Việt Nam sở hữu 'Vạn lý Trường Thành' dài gần 130km
Đây là một hệ thống phòng thủ được xây dựng từ thế kỷ XVI dưới thời các chúa Nguyễn và được mở rộng quy mô vào đầu thế kỷ XIX dưới triều Nguyễn.
Ngày 25/8, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Nghiên cứu giá trị và định hướng bảo tồn, phát huy di tích Trường Lũy”.
Trường Lũy là một hệ thống phòng thủ được xây dựng từ thế kỷ XVI dưới thời các chúa Nguyễn và được mở rộng quy mô vào đầu thế kỷ XIX dưới triều Nguyễn. Công trình trải dài khoảng 127km, đi qua các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định (cũ) và Gia Lai, bao gồm hệ thống lũy đất, đồn bốt, đường cổ và hào phòng thủ. Toàn tuyến được mệnh danh là “Vạn lý Trường Thành” miền Trung.
Đoạn Trường Lũy qua tỉnh Gia Lai dài 14,4km, bắt đầu từ xã Hoài Sơn (thị xã Hoài Nhơn cũ) và kéo dài đến khu vực giáp ranh với xã Phổ Cường (huyện Đức Phổ cũ, Quảng Ngãi). Khu vực này từng tồn tại gần 20 đồn bảo, trong đó nổi bật là 4 đồn lớn, đặc biệt là Đồn Thứ (hay còn gọi là Đồn Đôi) tại thôn La Vuông, xã Hoài Sơn.
Sử liệu cho thấy, Trường Lũy được hình thành từ thế kỷ XVI với hệ thống đồn, bảo làm nhiệm vụ trấn giữ. Đến năm 1819, dưới sự chỉ huy của Tả quân Lê Văn Duyệt, công trình được hoàn thiện với quy mô lớn hơn, đóng vai trò trọng yếu trong chiến lược phòng thủ của triều Nguyễn.
Tháng 6/2025, Bảo tàng tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ tiến hành khảo sát và khai quật tại một số điểm trên tuyến Trường Lũy như Đồn H4, Dông Hầm, An Quang (diện tích khoảng 200m²).
Quá trình khai quật đã phát hiện nền móng, bờ lũy và các công trình kiến trúc cùng nhiều hiện vật bằng gốm, sành, kim loại... phản ánh kỹ thuật xây dựng thời bấy giờ với sự kết hợp giữa vật liệu bản địa và các yếu tố thích nghi địa hình như hào phòng thủ, lối di chuyển.
Tiến sĩ Nguyễn Khánh Trung Kiên - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ nhấn mạnh, Trường Lũy không chỉ đơn thuần là thành lũy cổ mà còn là một "di sản phức hợp" về quân sự, kinh tế, văn hóa và dân tộc học độc đáo bố trí 115 đồn/bảo dọc tuyến lũy, được canh giữ bởi quân đội triều đình luân phiên; trong đó có 4 đồn lớn
Hiện nay, Trường Lũy vẫn còn lưu giữ được nhiều hình thái kiến trúc và cấu trúc vật liệu tương đối nguyên vẹn. Theo tài liệu lịch sử, triều Nguyễn từng , nổi bật nhất là Đồn Thứ, hiện thuộc thôn La Vuông, xã Hoài Nhơn Bắc, tỉnh Gia Lai.
Tại hội thảo, nhiều chuyên gia đã ví Trường Lũy như “Vạn Lý Trường Thành” của miền Trung, không chỉ là tuyến phòng thủ quân sự mà còn là không gian giao thương, giao thoa văn hóa - xã hội giữa các dân tộc và vùng miền.
Các nhà nghiên cứu đánh giá Trường Lũy là một di sản đặc biệt, mang nhiều giá trị cần thiết phải bảo tồn, đồng thời đề xuất sớm lập hồ sơ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt.
Tuy nhiên, hiện nay nhiều hạng mục thuộc di tích đang có dấu hiệu xuống cấp. Một số khu vực đã bị người dân xâm lấn để canh tác nông nghiệp, làm gia tăng nguy cơ biến dạng và hư hại. Vì vậy, việc xác lập một danh phận tương xứng cho di tích này là điều cấp thiết.
Trường Lũy là một công trình kiến trúc có sự đa dạng về chất liệu, cấu trúc độc đáo và được xây dựng, củng cố liên tục trong suốt nhiều thế kỷ. Về mặt kỹ thuật xây dựng, đây được xem là một trong những kỳ công của người Việt xưa. Điều khiến Trường Lũy trở nên kỳ vĩ không chỉ là độ dài, mà còn nằm ở giá trị quân sự - văn hóa đặc sắc.
Trong đó, đoạn Trường Lũy nằm trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi có chiều dài 113km, đi qua địa bàn Trà Bồng, Sơn Tịnh, Sơn Hà, Tư Nghĩa, Minh Long, Nghĩa Hành, Ba Tơ, Đức Phổ. Tuyến lũy này đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích cấp Quốc gia vào ngày 9/3/2011.
