Nước Mỹ xây nhà chậm như 90 năm trước, ngành xây dựng cản bước giấc mơ tái công nghiệp hóa của ông Trump

Tòa nhà Empire State được hoàn thành vào năm 1931 chỉ sau 410 ngày thi công. Cũng trong năm đó, công trình đập Hoover được khởi công với kỳ vọng kéo dài 7 năm, nhưng thực tế chỉ mất 5 năm để hoàn tất.

Những kỳ tích như vậy ngày nay gần như không thể tưởng tượng được. Năm ngoái, một nửa các công ty xây dựng ở Mỹ báo cáo rằng các dự án thương mại họ đang thực hiện đã bị trì hoãn hoặc hủy bỏ. Năm 2008, cử tri bang California thông qua dự án đường sắt cao tốc nối Los Angeles và San Francisco, dự kiến hoàn thành vào năm 2020. Giờ đây, dự án này chắc chắn bị chậm ít nhất một thập kỷ.

Sự bất lực trong xây dựng đang trở thành vấn đề nghiêm trọng đối với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Dù ông lại một lần nữa trì hoãn áp thuế “có đi có lại” cho đến ngày 1/8, cam kết khôi phục ngành sản xuất Mỹ thông qua chính sách bảo hộ của Tổng thống vẫn không thay đổi. Nhưng câu hỏi đặt ra là: liệu nước Mỹ có thể xây dựng đủ nhanh các nhà máy, kho bãi và cây cầu cần thiết để tái công nghiệp hóa hay không? Và nếu chính quyền muốn hiện thực hóa tham vọng chiến thắng trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo, thì việc đẩy mạnh xây dựng các trung tâm dữ liệu và hạ tầng điện cũng là điều không thể tránh khỏi.

Nhu cầu xây dựng chắc chắn đang tăng mạnh. Turner Construction Company – nhà thầu thương mại lớn nhất nước Mỹ – báo cáo rằng lượng đơn đặt hàng tồn kho trong quý I năm 2025 đã tăng 20% so với cùng kỳ năm trước. Thế nhưng, tình trạng chậm tiến độ và đội vốn vẫn tiếp diễn. Năng suất lao động ngày càng giảm sút. Kể từ năm 2000, năng suất trên mỗi lao động trong ngành xây dựng đã giảm 8%, trong khi khu vực tư nhân nói chung tăng 54% (xem biểu đồ).

Tình trạng bi đát này không chỉ giới hạn ở các dự án thương mại. Các công ty xây dựng nhà ở tại Mỹ hiện vẫn chỉ xây dựng được số lượng căn nhà tương đương như cách đây 90 năm – góp phần gây ra tình trạng thiếu hụt nhà ở và giá nhà leo thang.

Nguyên nhân chính nằm ở sự phân mảnh, quy định rườm rà và thiếu đầu tư.

Phân mảnh: chi phí cơ hội của quy mô

Theo một thống kê, ngành xây dựng ở Mỹ có khoảng 750.000 công ty đang hoạt động – gấp ba lần số lượng doanh nghiệp trong ngành sản xuất, dù tỷ trọng GDP của ngành xây dựng chỉ bằng một nửa. Điều này khiến ngành không tận dụng được lợi thế quy mô. Một nghiên cứu của Leonardo D’Amico (Đại học Harvard) và cộng sự cho thấy: các công ty xây dựng có trên 500 nhân viên có năng suất lao động gấp đôi nhóm có 100–499 nhân viên và gấp bốn lần nhóm dưới 20 người.

Ngành xây dựng cũng thiếu tích hợp theo chiều dọc. Những “ông lớn” như Turner hay Bechtel có thể đảm nhận các dự án thương mại quy mô lớn, nhưng phần lớn công việc xây dựng được khoán lại cho các công ty nhỏ địa phương, và những công ty này lại tiếp tục khoán một phần công việc cho bên thứ ba. Ngành xây nhà ở cũng áp dụng mô hình tương tự. Điều này tạo ra nhiều tầng lớp phối hợp, đàm phán và thanh toán, làm chậm tiến độ dự án. Việc phân phối vật tư xây dựng cũng bị phân mảnh, dẫn đến tồn kho thiếu hụt và làm tăng thêm trì hoãn.

