Vị nữ tiến sĩ ‘Tây học’ đầu tiên của Việt Nam, xuất thân trong gia đình danh giá

Xuất thân danh giá

Bà Hoàng Thị Nga xuất thân trong một gia đình trí thức có truyền thống hiếu học, bà được thừa hưởng nền tảng vững chắc về tri thức từ tổ tiên, đồng thời cũng được hun đúc tinh thần học tập từ nhỏ. Ông Hoàng Nguyễn Thự, tổ tiên bà, đã đỗ Tiến sĩ đệ tam giáp khoa Đinh Mùi (1787), trong khi cha bà, ông Hoàng Huân Trung, cũng là một trí thức nổi tiếng với bằng Cử nhân và chức Tri phủ Phú Thọ, sau này trở thành Hội trưởng Hội Khai trí Tiến đức.

Các anh em của bà cũng đều là những nhân tài xuất sắc: Ông Hoàng Cơ Nghị trở thành cử nhân khoa Vật lý, còn ông Hoàng Cơ Bình là bác sĩ Y khoa từng theo học tại Pháp.

Ngay từ khi còn nhỏ, bà Hoàng Thị Nga đã được học trong môi trường giáo dục chất lượng cao. Bà theo học tại trường nữ sinh tiểu học Pháp-Việt Ecole Brieux (nay là trường THCS Thanh Quan) ở Hà Nội và trường Sư phạm nữ sinh người Việt (nay là trường THCS Trưng Vương). Sau khi tốt nghiệp, bà bắt đầu sự nghiệp giảng dạy tại Đáp Cầu, Bắc Ninh.

Niềm đam mê học hỏi không ngừng thôi thúc bà tiếp tục con đường học vấn. Bà vào học tại trường Cao đẳng Sư phạm (École Supérieure de Pédagogie), vào năm 1928, bà lên đường sang Pháp để theo học khoa Khoa học tại Đại học Paris (nay là Đại học Sorbonne). Năm 1931, bà hoàn thành chương trình và nhận bằng Cử nhân.

Ngày 19/3/1935, bà Hoàng Thị Nga đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Khoa học Vật lý tại Đại học Paris với đề tài "Tính chất quang điện của các chất hữu cơ" (Propríetés photovoltaïques des substances organiques). Bà trở thành nữ Tiến sĩ đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực Vật lý.

Thành tựu này đã được Tạp chí Khoa học số 97 đăng tải vào ngày 1/7/1935 với bài viết tựa đề: "Vẻ vang cho phụ nữ Việt Nam: Cô Hoàng Thị Nga đạt Tiến sĩ Khoa học Vật lý". Tạp chí đã ca ngợi bà là một nữ khoa học gia tài năng, xứng đáng nhận bằng Tiến sĩ với ưu hạng.

Hình mẫu lý tưởng

Bà Hoàng Thị Nga là một hình mẫu đại diện của sự ý chí kiên cường và tinh thần vượt lên nghịch cảnh của phụ nữ Việt Nam thời bấy giờ. Giáo sư Hoàng Xuân Sính, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Đại học Thăng Long, đã chia sẻ trong một bài viết rằng bà là người phụ nữ đầu tiên đỗ Tiến sĩ "Tây học", một ngành học vốn rất khó khăn đối với phụ nữ vào thời điểm đó. Ông nhận định, chính là hình mẫu tiêu biểu cho ý chí vượt qua mọi rào cản để đạt được những thành tựu phi thường trong lĩnh vực khoa học.

Sự kính trọng đối với bà được thể hiện rõ qua việc bà được Toàn quyền Pháp Đờ-cu tiếp đón khi trở về từ Pháp sau khi nhận bằng Tiến sĩ. Bà không chỉ là một Tiến sĩ, mà còn là hình mẫu của trí thức, là người phụ nữ tài năng đã phá vỡ những định kiến xã hội để khẳng định vị thế của mình trong lĩnh vực khoa học.

Bên cạnh sự nghiệp học thuật, bà Hoàng Thị Nga còn là Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Khoa học (hoặc Cao đẳng Khoa học). Dù chỉ đảm nhận chức vụ này trong một thời gian ngắn, bà đã có những đóng góp quan trọng cho nền giáo dục đại học Việt Nam.

Một số nguồn tài liệu như cuốn ĐH Y Hà Nội - Năm tháng và sự kiện ghi nhận bà từng giữ vị trí hiệu trưởng tại Trường Cao đẳng Y khoa ngay sau Cách mạng Tháng Tám.

Hồi ký của cố GS Đào Văn Tiến, công bố năm 2018, cũng đề cập tới bà với vai trò hiệu trưởng đầu tiên của Trường Cao đẳng Khoa học. Tuy nhiên, do tài liệu lịch sử còn nhiều điểm chưa đồng nhất, thông tin này vẫn là một chủ đề tranh luận trong giới nghiên cứu.

Sau khi rời Việt Nam, bà Hoàng Thị Nga sinh sống tại Pháp. Theo ông Hoàng Kim Đồng - cháu trai của bà, bà được an táng tại thành phố Nice. Đến ngày 13/9/2000, di cốt của bà được chuyển về nghĩa trang Antony, Hauts-de-Seine, nơi an nghỉ của gia đình em trai bà, ông Hoàng Cơ Thụy.

Cuộc đời bà Hoàng Thị Nga khép lại với nhiều vinh quang lẫn những khoảng lặng bí ẩn. Song, những đóng góp tiên phong của bà vẫn mãi là niềm tự hào của Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của bà là tấm gương sáng ngời, truyền cảm hứng cho phụ nữ vượt qua mọi rào cản xã hội, khẳng định tài năng và giá trị bản thân.