Tỉnh sở hữu thủy điện lớn nhất Đông Nam Á một thời từng là 'cái nôi' văn hóa của người Việt cổ

Tỉnh Hòa Bình có diện tích 4.596,4km2 với dân số 854.131 người, từng có tên gọi là tỉnh Mường. Nơi đây từng được tách ra từ phần đất có người Mường cư trú ở các tỉnh lân cận như tỉnh Hưng Hóa, Sơn Tây (cũ), Hà Nội và Ninh Bình.

Tỉnh Hòa Bình được thành lập dưới thời Pháp thuộc vào năm 1886 theo nghị định của Kinh lược Bắc Kỳ với tên gọi là tỉnh Mường.

Đến năm 1896, tỉnh lỵ di chuyển từ thị trấn Chợ Bờ (thuộc Châu Đà Bắc) về đóng tại xã Hòa Bình, phía bờ trái Sông Đà, đối diện Phương Lâm. Thời điểm mới thành lập, tỉnh Hòa Bình có 4 châu gồm: Lương Sơn, Kỳ Sơn, Lạc Sơn và Mai Đà.

Trong đó, huyện Lạc Thủy lúc này thuộc châu Lạc Sơn, đến năm 1908 chuyển về tỉnh Hà Nam. Tháng 5/1953, huyện Lạc Thủy cùng một số xã thuộc huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình chuyển về tỉnh Hòa Bình.

Sau năm 1950, các châu được đổi thành huyện và các đơn vị hành chính huyện của tỉnh Hòa Bình có sự thay đổi.

Năm 1956, huyện Mai Đà tách thành 2 huyện, Đà Bắc ở phía bắc sông Đà và Mai Châu ở phía nam sông Đà.

>> Mới nhất về siêu cầu hơn 20.000 tỷ vượt sông Hồng do liên danh Vingroup đề xuất đầu tư

Năm 1957, huyện Lạc Sơn được chia tách thành hai huyện: Lạc Sơn và Tân Lạc. Hai năm sau, vào năm 1959, huyện Lương Sơn cũng được tách thành Lương Sơn và Kim Bôi. Đến năm 1964, huyện Lạc Thủy tiếp tục được chia thành Lạc Thủy và Yên Thủy.

Năm 1976, tỉnh Hòa Bình hợp nhất với tỉnh Hà Tây để thành lập tỉnh mới mang tên Hà Sơn Bình. Tuy nhiên, đến năm 1991, theo Nghị quyết của Quốc hội, tỉnh Hà Sơn Bình lại được tách thành hai tỉnh độc lập: Hòa Bình và Hà Tây.

Thời điểm tái lập tỉnh, Hòa Bình có diện tích 4.662km², dân số 686.920 người, gồm 9 huyện: Đà Bắc, Mai Châu, Lương Sơn, Kỳ Sơn, Lạc Sơn, Lạc Thủy, Kim Bôi, Tân Lạc, Yên Thủy và thị xã Hòa Bình.

Tháng 12/2001, theo Nghị định của Chính phủ, huyện Kỳ Sơn được chia thành Kỳ Sơn và Cao Phong, nâng tổng số đơn vị hành chính của tỉnh Hòa Bình lên 10 huyện, 1 thị xã, với 214 xã, phường, thị trấn.

Ngày 27/10/2006, thị xã Hòa Bình được công nhận là đô thị loại III và đổi tên thành thành phố Hòa Bình. Đến năm 2020, huyện Kỳ Sơn được sáp nhập vào thành phố Hòa Bình, khiến số đơn vị hành chính cấp huyện của tỉnh giảm còn 10 đơn vị, duy trì ổn định cho đến nay.

Nhắc đến Hòa Bình là không ai không biết đến công trình Nhà máy Thủy điện Hòa Bình trên dòng sông Đà hùng vĩ.

