Kỳ tích 13,5 tỷ năm ánh sáng: Phát hiện thiên hà xa nhất từng được quan sát, mở ra cánh cửa mới để hiểu về vũ trụ sơ khai
Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST) vừa xác nhận sự tồn tại của thiên hà MoM-z14, hình thành chỉ 280 triệu năm sau Vụ Nổ Lớn.
Vào ngày 16 tháng 5 năm 2025, nhà khoa học Rohan Naidu, thông qua kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), đã phát hiện một thiên hà mới, được cho là thiên hà xa nhất từng được quan sát. Thiên hà này mất khoảng 13,5 tỷ năm mới đến được Trái Đất, tức là nó tồn tại chỉ khoảng 280 triệu năm sau Vụ Nổ Lớn, một con số cực kỳ sớm trong lịch sử vũ trụ.
Thiên hà mới này được đặt tên là MoM-z14, xuất phát từ việc bài báo về thiên hà này đại diện cho kết quả đầu tiên từ cuộc khảo sát "Mirage or Miracle", được thiết kế để kiểm tra sự phong phú và bản chất của các thiên hà phát sáng từ khoảng 500 triệu năm đầu tiên trong lịch sử vũ trụ. Theo nhóm khảo sát, việc khám phá ra MoM-z14 được coi là một phép màu của khoa học.
Thiên hà MoM-z14 được phát hiện thông qua kính viễn vọng không gian JWST. Ảnh: NASA.
MoM-z14 có khối lượng khoảng 10^8 lần khối lượng Mặt Trời, tương đương với Đám mây Magellan Nhỏ, và đang trải qua quá trình tiến hóa sao mạnh mẽ. Qua những dữ liệu thu được từ JWST, MoM-z14 chứa các nguyên tố nặng như carbon và nitơ, cho thấy nó không phải là thiên hà thuộc thế hệ đầu tiên, thứ vốn chỉ chứa hydro và heli.
Ngoài ra, nó còn nằm trong một môi trường gần như không có bụi, cho phép ánh sáng từ các ngôi sao trẻ phát ra mạnh mẽ, góp phần vào độ sáng bất thường của nó.
Vụ Nổ Lớn được ước tính xảy ra cách đây 13,8 tỷ năm. Ảnh: Getty Images.
Trước khi thiên hà MoM-z14 được phát hiện, kỷ lục về thiên hà xa nhất từng được quan sát thuộc về JADES-GS-z14-0. Thiên hà này được hình thành khoảng 290 triệu năm sau Vụ Nổ Lớn, có khối lượng ước tính khoảng 500 triệu lần khối lượng mặt trời, với kích thước khoảng 1.600 năm ánh sáng.
Được biết, trong hai năm qua, các nhà khoa học đã sử dụng Kính viễn vọng không gian James Webb của NASA để khám phá những gì các nhà thiên văn học gọi là "Bình minh vũ trụ" - giai đoạn vài trăm triệu năm đầu tiên sau vụ nổ lớn khi các thiên hà đầu tiên được sinh ra. Các thiên hà này cung cấp cái nhìn sâu sắc và quan trọng về cách khí, các ngôi sao và lỗ đen thay đổi khi vũ trụ còn rất trẻ.
Hình minh họa kính viễn vọng không gian JWST. Ảnh: Northrop Grumman.
Trước kính viễn vọng không gian JWST, không có kính viễn vọng nào có gương đủ lớn để phát hiện ánh sáng phát ra từ các thiên hà xa xôi này. Kính viễn vọng Spitzer được coi là một trong những kính viễn vọng hồng ngoại siêu nhạy, nhưng vẫn không đủ lớn để phát hiện ra MoM-z14.
Kể từ lần đầu được đưa vào sử dụng năm 2021, kính viễn vọng không gian JWST đã lập nhiều kỷ lục ấn tượng, từ việc phát hiện hành tinh mới K2-18b mang sự sống, tới khám phá hình ảnh Cột trụ của Tạo hóa cùng nhiều thông tin hữu ích được thu thập, mở ra chương mới cho ngành thiên văn học.
Hình minh họa K2-18b, hành tinh mới mang sự sống. Ảnh: NASA/ESA.
Phát hiện về MoM-z14 không chỉ phá vỡ kỷ lục về thiên hà xa nhất mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về quá trình hình thành và tiến hóa của các thiên hà sơ khai. Sự tồn tại của một thiên hà lớn và sáng như MoM-z14 chỉ sau 280 triệu năm kể từ Vụ Nổ Lớn thách thức các hiểu biết hiện tại về sự tiến hóa của vũ trụ.
Theo: NASA, Wired, WebbTelescope, Big Think.
