Mỹ siết nhập cư, Trung Quốc tung loại thị thực mới để hút nhân tài công nghệ

Rahdar Hussain Afridi, công dân Pakistan đang theo học Tiến sĩ ngành robot tại Đại học Bắc Kinh, từng lo ngại về khả năng ở lại Trung Quốc sau khi tốt nghiệp vào tháng 1 tới. Anh hy vọng tìm được việc làm, song quá trình tuyển dụng có thể kéo dài, trong khi thị thực du học của anh – nhiều khả năng hết hạn ngay sau khi ra trường – lại không đi kèm giấy phép lao động.

“Tôi thực sự rất vui khi nghe tin này”, Afridi, 29 tuổi, chia sẻ. “Tôi đã sống tại Trung Quốc sáu năm qua, và chỉ còn cách một bước ngắn nữa là có thể bị yêu cầu rời đi. Tôi luôn sống trong tình trạng bất ổn”.

Có hiệu lực từ ngày 1/10, loại thị thực mới này mang lại sự linh hoạt cao hơn và giảm bớt rào cản đối với các chuyên gia toàn cầu trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học. Theo giới quan sát, đây là dấu hiệu cho thấy sự điều chỉnh trong chính sách nhập cư của Trung Quốc, đồng thời là bước đi chiến lược nhằm thúc đẩy đổi mới và tăng cường năng lực cạnh tranh trong các ngành công nghệ cao.

Theo các nhà phân tích, động thái này cũng nhằm tận dụng xu hướng siết chặt nhập cư tại nhiều quốc gia khác, đặc biệt là Hoa Kỳ. Tuy nhiên, hiệu quả của kế hoạch này vẫn còn bỏ ngỏ và phụ thuộc lớn vào việc triển khai chính sách hỗ trợ thực chất.

Điều chỉnh trong chính sách nhập cư

Theo công bố của Quốc vụ viện Trung Quốc hồi đầu tháng 8, “thị thực loại K chỉ yêu cầu về độ tuổi, trình độ học vấn hoặc kinh nghiệm làm việc, và không cần có đơn vị sử dụng lao động trong nước hoặc thư mời bảo lãnh”, đài truyền hình nhà nước CCTV cho biết. Các cơ quan ngoại giao Trung Quốc sẽ công bố thêm chi tiết về điều kiện cụ thể trong thời gian tới.

Wang Huiyao, nhà sáng lập Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa (CCG) tại Bắc Kinh, đánh giá việc ra mắt thị thực K đánh dấu “một bước ngoặt quan trọng trong chính sách nhập cư của Trung Quốc”. “Trước đây, chính sách chủ yếu tập trung vào thu hút người Hoa hải ngoại cho các tập đoàn đa quốc gia hoặc vì mục đích đoàn tụ gia đình. Giờ đây, sự nhấn mạnh rõ ràng là vào công nghệ và nhân tài đổi mới sáng tạo”.

Theo Wang, ngoài cộng đồng người Hoa hải ngoại, chính sách này còn có sức hút với những người từng học tập hoặc làm việc tại Mỹ, châu Âu, cũng như giới trẻ đến từ cả các quốc gia phát triển và đang phát triển – đặc biệt là Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Ông cho rằng thị thực K là một “giải pháp trúng đích” cho Trung Quốc, xét đến bối cảnh chuyển đổi công nghệ, nhu cầu nhân tài cấp bách cùng những lợi thế “vô song” của nước này.

Trung Quốc hiện sở hữu những thế mạnh gồm thị trường rộng lớn, mạng lưới nhân tài dày đặc, hệ thống đại học phát triển nhanh chóng cùng hàng nghìn công viên khoa học – công nghệ và khu công nghiệp đổi mới sáng tạo.

“Tôi tin rằng chỉ là vấn đề thời gian trước khi làn sóng nhân tài bắt đầu đổ vào Trung Quốc – và xu hướng này sẽ tiếp tục gia tăng”, Wang nhận định.

“Theo chiều hướng ngược lại, Mỹ ngày càng khép kín, trong khi Trung Quốc lại mở cửa hơn”. Ông mô tả thị thực K như sự mở rộng của chiến lược hậu đại dịch nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người nước ngoài đến Trung Quốc.

Chính sách nhập cảnh miễn thị thực cũng đã đem lại kết quả đáng chú ý: trong nửa đầu năm nay, khoảng 13,6 triệu người nước ngoài đã đến Trung Quốc theo chương trình này, vốn khởi động từ năm 2023 với 6 quốc gia và đến tháng 7/2025 đã mở rộng ra hơn 70 quốc gia – tăng gần 54% so với cùng kỳ năm trước.

