Khánh thành đập thủy điện 5 tỷ USD, quốc gia 120 triệu dân vui mừng nhưng láng giềng 'đứng ngồi không yên'

Ethiopia ngày 9/9 đã chính thức khánh thành Đập Đại Phục Hưng (GERD) trị giá 5 tỷ USD, công trình thủy điện lớn nhất châu Phi, cung cấp năng lượng cho hàng chục triệu người dân Ethiopia, đồng thời xuất khẩu điện sang các nước láng giềng. Nhưng đi kèm với đó là mâu thuẫn ngày càng sâu sắc với quốc gia hạ lưu Ai Cập, khiến khu vực thêm bất ổn.

Ethiopia, quốc gia đông dân thứ hai châu Phi với 120 triệu dân, coi GERD là “trái tim” trong chiến lược phát triển. Khởi công từ năm 2011, đập dự kiến đạt công suất 5.150 MW khi hoàn thành, so với 750 MW hiện tại từ hai tua-bin đang hoạt động.

Thủ tướng Abiy Ahmed khẳng định: “Đập không phải là mối đe dọa, mà là cơ hội chung. Năng lượng và sự phát triển từ dự án sẽ nâng đỡ không chỉ Ethiopia, mà cả khu vực”.

Ai Cập lo “mất nguồn sống”

Trong khi đó, Ai Cập lại coi đây là rủi ro sống còn. Nước này phụ thuộc vào sông Nile cho 90% nguồn nước ngọt, và lo ngại việc tích nước ở GERD sẽ làm giảm dòng chảy trong những giai đoạn hạn hán. Cairo từ lâu cáo buộc dự án vi phạm các hiệp ước thời thuộc địa và có thể tạo tiền lệ cho hàng loạt đập thượng nguồn khác.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Ai Cập Tamim Khallaf khẳng định nước này sẽ “sử dụng mọi biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền lợi người dân Ai Cập”. Trong quá khứ, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump thậm chí từng cảnh báo Cairo có thể sẽ tính đến phương án “đánh sập con đập” – cho thấy mức độ nghiêm trọng của cuộc tranh chấp. Tuy nhiên, nhiều năm đàm phán vẫn không mang lại thỏa thuận nào.

Sudan cũng yêu cầu thỏa thuận ràng buộc pháp lý về việc vận hành và tích nước, song đồng thời nhìn thấy lợi ích từ việc quản lý lũ tốt hơn và nguồn điện giá rẻ.

Ethiopia khẳng định đã tiến hành tích nước theo giai đoạn từ năm 2020, ưu tiên vào mùa mưa để tránh gây gián đoạn dòng chảy, và các nghiên cứu độc lập cho thấy đến nay chưa ghi nhận biến động lớn về lưu lượng xuống hạ nguồn.

Biểu tượng đoàn kết quốc gia

Trong một đất nước nhiều năm chia rẽ bởi xung đột sắc tộc, GERD lại trở thành biểu tượng hiếm hoi của sự đồng thuận. Đáng chú ý, 91% vốn đầu tư do Ngân hàng Trung ương Ethiopia tài trợ, 9% còn lại huy động từ người dân thông qua trái phiếu và quyên góp – hoàn toàn không có hỗ trợ quốc tế.

Dù vậy, nghịch lý là khoảng một nửa dân số nông thôn vẫn chưa được kết nối với lưới điện quốc gia. Trong khi đó, hồ chứa GERD đã làm ngập khu vực rộng lớn hơn cả London, được chính phủ mô tả là sẽ giúp ổn định nguồn nước cho thủy điện, tưới tiêu, đồng thời hạn chế lũ và hạn hán.

Xung đột mới trên bàn cờ địa chính trị

Căng thẳng không chỉ dừng ở dòng chảy sông Nile. Ethiopia gần đây công khai tham vọng có lối ra biển thông qua Eritrea hoặc Somalia, hai đối thủ địa chính trị lâu năm của Ethiopia, nhằm kiềm chế tham vọng tiếp cận Biển Đỏ của nước này. Ai Cập lập tức tận dụng cơ hội, tăng cường quan hệ với Asmara và Mogadishu để gây sức ép.

Theo chuyên gia Matt Bryden (Sahan Research), “viễn cảnh Ai Cập không chỉ kiểm soát nguồn nước Nile mà còn ảnh hưởng tới đường ra Biển Đỏ rõ ràng là điều không thể chấp nhận với Addis Ababa”.

Theo Reuters