'Chợ đen' nở rộ khi vàng miếng khan hiếm, chuyên gia cảnh báo rủi ro khó lường đối với người dân

Thị trường vàng Việt Nam gần đây chứng kiến nhu cầu tích trữ tăng cao, tạo ra những đợt sốt giá bất thường. Sự bất ổn của kinh tế toàn cầu, cùng với việc vàng được xem là kênh "trú ẩn an toàn", đã góp phần đẩy mạnh xu hướng này.

Giá vàng trong nước thời gian qua biến động mạnh, có lúc chênh lệch so với giá thế giới lên tới hơn 20 triệu đồng mỗi lượng. Cung - cầu mất cân đối, cùng với các giao dịch không chính thức diễn ra phổ biến, khiến thị trường thiếu minh bạch và tiềm ẩn nhiều rủi ro, gây thiệt hại trực tiếp cho người dân và doanh nghiệp. Giá vàng bị đẩy lên cao hơn nhiều so với giá thế giới không chỉ tạo điều kiện cho đầu cơ và thao túng, mà còn gây áp lực lên chính sách tiền tệ, tỷ giá, tác động tới ổn định vĩ mô và tâm lý nhà đầu tư.

Tại tọa đàm với chủ đề “Sàn giao dịch vàng: Minh bạch thị trường và ổn định kinh tế vĩ mô” diễn ra sáng nay (18/11) do Báo Tiền Phong tổ chức, ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, nhận định rằng mặc dù nguồn cung vàng chế tác, trang sức đủ đáp ứng, nhưng nguồn cung vàng miếng lại hạn chế, đặc biệt là do những hạn chế về nhập khẩu. Khi nhu cầu trong nước lớn nhưng cung hạn chế, tình trạng "nút thắt cổ chai" này đã đẩy giá vàng lên cao.

Thời gian qua, qua việc phối hợp kiểm soát giá vàng với Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công Thương đã xác định một số vấn đề tồn tại trong quản lý hoạt động mua bán vàng miếng.

Một trong những bất cập lớn là thiếu cơ sở tập trung; các cửa hàng chủ yếu bán lẻ và không có cơ sở dữ liệu kết nối trực tuyến với cơ quan quản lý nhà nước, khiến việc theo dõi lượng hàng mua bán trực tuyến trở nên bất khả thi. Bên cạnh đó, việc kiểm soát chất lượng gặp khó khăn do vàng miếng giả, vàng kém chất lượng vẫn trôi nổi trên thị trường dù hoạt động này do nhà nước quản lý.

Tính minh bạch cũng là một vấn đề lớn khi nhiều cửa hàng chỉ mua bán bằng tiền mặt và không xuất hóa đơn, dẫn đến giao dịch không công khai, khai báo doanh thu thấp hơn thực tế và gây thất thu thuế. Sự phối hợp giữa các đơn vị quản lý chưa đồng bộ, thiếu kết nối dữ liệu và hệ thống cảnh báo sớm, dẫn đến phản ứng chậm của các cơ quan quản lý trước tình trạng giá vàng lên xuống thất thường.

Các vấn đề quản lý này, cùng với tâm lý đổ xô đi mua vàng của người dân khi giá tăng, gây nên những cơn sốt bất thường khiến khó khăn trong công tác quản lý, cửa hàng đôi khi có thể tự nâng giá trong một vài thời điểm. Một rủi ro khác phải kể đến là giá niêm yết và giá bán không chính xác, có lúc cao hơn lúc thấp hơn tùy thời điểm, lúc khan hàng nhiều đơn vị găm hàng gây khó khăn cho công tác quản lý nhất là với lượng vàng chế tác vàng lẻ trong dân.

Quan trọng hơn, sự chênh lệch lớn về giá vàng so với "chợ đen" là một rủi ro lớn, dễ dẫn đến buôn lậu, giao dịch không báo cáo và không nộp thuế, làm cơ quan quản lý khó kiểm soát.

Từ thực tế ấy, ông Nguyễn Đức Lê đã đưa ra cảnh báo về nhiều rủi ro khi người dân giao dịch tại "chợ đen," bao gồm việc không có kiểm định chất lượng (dẫn đến nguy cơ mua phải vàng giả, vàng kém chất lượng).

Thứ hai, giao dịch chợ đen không có hóa đơn, thiếu minh bạch, buộc người mua phải chịu mọi rủi ro.

Thứ ba, trong những thời điểm sốt giá, giá chợ đen có thể cao hơn giá cửa hàng, thậm chí chênh lệch giá mua bán rất lớn, dẫn đến trường hợp mua sáng chiều lỗ.

Thứ tư, rủi ro an toàn cá nhân cũng là một mối lo ngại khi người dân mang tiền đến nơi không được giám sát để mua vàng, dễ bị cướp hoặc tấn công.

Đối với cơ quan quản lý, việc đầu tư găm hàng của thị trường chợ đen còn ảnh hưởng đến việc quản lý giá và điều tiết của nhà nước, gây mất kiểm soát, ảnh hưởng đến ổn định tiền tệ và làm giảm niềm tin vào dòng tiền.

Ngoài vấn nạn mua vàng chợ đen, vấn đề buôn lậu vàng qua biên giới cũng đang có chiều hướng gia tăng, với nhiều thủ đoạn ngày càng tinh vi, khó lường.

Tại tọa đàm, ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, Bộ Tài chính, giải thích rằng vàng luôn hấp dẫn buôn lậu vì giá trị cao, dễ sở hữu và khả năng giữ giá tốt trong bối cảnh lạm phát hay chiến tranh. Tính thanh khoản quốc tế lớn, cùng với tâm lý tích trữ vàng lâu đời của người Việt, khiến nhu cầu thị trường trong nước luôn duy trì ở mức cao.

“

“Điều kiện địa lý với đường biên giới dài hơn 4.000 km, nhưng chỉ có 157 cửa khẩu và 88 điểm kiểm soát, làm nguy cơ buôn lậu vàng luôn hiện hữu. Khi giá vàng trong nước có sự chênh lệch lớn và nhu cầu tăng cao, rủi ro buôn lậu càng lớn".

Ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, Bộ Tài chính

Ông Đông cũng cho biết thêm, thời gian qua, Cục Hải quan đã xác định chống buôn lậu vàng là nhiệm vụ trọng tâm và đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ, bao gồm Kế hoạch 2088 và chỉ thị ngày 4/11. Mặc dù đã phát hiện nhiều vụ việc, nhưng mỗi vụ thường có giá trị lớn, điển hình là khoảng 10kg vàng trên tuyến đường bộ.

Về giải pháp bền vững, Cục Hải quan cho rằng cần xem xét lại chính sách quản lý để giảm áp lực buôn lậu. Các giải pháp được đề xuất bao gồm tham khảo kinh nghiệm quốc tế như đánh thuế vàng bán ra, minh bạch hoạt động vàng trang sức, và triển khai hiệu quả các quy định mới như Nghị định 232 và Chỉ thị 35. Hiện tại, các quy định này vẫn chưa ghi nhận xuất khẩu vàng chính thức, dù từ đầu năm đã có 65 hồ sơ nhập khẩu (26 triệu USD) và 22 hồ sơ xuất khẩu (4,2 tỷ USD), chủ yếu là vàng gia công.

Đặc biệt, ông Đông nhấn mạnh cần sớm có hướng dẫn cụ thể để chính sách quản lý vàng đi vào thực tế, tạo minh bạch cho thị trường và giúp hoạt động xuất nhập khẩu không bị "dồn nén," đồng thời mở rộng lựa chọn pháp lý cho người dân