Thu hút FDI sản xuất ô tô: Chuyên gia kêu gọi 'sửa ngay biểu thuế' để tăng nội địa hóa

Chia sẻ tại Toạ đàm: Nội địa hóa ngành ô tô Việt Nam với nền kinh tế độc lập, tự chủ, sáng 18/9, TS. Ngô Nhật Thái – chuyên gia có hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành sản xuất ô tô, người từng tham gia thành lập các liên doanh Mekong, Toyota, Suzuki, cho hay, hiện nay, Việt Nam mới chỉ sản xuất được một phần các loại xe, từ xe con, xe du lịch 7–9 chỗ, xe khách, xe buýt, đến xe chuyên dụng và xe quân sự. Tỉ lệ nội địa hóa vẫn rất thấp, thua xa các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia.

Nguyên nhân chính theo ông là sản lượng tiêu thụ trong nước còn thấp. Việt Nam chỉ tiêu thụ khoảng 500.000 xe/năm, trong đó 175.000 xe là nhập nguyên chiếc, dẫn tới số lượng sản xuất trong nước quá nhỏ để có thể đầu tư vào các dây chuyền linh kiện nội địa hóa.

“Mỗi hãng, ví dụ Toyota hay Ford, đều có hệ thống OEM toàn cầu. Khi họ vào Việt Nam, làm thế nào doanh nghiệp trong nước tham gia được vào hệ thống cung cấp của họ nếu không có chính sách buộc các nhà sản xuất đưa đối tác vào Việt Nam. Đây là nút thắt lớn trong việc nâng tỷ lệ nội địa hóa,” TS. Thái chia sẻ.

Bên cạnh đó, việc mỗi hãng ô tô có nhiều loại xe, mỗi loại lại cần các linh kiện khác nhau, càng làm khó doanh nghiệp trong nước trong việc đầu tư sản xuất linh kiện nội địa hóa. Các doanh nghiệp thuần Việt vẫn đang phải nhập linh kiện từ nước ngoài để hoàn thiện sản phẩm.

Việt Nam chỉ tiêu thụ khoảng 500.000 xe/năm, trong đó 175.000 xe là nhập nguyên chiếc, dẫn tới số lượng sản xuất trong nước quá nhỏ để có thể đầu tư vào các dây chuyền linh kiện nội địa hóa.

TS. Thái nhấn mạnh, chính sách thuế hiện nay chưa đủ mạnh để thúc đẩy nội địa hóa những bộ phận quan trọng. Việt Nam đã thay đổi thuế nhập khẩu từ SKD, CKD, IKD sang tính theo từng chi tiết, mỗi chi tiết có một mức thuế riêng. Nguyên lý là linh kiện nào thuế cao thì nhà sản xuất buộc phải sản xuất trong nước, linh kiện thuế thấp thì nhập khẩu.

“Nhưng nhìn vào biểu thuế hiện nay, chúng ta thấy tập trung chủ yếu vào thân xe và các chi tiết bằng thép. Do đó, các doanh nghiệp tập trung đầu tư dây chuyền dập thân xe để hưởng ưu đãi, còn những bộ phận quan trọng như động cơ, hộp số, cầu xe, cụm điện tử gần như nhập nguyên chiếc. Các linh kiện phổ biến như lốp xe, ắc quy thì doanh nghiệp Việt đã sản xuất tốt, thậm chí xuất khẩu, nên không cần khuyến khích,” ông phân tích.

Ông cho hay, các bộ phận quan trọng mà tương lai xe vẫn phải dùng như hệ thống truyền động, hệ thống lái, điện tử cần được ưu tiên. Bởi thực tế, xu hướng toàn cầu đã dịch chuyển sang xe điện và động cơ hydro, trong khi Việt Nam mới dừng ở tiêu chuẩn khí thải Euro 5, còn châu Âu từ 1/7/2025 áp dụng Euro 7. Nếu chính sách chỉ khuyến khích sản xuất động cơ xăng hoặc diesel, sẽ không còn phù hợp trong tương lai.

“Chúng ta phải xem lại biểu thuế để các nhà sản xuất tập trung nội địa hóa các cụm then chốt, giảm giá thành và mở đường xuất khẩu, chứ không phải tăng tổng thuế. Cách chia tỷ lệ thuế hợp lý sẽ tạo động lực để các nhà sản xuất Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu,” TS. Thái nêu quan điểm.

Chuyên gia dẫn chứng kinh nghiệm quốc tế: “Tôi đã đến Thái Lan tham quan một công ty chuyên sản xuất bánh răng. Họ cung cấp cho tất cả các hãng ở Thái Lan. Hãng làm bánh răng ấy là của một công ty nước ngoài nhưng chuyên sản xuất đủ cho toàn thị trường. Ở Việt Nam, nếu chính sách thuế hợp lý, chúng ta hoàn toàn có thể phát triển những nhà cung cấp như vậy,” ông chia sẻ.

Theo TS. Thái, những chi tiết phổ biến nhưng chưa được khuyến khích sản xuất trong nước, như bánh răng, trục thép, hoàn toàn có thể nội địa hóa nếu cơ chế thuế phù hợp.

Vị chuyên gia nhận định, nội địa hóa không chỉ giúp giảm giá thành trong nước, mà còn là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp xuất khẩu. Hiện giá ô tô Việt Nam cao hơn thế giới hàng chục phần trăm. Nếu các liên doanh kéo các nhà cung cấp vào, đầu tư dây chuyền sản xuất trong nước, họ sẽ giảm được giá thành, từ đó nâng sức cạnh tranh xuất khẩu.

“Nếu các doanh nghiệp xuất khẩu nhiều, Nhà nước nên có chính sách khuyến khích đặc biệt để họ muốn sản xuất và xuất khẩu. Nội địa hóa và xuất khẩu phải đi đôi,” ông nói.

Một thách thức khác được ông Thái nêu rõ là ngành luyện kim và cung ứng vật liệu ô tô còn yếu. Hầu hết thép và kim loại phục vụ sản xuất ô tô vẫn phải nhập khẩu. Ngay cả những công ty đã đầu tư dây chuyền làm thân vỏ xe, thép vẫn phải nhập khẩu.

“Chúng ta có những công ty sản xuất thép lớn nhưng không thể cung cấp cho các nhà sản xuất ô tô do số lượng ít. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài đưa dây chuyền sản xuất vào Việt Nam, vừa giảm giá thành, vừa tăng xuất khẩu. Đây là vấn đề chiến lược, không chỉ phục vụ thị trường trong nước,” TS. Thái nhấn mạnh.