Loay hoay với bài toán một bộ sách giáo khoa chung

Sáng 13/8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến dự án Luật sửa đổi, bổ sung Luật Giáo dục. Nhiều ý kiến đề nghị xây dựng một bộ SGK chung do Bộ GD&ĐT chủ trì biên soạn, các bộ khác chỉ mang tính tham khảo và từng bước miễn phí SGK cho học sinh. Dự thảo luật cũng giao UBND tỉnh biên soạn, thẩm định và phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương thay cho Bộ GD&ĐT như hiện nay.

Ngành giáo dục có nhiều việc quan trọng và cấp bách cần phải giải quyết hơn SGK

TS Nguyễn Thị Ngọc Minh, giảng viên trường ĐH Sư phạm Hà Nội nêu quan điểm, từ năm 2020, khi chat GPT ra đời và công nghệ AI thay đổi một cách chóng mặt, thì câu chuyện một hay nhiều SGK không còn quan trọng nữa. Thậm chí đã đến lúc cần nghĩ đến việc điều chỉnh lại chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018.

Ví dụ trong môn Ngữ văn, theo giảng viên này, cần phải đặt ra các câu hỏi: khi AI đã có thể đọc hiểu các văn bản, viết văn trong nháy mắt, và đối đáp với chúng ta như thể con người, thì việc dạy nghe, nói, đọc, viết cần phải thay đổi ra sao? Đâu mới là phẩm chất và năng lực quan trọng nhất mà ta cần phải dạy cho học sinh trong thời đại này, để các em có thể thích ứng với một bối cảnh mà chỉ cách đây 5 năm, ta nghĩ chỉ có trong viễn tưởng?

Bà Minh cho rằng, có rất nhiều bài toán vô cùng quan trọng và cấp bách mà ngành giáo dục cần phải giải quyết.

"Vì thế, nếu cứ quanh quẩn mãi về chuyện một hay nhiều bộ SGK ta sẽ không có đủ thời gian và nguồn lực để tập trung tháo gỡ những câu hỏi quan trọng hơn nhiều, mà nếu không trả lời được một cách rốt ráo những câu hỏi này, thì giáo dục mãi mãi lạc hậu"- bà Minh nêu quan điểm.

Vì thế, theo bà Ngọc, thiết nghĩ, những câu hỏi quan trọng hơn mà chúng ta cần trả lời vào thời điểm này là:

Thứ nhất, làm thế nào để thay đổi nhận thức của người học, người dạy, người quản lý giáo dục và toàn thể xã hội về vai trò của SGK, để tất cả các chủ thể này đều thấu hiểu rằng, giờ đây, SGK không còn là Kinh Thánh, mà cần phải được coi như một tài liệu tham khảo?

Thứ hai, làm thế nào để giúp các nhà trường, giáo viên, phụ huynh, học sinh sử dụng SGK cũng như tất cả các tài liệu tham khảo khác một cách linh hoạt, sáng tạo, cá nhân hoá?

Thứ ba, làm thế nào để đảm bảo công bằng, bình đẳng trong phân phối, tiếp cận SGK và rộng hơn là trong tiếp cận giáo dục?

Bà Minh nêu quan điểm, thay vì trăn trở mãi việc một hay nhiều bộ SGK, dùng chung hay không dùng chung, ta cần thay đổi nhận thức của xã hội, rằng SGK chỉ là một tài liệu tham khảo, và trao quyền cho nhà trường, cho giáo viên, những người hiểu học sinh của mình nhất, được tự do lựa chọn các tài liệu tham khảo phù hợp nhất với học sinh của mình.

Và trong quá trình tìm tòi, lựa chọn tài liệu, giáo viên buộc phải quan sát, lắng nghe để thấu hiểu học sinh của mình, buộc phải học hỏi để tìm kiếm, thẩm định tài liệu, buộc phải sáng tạo. Và chính trong quá trình chật vật bước ra khỏi những công thức mòn sáo, vùng trì trệ của những thói quen, là lúc năng lực của họ được phát triển.

