Tái khởi động dự án điện hạt nhân từng bị 'đắp chiếu' 15 năm, công suất đủ cấp điện cho 1 triệu hộ dân

Thống đốc bang New York, bà Kathy Hochul, cho biết bà đã chỉ đạo Cơ quan Điện lực Công cộng của bang (New York Power Authority - NYPA) bổ sung ít nhất 1 gigawatt công suất hạt nhân mới – tương đương lượng điện cung cấp cho khoảng 1 triệu hộ dân – để thay thế dần đội hình nhà máy cũ kỹ hiện tại.

“Tôi sẽ đảm bảo mọi doanh nghiệp đến New York và mọi cư dân sinh sống tại đây không còn phải lo lắng về tính ổn định và chi phí điện năng”, bà Hochul tuyên bố.

NYPA – cơ quan do cựu Thống đốc Franklin D. Roosevelt thành lập gần một thế kỷ trước nhằm phát triển thủy điện vì lợi ích công cộng – sẽ lựa chọn địa điểm tại vùng thượng bang New York và quyết định thiết kế lò phản ứng. Theo Hochul, dự án có thể do nhà nước thực hiện riêng lẻ hoặc liên danh với khối tư nhân.

Phép thử cho thời kỳ mới của điện hạt nhân Mỹ

Ngành hạt nhân Mỹ gần như "giậm chân tại chỗ" trong hơn 30 năm qua, do những lo ngại về an toàn, chi phí đội vốn khổng lồ và quy trình cấp phép kéo dài hàng thập kỷ. Dự án mới của New York được kỳ vọng sẽ khơi dậy làn sóng xây dựng lò phản ứng mới sau nhiều năm đình trệ.

Đây cũng là lần đầu tiên các sắc lệnh hành pháp mà ông Trump ký hồi tháng 5 – nhằm thúc đẩy điện hạt nhân – được thử nghiệm trong thực tế. Các sắc lệnh bao gồm cải tổ cơ quan quản lý hạt nhân liên bang (NRC), rút ngắn thời gian cấp phép, đẩy mạnh khai thác nhiên liệu trong nước và mở rộng sử dụng đất liên bang cho các lò phản ứng phục vụ quân đội hoặc trung tâm dữ liệu AI.

Hochul – người coi phát triển năng lượng là ưu tiên kể từ khi nhậm chức năm 2021 – tiết lộ rằng hầu như mọi cuộc trao đổi giữa bà và Tổng thống Trump đều liên quan đến việc cải tổ quy trình cấp phép liên bang cho điện hạt nhân. Chính nhờ áp lực của bà, ông Trump đã dỡ bỏ lệnh ngừng thi công một dự án điện gió ngoài khơi lớn, đồng thời hồi sinh hai tuyến đường ống khí đốt từng bị đình chỉ.

“Tôi thậm chí còn gợi ý để Elon Musk – người đứng đầu Bộ Hiệu quả Chính phủ – tập trung cải tổ hoạt động của Ủy ban Điều tiết Hạt nhân", bà nói. “Tại sao phải mất cả thập kỷ? Đó là lý do không ai muốn làm – rào cản quá lớn”.

Niềm tin mới giữa hai làn sóng: Hóa thạch và tái tạo

Chỉ có 5 lò phản ứng thương mại mới đi vào hoạt động tại Mỹ kể từ năm 1991 – không đủ bù cho số nhà máy bị đóng cửa. Từ mức đỉnh năm 2012, tổng công suất hạt nhân đã giảm hơn 4%, trong khi năng lượng tái tạo và khí đốt tăng mạnh.

Dự báo liên bang cho thấy công suất điện hạt nhân sẽ tiếp tục giảm, dù ngày càng có nhiều nỗ lực gia hạn tuổi thọ nhà máy cũ. Hiện các nhà máy hạt nhân vẫn đóng góp khoảng 19% sản lượng điện quốc gia.