Bối cảnh cạnh tranh toàn cầu

Liu Hong, giáo sư Chính sách công và Quan hệ toàn cầu tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), dự báo việc chính quyền Hoa Kỳ tiếp tục siết chặt nhập cư sẽ góp phần thu hút thêm nhân tài quốc tế đến Trung Quốc. Tuy nhiên, ông cho rằng không nên coi thị thực K là đối thủ trực tiếp hay sự thay thế cho thị thực H-1B của Mỹ – loại thị thực lao động đòi hỏi có bảo lãnh từ chủ sử dụng lao động.

Theo Liu, thị thực H-1B đặt ra yêu cầu cao hơn nhiều về “trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc và mức lương tối thiểu”, với quy mô ứng viên tiềm năng cũng lớn hơn đáng kể. Ngược lại, nhóm ứng viên K visa nhiều khả năng là thế hệ thứ hai người Hoa ở nước ngoài trong lĩnh vực công nghệ, cùng với các chuyên gia trẻ từ phương Tây và Nam Bán cầu.

Trong năm nay, chính quyền Donald Trump đã siết chặt mạnh mẽ chính sách nhập cư của Mỹ thông qua các sắc lệnh hành pháp và quy định mới nhằm đẩy mạnh trục xuất người nhập cư bất hợp pháp. Tháng trước, Nhà Trắng đề xuất quy định hạn chế thời hạn hiệu lực của thị thực sinh viên nước ngoài; còn Thượng nghị sĩ Cộng hòa Mike Lee đề xuất tạm dừng cấp thị thực H-1B – vốn chủ yếu do các lao động trình độ cao đến từ Ấn Độ nắm giữ.

Liu cho rằng lợi thế khác của Trung Quốc là hệ thống ưu đãi từ cả chính quyền trung ương và địa phương, vốn coi trọng nhân tài như động lực của đổi mới và tăng trưởng kinh tế.

“Mặc dù kinh tế Trung Quốc đã chậm lại trong vài năm gần đây, triển vọng dài hạn vẫn tích cực”, ông nói.

Đối với Afridi, yếu tố tài chính cũng đóng vai trò then chốt trong lựa chọn Trung Quốc. Anh cho biết chi phí học tập tại Mỹ quá cao, còn các trường châu Âu hàng đầu khó có học bổng. Trong khi đó, mức lương tại Singapore và Hàn Quốc kém cạnh tranh so với những gì Trung Quốc chào mời cho nhân tài hàng đầu.

Thách thức trong môi trường học thuật

David Zweig, giáo sư danh dự tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, cảnh báo rằng môi trường nghiên cứu và kinh tế tại Trung Quốc đại lục có thể không cởi mở như chính sách mới thể hiện. Ông nhấn mạnh hai thách thức lớn đối với việc thu hút và giữ chân nhân tài quốc tế là sự cạnh tranh khốc liệt cùng những phức tạp trong quan hệ cá nhân.

Theo Zweig, giới học thuật Trung Quốc từng tồn tại căng thẳng giữa các học giả có đào tạo quốc tế và những người không có nền tảng này – đặc biệt sau khi Trung Quốc khởi động Kế hoạch Ngàn Nhân tài (Thousand Talents Plan) năm 2008, vốn thu hút các nhà khoa học hải ngoại trở về, tạo ra sự cạnh tranh với các lãnh đạo học thuật trong nước. Một dòng nhân tài mới thông qua thị thực K có thể làm căng thẳng này gia tăng, khi các học giả trong nước đặt câu hỏi về thành tựu hay “giá trị đã được chứng minh” của người nước ngoài để được hưởng ưu đãi đặc biệt.

Liu cho rằng, để chương trình thị thực K thành công, Trung Quốc cần thiết lập các tiêu chuẩn tuyển chọn chặt chẽ và xây dựng cơ chế thể chế hóa toàn diện cho chiến lược nhân tài – bao gồm tuyển dụng, bồi dưỡng, quản trị và đánh giá.

“Đồng thời cũng cần đảm bảo rằng sinh viên tốt nghiệp trong nước, vốn đang gặp nhiều khó khăn trong tìm kiếm việc làm, không bị đặt vào thế bất lợi”, ông nói.

Wang tại CCG kêu gọi Bắc Kinh công khai dữ liệu về số lượng giấy phép cư trú vĩnh viễn và thị thực cho sinh viên quốc tế được cấp hàng năm, nhằm tăng cường tính minh bạch.

“Tính minh bạch là điều cốt yếu”, ông nhấn mạnh.

Theo SCMP