"Không cần thiết có thêm một bộ sách"

TS. Nguyễn Thị Huyền Thảo, giáo viên dạy Sử tại trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa, TP.HCM nêu quan điểm, SGK với cô không phải là kênh, thông tin, nội dung kiến thức duy nhất để giáo viên dựa và lệ thuộc hoàn toàn vào đó để dạy. Việc đa dạng hoá và nhiều bộ SGK là hoàn toàn phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục mà Đảng, Nhà nước đã quyết định và triển khai nhằm hướng đến một nền giáo dục hiện đại, phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước và khu vực.

"Vì thế, quan điểm cá nhân, nhiều bộ SGK giúp giáo viên nhận thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận tri thức và điều đó giúp giáo viên mở rộng tầm nhìn về chương trình và nội dung giảng dạy, mỗi sách có ưu và nhược điểm khác nhau, tuỳ theo cách tiếp cận và mục tiêu giáo dục mà giáo viên lựa chọn cho phù hợp"- cô Thảo nhấn mạnh.

Và quan trọng nhất, theo cô Thảo, giáo viên dựa và trình độ nhận thức của học sinh, điều kiện thực tế của địa phương, trường mình giảng dạy để lựa chọn bộ GS cho phù hợp.

Cô Thảo cho rằng: "Điều chúng ta quan tâm là việc lựa chọn SGK đã thực sự khách quan và xuất phát từ thực tiễn của cơ sở giáo dục hay chưa, đó mới là vấn đề. Quay lại, việc dư luận yêu cầu cần có một bộ SGK do Bộ biên soạn, thì theo tôi, không cần thiết và gây tốn kém".

TS. Nguyễn Thị Huyền Thảo cho rằng, nhìn lại kỳ thi tốt nghiệp THPT đầu tiên của chương trình mới, chúng ta thấy nỗ lực đổi mới giáo dục của Bộ GD&ĐT là đáng ghi nhận, không trúng tủ, không giới hạn nội dung bài đọc, học sinh đều phải dựa vào năng lực của mình để giải quyết đề thi.

“Đó là minh chứng cho sự đổi mới của nền giáo dục mở. Thế nên tôi vẫn cho rằng việc có thêm một bộ sách do Bộ GD&ĐT biên soạn là không cần thiết”- cô Thảo nói.

Bà Nguyễn Thị Kim Ngân - Thạc sĩ Quản lý dự án, Đại học Monash, Úc cho rằng, chương trình Giáo dục phổ thông 2018 thực chất là một bước tiến quan trọng: lần đầu tiên Việt Nam thiết kế giáo dục dựa trên khung chương trình tổng thể, với chuẩn đầu ra rõ ràng về năng lực và phẩm chất học sinh ở từng giai đoạn.

Và điều quan trọng nhất, theo đúng tinh thần Chương trình tổng thể 2018 - tất cả SGK đều chỉ là tài liệu tham khảo để giáo viên và nhà trường lựa chọn, sáng tạo và điều chỉnh phù hợp với bối cảnh của mình.

Bà Ngân cho rằng, SGK chỉ nên coi là một nguồn tham khảo trong số nhiều tài liệu dạy học, giúp khuyến khích sáng tạo và phù hợp với đặc thù địa phương. Chất lượng đầu ra vẫn được đảm bảo thông qua hệ thống kiểm tra, đánh giá chuẩn hoá ở cấp bang hoặc cấp quốc gia, nhằm bảo đảm mọi học sinh đạt chuẩn bất kể dùng bộ sách nào.

Tuy vậy, theo Bà Ngân, việc dùng SGK ở Việt Nam khi đi vào thực tế còn nhiều bất cập.

"Nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản để hiểu và vận dụng đúng tinh thần của chương trình. Không ít người vẫn nhìn việc đổi mới chỉ đơn giản là thay bộ sách này bằng bộ sách khác. Thay vì thiết kế hoạt động dạy học và học liệu phù hợp với học sinh, họ lại bám chặt vào từng trang sách, biến SGK thành giáo án cố định. Điều này vô tình làm mất đi cơ hội cá nhân hóa và đổi mới phương pháp"- cô Ngân nêu quan điểm.