Một trong những trường hợp đóng cửa đáng chú ý là nhà máy Indian Point, chỉ cách Manhattan khoảng 64km, đã bị ngừng hoạt động năm 2021 do lo ngại môi trường và vị trí quá gần khu dân cư dọc sông Hudson. Hệ quả là bang New York buộc phải đốt thêm nhiên liệu hóa thạch để đảm bảo nguồn điện cho thành phố – khiến lượng phát thải khí nhà kính gia tăng, đi ngược lại chính sách môi trường đang được thúc đẩy.

“Thời điểm đó, chúng tôi không có kế hoạch B”, Hochul thừa nhận.

Tuy nhiên, trong vài năm qua, điện hạt nhân đã bất ngờ trở thành “người thắng cuộc” trong cuộc tranh luận chính trị giữa hai phe: hóa thạch và tái tạo. Đặc biệt, các công ty công nghệ – đang khát điện để vận hành trung tâm dữ liệu AI – đang dành nhiều sự ủng hộ mạnh mẽ cho nguồn năng lượng ổn định, không phát thải này.

Bất chấp các rủi ro và bài toán xử lý chất thải phóng xạ, nhiều chuyên gia cho rằng nhà máy hạt nhân vẫn là giải pháp khả thi nhất để cung cấp điện ổn định 24/7, không phụ thuộc thời tiết như gió hay mặt trời.

Bà Hochul nói thêm: bên cạnh nhu cầu cấp thiết về nguồn điện sạch khí thải, bà còn được tiếp thêm động lực từ lập trường thúc đẩy cấp phép hạt nhân của chính quyền Trump.

Một tín hiệu lạc quan khác đến từ bang Pennsylvania: cộng đồng địa phương đang ủng hộ kế hoạch tái khởi động lò phản ứng chưa hư hại tại nhà máy Three Mile Island – nơi từng xảy ra sự cố rò rỉ lõi lò phản ứng năm 1979, gây ra cú sốc lớn cho ngành điện hạt nhân Mỹ.

“Giờ đây, cộng đồng đó đã vượt qua nỗi ám ảnh”, Hochul nói. “Đó là thông điệp mạnh mẽ gửi đến phần còn lại của nước Mỹ rằng thời điểm đã đến”.

Chính quyền New York đang xem xét nhiều địa điểm tiềm năng, trong đó có khuôn viên của ba nhà máy hiện tại thuộc sở hữu hoặc đồng sở hữu bởi Constellation Energy. Theo bà Hochul, dự án có thể bao gồm một lò phản ứng lớn hoặc tổ hợp nhiều lò nhỏ.

Hiện Constellation và chính quyền bang đang phối hợp nộp hồ sơ xin tài trợ liên bang để triển khai sớm dự án mở rộng tại khu phức hợp năng lượng sạch Nine Mile Point ở hạt Oswego.

New York cũng đang làm việc với các cơ quan Canada để nghiên cứu mô hình triển khai 4 lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) tại tỉnh Ontario – công nghệ được kỳ vọng giúp cắt giảm chi phí nhờ sản xuất hàng loạt trong nhà máy và lắp đặt theo dây chuyền.

Tuy nhiên, New York vẫn cảnh giác với những thất bại trong quá khứ. Điển hình là hai lò phản ứng mới tại Plant Vogtle (Georgia) – được khởi công từ năm 2009 nhưng đến 2023–2024 mới hoàn thành, với tổng chi phí vượt hơn 30 tỷ USD, gấp đôi dự toán ban đầu. Đây là bài học lớn về rủi ro tài chính mà bang New York chắc chắn sẽ phải tính đến trước khi “tái sinh” điện hạt nhân.

Theo WSJ

>> Quốc gia Đông Nam Á lần đầu tiên xây nhà máy điện hạt nhân: Cân nhắc sử dụng công nghệ Trung Quốc và Nga để khai thác mỏ uranium 24.000 tấn