Quy định chồng chéo: rào cản hợp nhất

Vậy tại sao ngành không hợp nhất quy mô? Một phần nguyên nhân đến từ hệ thống quy định xây dựng phức tạp dần lên kể từ những năm 1970. Các quy định không chỉ làm trì trệ tiến độ dự án, mà còn buộc doanh nghiệp phải tích lũy kiến thức sâu về các bộ luật xây dựng – vốn khác biệt theo từng bang, thậm chí từng thành phố. Trong bối cảnh đó, các “ông lớn” thường chọn cách hợp tác với nhà thầu địa phương để dễ dàng triển khai dự án. Đồng thời, nhà thầu địa phương cũng có lợi thế hơn trong việc tuyển dụng lao động – một vấn đề nan giải trong ngành vốn bị thiếu hụt nhân lực lâu dài.

Thiếu đầu tư: vòng xoáy lợi nhuận thấp và công nghệ chậm phát triển

Kết quả là tình trạng thiếu đầu tư ngày càng trầm trọng. Các nhà thầu quy mô nhỏ – vốn hoạt động với biên lợi nhuận rất thấp – không đủ khả năng đầu tư vào công nghệ tiết kiệm nhân công, đặc biệt trong một ngành có nhu cầu rất biến động. Theo Jan Mischke (hãng tư vấn McKinsey), chi phí vốn của một công ty xây dựng Mỹ trung bình chỉ chiếm khoảng 3% doanh thu, so với mức 13% ở các ngành khác.

Việc áp dụng công nghệ mới vì thế cũng rất yếu kém. Việc triển khai phần mềm quản lý và lập kế hoạch thi công còn manh mún, khiến ngành khó có thể ứng dụng hiệu quả trí tuệ nhân tạo.

Các công nghệ robot hiện diện ngày càng nhiều trong nhà máy, nhưng trong ngành xây dựng Mỹ, chỉ có 6 robot trên mỗi 100.000 lao động, theo ngân hàng ING – so với gần 3.000 robot trong ngành sản xuất (dù con số này vẫn thấp hơn tiềm năng thực tế). Đúng là đặc thù mỗi công trình xây dựng là khác nhau, nên không thể tự động hóa hoàn toàn như trong sản xuất công nghiệp. Tuy nhiên, robot hoàn toàn có thể đảm nhiệm nhiều công đoạn như xây gạch, hàn hoặc vận chuyển vật liệu – những hoạt động vốn chiếm phần lớn thời gian làm việc của công nhân xây dựng.

Tổng thống Trump có thể làm gì?

Ông Trump cam kết sẽ cắt giảm các quy định liên bang đang cản trở xây dựng. Ngày 1/7, Cơ quan An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp (OSHA) đã đề xuất nới lỏng các yêu cầu như cường độ chiếu sáng tại công trường – một bước đi có thể giúp đẩy nhanh thi công. Tuy nhiên, chính sách nhập cư của ông lại đi ngược với nhu cầu nhân lực, khi ông muốn trục xuất những lao động nhập cư trái phép – vốn là một phần lực lượng lao động lớn trong ngành. Thêm vào đó, việc áp thuế nhập khẩu lên vật liệu như thép càng khiến chi phí xây dựng tăng cao.

Dù vậy, vẫn có một số dấu hiệu cho thấy ngành đang bắt đầu tái cấu trúc. Theo hãng tư vấn Deloitte, hoạt động mua bán sáp nhập gần đây đã tăng lên. Tháng 1, hai tập đoàn xây dựng lớn là Flatiron và Dragados đã chính thức sáp nhập. Các quỹ đầu tư tư nhân cũng đang tích cực mua lại và hợp nhất các nhà thầu chuyên môn nhỏ lẻ.

Hoạt động hợp nhất cũng lan sang chuỗi cung ứng. Tháng 4, QXO – một công ty phân phối vật liệu xây dựng – đã mua lại Beacon Roofing Supply với giá 11 tỷ USD, qua đó chiếm 20% thị phần vật liệu lợp mái ở Mỹ. Tháng trước, QXO dự định mua thêm công ty GMS nhưng bị vượt mặt bởi Home Depot – chuỗi bán lẻ đồ DIY – với mức giá 5,5 tỷ USD. Home Depot hiện cũng mở rộng sang mảng cung ứng cho nhà thầu. Brad Jacobs, CEO của QXO, cho rằng việc số hóa chuỗi cung ứng và cải thiện dòng chảy vật liệu tới công trường sẽ giúp cải thiện năng suất ngành. “Đây là một cuộc khủng hoảng thực sự”, ông nói. Việc vực dậy ngành xây dựng Mỹ sẽ là dự án lớn nhất từ trước đến nay.

Theo The Economist

>> Đầu tư khủng 550 tỷ USD vào Mỹ, siêu cường châu Á được hưởng thuế đối ứng 15%