Thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần cơ chế phát hành linh hoạt và hiệu quả hơn

Tại Hội nghị “Vietnam Bonds & Credit Conference 2025” diễn ra ngày 29/7 tại Hà Nội, do CGIF, Moody’s Ratings và VIS Rating đồng tổ chức, nhiều chuyên gia cho rằng thị trường chỉ có thể phát triển bền vững nếu có lộ trình cải cách toàn diện từ cơ chế phát hành, cấu trúc sản phẩm đến định hướng hệ sinh thái thông tin minh bạch và đồng bộ hơn.

Tọa đàm chuyên đề "Giai đoạn phát triển mới của thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Sẵn sàng cho đổi mới và phát triển quy mô?" tại Hội nghị Trái phiếu và Tín nhiệm Việt Nam 2025. Nguồn ảnh: VIS Rating.

Doanh nghiệp phi tài chính chưa thể vươn tới kênh trái phiếu

Tại hội nghị, các chuyên gia đều thống nhất rằng trái phiếu chưa thực sự trở thành một kênh huy động vốn hữu hiệu cho các doanh nghiệp ngoài ngành tài chính. Ông Nguyễn Bá Sơn – Phó Giám đốc Ban Nguồn vốn và Kinh doanh tiền tệ, Ngân hàng BIDV – nhấn mạnh rằng “khối phi tài chính thì lại gần như không tăng trưởng” trong hoạt động phát hành trái phiếu. Nguyên nhân chính nằm ở sự chênh lệch chi phí giữa hai kênh: vay ngân hàng và phát hành trái phiếu. “Lãi suất của ngân hàng trung dài hạn chỉ khoảng 7,5 đến 8,5%, chưa tính các chương trình ưu đãi. Trong khi đó thì trái phiếu khả năng cao là phải cao hơn rất nhiều, chưa kể còn thêm các chi phí về phát hành”, ông Sơn phân tích.

Không chỉ là vấn đề chi phí, phương thức giải ngân cũng gây bất lợi cho doanh nghiệp. Bà Dương Kim Anh – Giám đốc Khối Đầu tư của Công ty TNHH Quản lý Quỹ Đầu tư Chứng khoán Vietcombank (VCBF) – chỉ ra rằng “vay ngân hàng thì có thể giải ngân dần theo tiến độ, nên tối ưu hơn việc sử dụng vốn. Trong khi trái phiếu thì thông thường là giải ngân một lần, và sau đấy nhà đầu tư sẽ phải tự quản lý nguồn vốn đấy”. Điều này khiến doanh nghiệp chịu áp lực lãi vay ngay cả khi chưa sử dụng vốn, gây khó khăn cho việc quản lý dòng tiền.

Cấu trúc và pháp lý chưa hỗ trợ nhà đầu tư tổ chức

Bên cạnh những vướng mắc từ phía doanh nghiệp, các nhà đầu tư tổ chức – đặc biệt là quỹ đầu tư và công ty bảo hiểm – cũng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm sản phẩm phù hợp với khẩu vị rủi ro và yêu cầu pháp lý. Bà Dương Kim Anh nêu rõ: “Các công ty bảo hiểm và ngân hàng không được phép đầu tư vào trái phiếu phát hành với mục đích tái cơ cấu nợ – đây lại chính là nhu cầu lớn nhất của nhiều doanh nghiệp phát hành hiện nay”. Trong khi đó, “khoảng 90% tài sản của các quỹ mở chỉ được phép đầu tư vào trái phiếu phát hành ra công chúng”, nhưng nguồn cung trái phiếu công chúng lại hạn chế, chủ yếu do khối ngân hàng phát hành, dẫn đến sự mất cân đối cung – cầu trên thị trường.

Sự chênh lệch lợi suất giữa các nhóm phát hành cũng tạo ra sự méo mó trong phân bổ đầu tư. “Trái phiếu do các ngân hàng nhóm 1 phát hành thường chỉ chênh lệch khoảng 1% so với lãi suất huy động, tức lợi suất khoảng 5,5–5,6% cho kỳ hạn rất dài từ 8 đến 10 năm”, bà Kim Anh dẫn chứng. Trong khi đó, “trái phiếu doanh nghiệp sản xuất cần có mức lãi suất chênh lệch khoảng 3,5 đến 4% so với lãi suất huy động mới có thể hấp dẫn nhà đầu tư, đồng thời đi kèm với mức độ rủi ro cao hơn”. Kết quả là “nhiều quỹ trái phiếu buộc phải duy trì tới 50% tài sản dưới dạng tiền gửi hoặc chứng chỉ tiền gửi”, làm giảm hiệu quả đầu tư tổng thể.

Định hướng cải cách: từ cơ chế phát hành đến định giá rủi ro

Về phía các đơn vị trung gian, ông Hoàng Đình Gia – chuyên gia đầu tư tại CGIF – chia sẻ: “Với những doanh nghiệp mà CGIF đã bảo lãnh thì có đến gần 50% là lần đầu tiên phát hành trái phiếu”, chứng tỏ tiềm năng rất lớn từ khối doanh nghiệp chưa từng tham gia thị trường nếu được hỗ trợ phù hợp. Tuy nhiên, “số lượng doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chí về minh bạch thông tin và tín nhiệm vẫn còn rất ít”, nên quy mô thị trường hiện nay chưa thể mở rộng nhanh chóng.

Trên cơ sở đó, ông Dương Đức Hiếu – chuyên gia phân tích cấp cao tại VIS Rating – đề xuất giải pháp: “Xây dựng cơ chế phát hành trái phiếu có cam kết giải ngân theo tiến độ sử dụng vốn, tương tự như hình thức tín dụng ngân hàng”. Cách làm này sẽ giảm áp lực trả lãi tức thì sau phát hành và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Đồng thời, ông Nguyễn Đình Duy – Giám đốc kiêm Chuyên gia Phân tích Cao cấp của VIS Rating – nhấn mạnh vai trò then chốt của xếp hạng tín nhiệm trong việc “tạo ra một mặt bằng giá tham chiếu cho thị trường”, giúp nhà đầu tư định lượng rủi ro trước khi quyết định rót vốn.

Dù thừa nhận rằng “lãi suất cho những trái phiếu mà CGIF bảo lãnh tại thị trường Việt Nam hiện nay chưa phản ánh được hết giá trị của bảo lãnh CGIF mang lại”, ông Hoàng Đình Gia vẫn đánh giá mô hình bảo lãnh tín dụng là công cụ hữu hiệu giúp các doanh nghiệp huy động được vốn kỳ hạn dài từ 7 đến 15 năm với lãi suất cố định. Đây là một lợi thế quan trọng trong việc giảm áp lực tái cơ cấu nợ và ổn định chiến lược tài chính dài hạn cho doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Bá Sơn nhận định rằng “để kênh trái phiếu thực sự trở thành trụ cột tài trợ vốn, đặc biệt cho các dự án hạ tầng và sản xuất, thị trường cần một lộ trình cải cách sâu rộng, đồng bộ cả về chính sách, sản phẩm và niềm tin từ phía doanh nghiệp lẫn nhà đầu tư”. Trong khi đó, tín dụng ngân hàng vẫn sẽ tiếp tục giữ vai trò chủ đạo trong cung cấp vốn trung – dài hạn nhờ lợi thế về chi phí lãi suất và cơ chế giải ngân linh hoạt hơn.

>> Chiến lược phòng thủ hay săn cơ hội: Các quỹ đầu tư chọn đường đi nào giữa ‘bão’ bất định?