Lạm dụng AI, học sinh có thể ‘mất trắng’ tư duy độc lập

Theo khảo sát năm 2024 của Trung tâm nghiên cứu Pew cho thấy 26% thanh thiếu niên từ 13-17 tuổi từng dùng ChatGPT để phục vụ học tập. Từ đó đến nay, khi chatbot AI ngày càng phổ biến, con số này có khả năng đã tăng lên.

Nhiều giáo viên cho rằng việc sử dụng AI để làm bài thay là hành vi gian lận, đồng thời tước đi cơ hội rèn luyện, tích lũy kiến thức và phát triển năng lực của học sinh. Bên cạnh đó, một vấn đề lớn của AI là chưa đủ đáng tin cậy để có thể hoàn toàn phó thác việc học tập.

Robbie Torney, Giám đốc cấp cao phụ trách chương trình AI tại Common Sense Media (tổ chức phi lợi nhuận ủng hộ các lựa chọn truyền thông lành mạnh cho trẻ em) nhấn mạnh: "Hãy đảm bảo rằng họ sử dụng AI như một công cụ học tập chứ không phải là một cách làm tắt".

The New York Times cũng đã lấy ý kiến từ học sinh và chuyên gia về việc ứng dụng AI trong học tập.

Một người tham gia khảo sát chia sẻ: "Một số học sinh phụ thuộc quá nhiều vào AI, đến mức không thể tư duy phản biện và giải quyết vấn đề khi gặp phải những tình huống khó khăn. Sự phụ thuộc này khiến học sinh không biết cách thực hiện những điều cơ bản nhất. Tuy nhiên, tôi tin rằng AI có thể là một công cụ hữu ích. Nó có thể tạo ra hướng dẫn học tập cho hầu hết mọi môn học, và học sinh có thể gợi ý AI phù hợp với nhu cầu của mình.

Ngoài ra, học sinh có thể nhờ AI chấm điểm bài tập, nhận xét, tìm kiếm những điểm cần cải thiện. Đây là một cách rất hữu ích để sử dụng AI vì giáo viên không phải lúc nào cũng có mặt để phản hồi cho học sinh".

Nhiều ý kiến khác mong muốn giáo viên trở thành người đồng hành, hướng dẫn học sinh sử dụng AI đúng mục đích. Tương tự quan điểm của giới chuyên gia, một bộ phận học sinh, sinh viên tham gia khảo sát coi việc dùng AI làm bài tập là gian lận. Việc lạm dụng AI để tìm ý tưởng cũng bị cho là tự tước đi cơ hội thử nghiệm và sáng tạo cá nhân, đồng thời loại bỏ nhu cầu tư duy.

Robbie Torney cho rằng AI có thể phát huy hiệu quả khi đóng vai trò như một gia sư, rất hữu ích trong việc giải thích các khái niệm khó hoặc giúp các em thoát khỏi bế tắc.

Dù vậy, ông lưu ý AI chỉ nên hỗ trợ gợi ý, còn học sinh cần tự suy nghĩ, viết và hoàn thiện bài tập. Ông khuyến nghị nên đặt ra ranh giới trước khi trẻ sử dụng AI và sau đó kiểm tra thường xuyên để đảm bảo công cụ này không thay thế quá trình học.

Một nguyên tắc quan trọng là không nên mặc nhiên chấp nhận câu trả lời từ AI. Trẻ cần được hướng dẫn cách kiểm chứng thông tin, chẳng hạn đối chiếu với tài liệu học tập chính thống ở trường.

Robbie Torney cũng nhắn nhủ phụ huynh: "Bạn không cần phải là chuyên gia về AI để giúp con sử dụng AI một cách khôn ngoan. Việc tham gia đặt câu hỏi và cùng nhau khám phá có thể dạy cho trẻ em những kỹ năng cần thiết cho tương lai".

Sự đồng hành và giám sát của phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế học sinh chia sẻ các thông tin cá nhân, riêng tư cho AI, dù vô tình hay chủ ý. Hành vi này có thể gây ra hậu quả khó lường, đặc biệt khi trẻ chưa nhận thức rõ rằng chatbot AI chỉ là công nghệ, dễ lẫn lộn giữa tưởng tượng và thực tế, từ đó có thể tin tưởng AI như bạn bè và tiết lộ thông tin cần bảo mật.

Để hạn chế rủi ro, các gia đình nên thống nhất không gian và thời gian phù hợp cho việc sử dụng thiết bị có khả năng truy cập AI, giúp trẻ hiểu đúng ý nghĩa và giá trị thực sự của việc học tập.