Kênh đào Panama sắp bước vào cuộc đại tu lớn nhất trong thập kỷ, Mỹ lo ngại Trung Quốc ‘chen chân’

Chính quyền Panama ngày 17/9 đã công bố kế hoạch “Tầm nhìn 2025–2035” trị giá 8,5 tỷ USD nhằm hiện đại hóa và mở rộng Kênh đào Panama trong thập kỷ tới, với bốn ưu tiên: xây dựng hồ chứa mới trên sông Indio, phát triển đường ống dẫn khí hóa lỏng (LPG) dài 76km, mở thêm cảng container và tăng cường các hành lang logistics.

Tuy nhiên, kế hoạch đầy tham vọng này được đưa ra trong bối cảnh Washington ngày càng lo ngại ảnh hưởng của Bắc Kinh tại tuyến đường thủy chiến lược. Hutchison Ports, công ty con của tập đoàn CK Hutchison (Hong Kong, Trung Quốc), đã quản lý cảng Balboa và Colón từ những năm 1990. Vai trò này từ lâu vấp phải chỉ trích ở Mỹ, nơi nhiều nghị sĩ và thành viên chính quyền Tổng thống Donald Trump coi Hutchison như “cánh tay nối dài” của Trung Quốc tại kênh đào.

Ngay trong lễ nhậm chức, ông Trump từng tuyên bố sẵn sàng “dùng vũ lực” để giành lại quyền kiểm soát kênh đào, cáo buộc Panama đã để Trung Quốc có “ảnh hưởng vận hành quá mức”.

Theo Quản trị viên Cơ quan Quản lý Kênh đào, ông Ricardo Vázquez Morales, các dự án mở rộng nhằm đảm bảo Panama vẫn giữ lợi thế cạnh tranh khi nhu cầu thương mại toàn cầu thay đổi, đặc biệt là luồng xuất khẩu propane, butane và ethane từ bờ Vịnh Mỹ sang châu Á. Ông cảnh báo nếu không nâng cấp, Panama có nguy cơ để mất thị phần vào tay các tuyến vận tải đối thủ.

Vázquez thừa nhận kênh đào từng được hưởng lợi lớn từ toàn cầu hóa sau khi Trung Quốc gia nhập WTO, nhưng xu thế này đang “bị xói mòn bởi các cuộc chiến thương mại”. Ông dẫn ví dụ việc hàng loạt doanh nghiệp châu Á đẩy mạnh xuất khẩu sang Mỹ trước khi chính quyền Trump công bố loạt thuế quan mới trong nhiệm kỳ hai. “Thị trường hiện biến động quá mạnh, không ai đoán được ngày mai sẽ ra sao. Điều này buộc Panama phải mở rộng để giữ vững vị thế cạnh tranh”, ông nói.

Bộ trưởng Phụ trách Kênh đào Jose Ramon Icaza nhấn mạnh, “tính trung lập của kênh đào là một giá trị toàn cầu”, khẳng định Panama sẽ tiếp tục phục vụ mọi quốc gia “không phân biệt đối xử”. Tại phiên họp Liên Hợp Quốc tháng 8, Bắc Kinh cũng bảo vệ nguyên tắc này, trong khi Washington cảnh báo về “ảnh hưởng vượt mức” của Trung Quốc tại tuyến hải vận mang tính sống còn với an ninh quốc gia Mỹ.

Tranh cãi về Hutchison càng gay gắt hơn sau khi Tổng chưởng lý Panama mở cuộc điều tra công ty con Panama Ports Company vào tháng 7 vì cáo buộc sai phạm trong việc quản lý cảng Cristobal và Balboa.

Tổng thống Jose Raul Mulino thậm chí ám chỉ có thể biến các hợp đồng nhượng quyền thành liên doanh nhà nước nắm cổ phần chi phối nếu tòa án hủy bỏ thỏa thuận hiện tại – một bước đi được giới phân tích cho rằng sẽ cần Quốc hội thông qua và có thể kéo dài nhiều năm.

Trong khi đó, CK Hutchison cũng đang tìm cách bán cổ phần tại hơn 40 cảng toàn cầu trong thương vụ 22,8 tỷ USD với liên minh do BlackRock và MSC dẫn đầu. Bắc Kinh được cho là đã thúc đẩy đưa thêm nhà đầu tư Trung Quốc tham gia, làm dấy lên thêm nhiều lo ngại tại Panama.

Dự án đường ống LPG – tâm điểm mới

Theo thông báo riêng của Cơ quan Quản lý Kênh đào, Panama đã khởi động quá trình lựa chọn nhà thầu cho dự án xây dựng và vận hành đường ống dẫn LPG, ước tính vốn đầu tư từ 4-8 tỷ USD. Đường ống có công suất 2 triệu thùng/ngày, dự kiến đóng góp khoảng 1-1,2 tỷ USD mỗi năm cho doanh thu kênh đào.

Hàng loạt tập đoàn năng lượng lớn đã tham gia vòng thảo luận ban đầu, gồm Exxon Mobil, Phillips 66, Shell, Energy Transfer, Puma Energy, SK Energy, Vitol, Mitsubishi, Itochu và Sumitomo.

Quá trình sơ tuyển sẽ diễn ra trong thời gian tới và kết quả dự kiến công bố vào quý IV/2026. Song song, Panama cũng sẽ khởi động dự án xây dựng và vận hành hai cảng mới trong khu vực kênh đào từ cuối năm nay hoặc đầu năm tới.

Cơ quan quản lý dự báo lợi nhuận tài khóa kết thúc vào tháng 9 đạt khoảng 3,5 tỷ USD, tương đương năm ngoái, nhờ tăng công suất tiếp nhận tàu lớn hơn bù đắp cho lưu lượng suy giảm. “Năm nay, xu hướng mùa vụ có sự thay đổi, với nhiều hàng hóa chuyển sang Mỹ sớm hơn thay vì tập trung vào quý IV như thường lệ,” ông Vázquez nói thêm.

Khi được hỏi liệu các công ty Trung Quốc hoặc liên quan tới nhà nước có được tham gia đấu thầu hay không, ông Vázquez từ chối nêu tên, chỉ cho biết tiêu chí lựa chọn sẽ do hội đồng quản trị xem xét.

“Panama hiện là tâm điểm chú ý quốc tế. Tất cả những cuộc thảo luận về cảng biển, về các phương thức vận tải, từ BlackRock cho tới hôm nay, đều cho thấy chúng tôi là ‘huyết mạch thương mại toàn cầu’. Cơ hội này không thể bỏ lỡ,” ông khẳng định.

Tham khảo SCMP, Reuters