Công trình Nhà máy Thủy điện Hòa Bình từng là nhà máy thủy điện lớn nhất Việt Nam và Đông Nam Á giai đoạn từ năm 1994 đến năm 2012, sau đó bị "soán ngôi" bởi Nhà máy thủy điện Sơn La.

Ít ai biết, cách đây từ 18.000 năm đến 7.500 năm, trên mảnh đất này con người đã khai hoang và sinh sống, tạo ra nền văn hóa nổi bật "Văn hóa Hòa Bình", đây cũng được xem là cái "nôi" văn hóa của người Việt cổ.

Ngày nay, người dân tộc Mường sinh sống tại Hòa Bình chiếm khoảng 60%, đây cũng là địa phương có người Mường định cư đông nhất tại Việt Nam hiện nay. Ngoài dân tộc Mường còn có các dân tộc khác sinh sống tại đây như Kinh (27,73%), dân tộc Thái (3,9%), dân tộc Dao (1,7%), dân tộc Tày (2,7%), dân tộc Mông (0,52%).

Do người Mường từng chiếm đa số dân số tại Hòa Bình nên trong lịch sử, nơi đây mới có tên gọi là tỉnh Mường.

Người Mường sinh sống tại đây được chia thành 4 vùng Mường lớn như: Bi - Vang - Thàng - Động.

Trong đó, Mường Bi (huyện Tân Lạc) là vùng Mường cổ, có nền văn hóa phong phú, đa dạng với nhiều giá trị truyền thống được lưu giữ như: Mo Mường, Chiêng Mường, hát ví...

Mường Vang (huyện Lạc Sơn) là nơi lưu trữ những giá trị văn hóa vùng đất Mường như nhà sản, bảo tồn, phát huy có chọn lọc giá trị mo Mường, các di sản nghệ thuật hát thường đang...

Mường Thàng (thuộc huyện Cao Phong) được biết đến là vùng đất tươi đẹp và trù phú với sự tích "vườn hoa núi Cối", nơi đây có hồ Hòa Bình - nơi được ví như Hạ Long trên núi vô cùng mộng mơ và huyền ảo.

Mường Động (thuộc huyện Kim Bôi) sở hữu nguồn nước khoáng quý báu, được xem là "vàng trắng", nơi đây được biết đến từ thời Pháp thuộc với tiềm năng lớn về nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái...

Ngày nay, tỉnh Hòa Bình thuộc khu vực miền núi phía Tây Bắc của Tổ quốc, nằm giữa ngã 5 giao lộ các vùng kinh tế trong nước và quốc tế, gồm: Cửa ngõ giao thoa giữa đồng bằng Bắc Bộ (thủ đô Hà Nội); Bắc Trung Bộ (Thanh Hóa); Tây Bắc (Sơn La); Nam Đồng bằng sông Hồng (Hà Nam, Ninh Bình); cửa ngõ thông sang Thượng Lào (điểm gần nhất cách biên giới Việt - Lào 30km).

Trong những năm vừa qua, tỉnh Hòa Bình có sự phát triển đồng bộ, chuyển dịch cơ cấu từ nông, lâm nghiệp sang công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và du lịch.

Hòa Bình đã tiến hành quy hoạch và phát triển các khu, cụm công nghiệp ở huyện Lương sơn, TP. Hòa Bình; phát triển du lịch ở lòng hồ Hòa Bình thuộc các huyện Cao Phong, Mai Châu...

Hòa Bình cũng là tỉnh sở hữu hồ thủy điện nhân tạo lớn nhất Việt Nam, đã được quy hoạch thành khu du lịch quốc gia.

Về cơ sở hạ tầng, Hòa Bình đang triển khai xây dựng đường cao tốc Hòa Bình - Mộc Châu. Sau khi hoàn thành sẽ giúp địa phương thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và du lịch.

>> Bắc Ninh và Bắc Giang: Tỉnh nào là 'thủ phủ' công nghiệp của miền Bắc?