Ngành Ngân hàng và tòa án 'bắt tay' gỡ vướng 3 vấn đề pháp lý về tranh chấp tín dụng

Tại hội thảo "Nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ việc liên quan đến tổ chức tín dụng tại Tòa án nhân dân" diễn ra ngày 18/7 tại TP. Nha Trang, ông Phạm Toàn Vượng – Chủ tịch Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (HHNH) nhấn mạnh, công tác xử lý nợ xấu trong những năm qua đã đạt nhiều kết quả thực chất, góp phần lành mạnh hóa hoạt động của các tổ chức tín dụng (TCTD) và ổn định hệ thống ngân hàng.

Tuy nhiên, sự mở rộng quy mô hoạt động của TCTD kể từ năm 2020 cũng kéo theo số lượng vụ tranh chấp gia tăng, với nhiều vướng mắc phát sinh trong quá trình giải quyết tại tòa án.

TCTD gặp nhiều vướng mắc trong quá trình tố tụng

Theo HHNH, các TCTD phản ánh một loạt khó khăn, trong đó có việc chậm trễ thụ lý hồ sơ khởi kiện tại một số tòa án. Một số vụ án bị đẩy qua lại giữa tòa án nơi TCTD đặt trụ sở chính và tòa án nơi bị đơn cư trú, gây kéo dài thời gian giải quyết. Ngoài ra, nhiều vụ án liên quan đến tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất nhưng TCTD lại không được thông báo tham gia tố tụng.

Việc xem xét, thẩm định tại chỗ tài sản bảo đảm cũng gặp nhiều rào cản như: đương sự không hợp tác, cố tình gây rối, không có mặt hoặc bỏ đi, trong khi pháp luật chưa có quy định rõ ràng về chi phí thẩm định. Đặc biệt, với các tài sản có diện tích lớn, ranh giới không rõ ràng, việc đo đạc và xác định vị trí tranh chấp càng trở nên phức tạp.

Các TCTD còn phản ánh vướng mắc về quy định bảo vệ “người thứ ba ngay tình” và những tranh chấp liên quan đến tài sản bảo đảm của hộ gia đình. Trong một số vụ án hình sự, tài sản thế chấp dù được giao dịch hợp pháp với bên thứ ba ngay tình nhưng vẫn bị tuyên vô hiệu, khiến tài sản bị “đóng băng” trong nhiều năm, không thể xử lý để thu hồi nợ.

Ông Phạm Toàn Vượng nhận định, nhiều vướng mắc đến từ cả phía TCTD và sự khác biệt trong cách hiểu, áp dụng pháp luật, đánh giá chứng cứ của các cơ quan tố tụng. Do đó, cần có hướng dẫn thống nhất để các tòa án các cấp có cơ sở xử lý những tình huống phát sinh trong thực tế.

Ba nhóm vấn đề pháp lý nổi bật cần tháo gỡ

Về pháp lý, bà Vũ Ngọc Lan, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (NHNN) chỉ ra ba nhóm vấn đề nổi bật.

Thứ nhất, về lãi suất cho vay khi xử lý tài sản cầm cố, một số bản án sơ và phúc thẩm bác yêu cầu TCTD tính lãi trên dư nợ chưa tất toán, dù thỏa thuận hợp đồng và chứng từ hợp lệ. NHNN viện dẫn Luật Các TCTD, văn bản hướng dẫn, và Nghị quyết 01/2019/NQ-HĐTP, nhấn mạnh tòa án cần áp dụng đúng quy định để bảo vệ quyền thu hồi nợ. Thực tế, TAND Tối cao đã kháng nghị giám đốc thẩm, hủy bản án sơ và phúc thẩm, yêu cầu xét xử lại.

Thứ ba, về việc tòa án không tính lãi sau ngày khởi tố vụ án hình sự. NHNN cho rằng cần xác định thiệt hại của TCTD đến thời điểm xét xử sơ thẩm, vì ngân hàng vẫn phải trả chi phí vốn và chưa thu hồi nợ. Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP cũng quy định thiệt hại phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời, phù hợp đề xuất này.

Đặc biệt, với quy định "người thứ ba ngay tình", NHNN lưu ý nhiều TCTD mất quyền bảo đảm do giao dịch thế chấp bị vô hiệu vì giấy chứng nhận quyền sử dụng đất bị hủy hoặc có giả mạo. Trong khi các ngân hàng thực hiện đầy đủ quy trình thẩm định và không có lỗi, họ vẫn bị rủi ro pháp lý lớn. Các ngân hàng đề nghị TAND Tối cao hướng dẫn bổ sung, đảm bảo quyền xử lý tài sản nếu giao dịch hợp pháp.

Nhiều ngân hàng cũng phản ánh phán quyết tòa án buộc họ hoàn trả khoản tiền bảo lãnh đã chi trả cho bên thụ hưởng, mặc dù thư bảo lãnh vô điều kiện đã đáp ứng quy định. Theo Luật Các TCTD và thông tư NHNN, TCTD có nghĩa vụ chi trả khi chứng từ hợp lệ, không cần yêu cầu thêm điều kiện.

Đại diện Vụ Pháp chế NHNN kiến nghị TAND Tối cao ban hành hướng dẫn áp dụng pháp luật rõ ràng, đẩy mạnh tập huấn thẩm phán, đồng thời tạo cơ chế trao đổi liên ngành với Viện Kiểm sát, cơ quan thi hành án và HHNH để rút ngắn thời gian xét xử và thi hành.

Các đề xuất cụ thể gồm: Cho phép TCTD kê biên, phát mại tài sản bảo đảm khi bản án có hiệu lực; ban hành quy định xử lý khi đương sự không hợp tác; áp dụng thủ tục rút gọn với tranh chấp đáp ứng tiêu chí; xây dựng cơ sở dữ liệu tài sản tranh chấp; và hướng dẫn thống nhất về xử lý vật chứng trong án hình sự, để tài sản hợp pháp sớm được trả cho ngân hàng.

>> NHNN đề xuất quy định mới: Thời gian nghẽn dịch vụ thanh toán online không quá 30 phút/lần