‘Vua vũ khí’ của Việt Nam được phong hàm Thiếu tướng, hơn 70 năm trước chế tạo thành công tên lửa

Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa sinh năm 1913, tên thật là Phạm Quang Lễ. Năm 1935, ông sang Pháp du học và đồng thời nhận được 3 bằng đại học: kỹ sư cầu đường, kỹ sư điện và cử nhân toán học. Sau đó, ông tiếp tục học lấy bằng kỹ sư hàng không, bằng của Trường Mỏ và Đại học Bách khoa.

Ông cũng dành thời gian sang Đức để nghiên cứu chế tạo máy bay và vũ khí, rồi quay lại Pháp làm kỹ sư trưởng cho Hãng nghiên cứu chế tạo máy bay Concorde.

Bao nhiêu tiền dành dụm, ông đều dùng để mua sách về vũ khí, miệt mài nghiên cứu ngày đêm, chờ cơ hội trở về cống hiến cho đất nước. Điều ông luôn trăn trở là: Việt Nam có truyền thống đánh giặc nhưng lại thiếu vũ khí hiện đại.

Năm 1946, Phạm Quang Lễ theo Bác Hồ trở về Tổ quốc. Tên gọi Trần Đại Nghĩa được Bác đặt cho ông từ thời điểm đó để thuận tiện trong hoạt động cách mạng.

Trong hồi ký "Trở về Tổ quốc kính yêu", tác giả Thành Đức dẫn lại lời ông kể về những gửi gắm với bạn bè ở Paris. Trước khi về nước theo Bác Hồ, ông đang nhận mức lương kỹ sư trưởng là 5.500 Franc/tháng, tương đương 22 lạng vàng.

Cũng trong năm đó, trước yêu cầu cấp bách của cuộc kháng chiến chống Pháp, ông được Bác Hồ giao làm Cục trưởng Cục Quân giới với nhiệm vụ nghiên cứu và chế tạo vũ khí cho bộ đội. Bác nói: “Đây là việc đại nghĩa. Vì thế, từ nay Bác đặt tên cho chú là Trần Đại Nghĩa...”

Theo Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, tháng 11/1946, ông và cộng sự đã bắt tay chế tạo đạn theo mẫu Bazoka của Mỹ. Loại đạn do ông chế tạo có khả năng đâm xuyên tới 75cm tường gạch, tương đương với đạn Bazoka do Mỹ sản xuất.

Ngày 3/3/1947 trở thành mốc son của ngành Quân giới Việt Nam khi đạn Bazoka do ông nghiên cứu góp phần bẻ gãy cuộc tấn công của địch ở vùng Chương Mỹ, Quốc Oai (Hà Tây cũ, nay thuộc Hà Nội). Trong Chiến dịch Thu Đông năm 1947, Bazoka tiếp tục được sử dụng để bắn chìm tàu chiến Pháp trên sông Lô. Về sau, Cục Quân giới tiếp tục sản xuất hàng loạt đạn Bazoka với tầm bắn tới 600m, phạm vi sát thương 50m.

Năm 1948, ông được phong quân hàm Thiếu tướng trong đợt phong tướng đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam và được bổ nhiệm làm Giám đốc Nha nghiên cứu Quân giới.

Sau thành công của đạn Bazoka, Thiếu tướng Trần Đại Nghĩa tiếp tục sáng chế loại súng không giật SKZ – mạnh hơn Bazoka nhưng nhẹ hơn, sử dụng đầu đạn lõm 160mm, có khả năng xuyên thủng lô cốt bê tông dày từ 600 đến 1.000mm.

Trung đoàn Thủ đô và Đại đoàn 308 là những đơn vị đầu tiên được trang bị SKZ trong Chiến dịch Lê Hồng Phong I (tháng 2/1950), góp phần tiêu diệt nhiều lô cốt kiên cố của địch. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, Cục Quân giới đã đưa ra mặt trận 10 khẩu SKZ và 100 quả đạn, giúp quân ta phá hủy nhiều đồn bốt của đối phương. Ông còn cùng Cục Quân giới tiếp tục chế tạo thành công ĐKZ và bom bay.

Ngoài ra, để có thể giáng đòn chí mạng vào các điểm co cụm của địch, Giáo sư Trần Đại Nghĩa tiếp tục nghiên cứu và chế tạo loại bom bay tương tự V1, V2 của Đức. Sau đó, ông đã tạo ra một loại bom bay được đánh giá có sức tấn công không thua kém gì so với V1, V2.

Ông cũng chế tạo thành công một loại tên lửa nặng 30kg, có khả năng đánh phá các mục tiêu ở khoảng cách lên tới 4km.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Giáo sư Trần Đại Nghĩa tiếp tục có những đóng góp to lớn như chống máy bay B-52, phá hệ thống thủy lôi của địch và chế tạo các thiết bị đặc biệt cho Bộ đội Đặc công. Tên tuổi của ông gắn liền với lịch sử ngành Quân giới Việt Nam. Ông qua đời ngày 9/8/1997.

Năm 1952, tại Đại hội Anh hùng và Chiến sĩ thi đua toàn quốc lần thứ nhất, Giáo sư Trần Đại Nghĩa được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, trở thành một trong bảy Anh hùng Lao động đầu tiên của nước ta. Ông cũng là vị tướng đầu tiên được phong danh hiệu này.

Năm 1996, Hội đồng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ (đợt 1) đã trao tặng giải thưởng cao quý này cho Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa.

Hội đồng đánh giá, súng không giật SKZ là minh chứng cho tinh thần sáng tạo và nỗ lực tự lực trong chế tạo vũ khí kháng chiến chống thực dân Pháp giai đoạn 1945-1954. SKZ gây thiệt hại lớn cho địch nhờ khả năng xuyên phá công sự bê tông dày, đồng thời phát huy hiệu quả trong việc chống xe cơ giới trong điều kiện thiếu thốn trang bị. Cả hai loại súng đều thể hiện bước tiến kỹ thuật quan trọng, góp phần nâng cao sức chiến đấu của quân đội Việt Minh.

Bài viết tham khảo:

1. Thiếu tướng, Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa - Trường Giang/Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam

2. "Ông vua" vũ khí Việt Nam Trần Đại Nghĩa - Lê Bảo Trung/Báo Dân trí

3. Đóng góp của Trần Đại Nghĩa với ngành sản xuất vũ khí ở Việt Nam - Tiến sĩ Vũ Trọng Hùng/Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

4. “Ông vua” vũ khí của Việt Nam, Thiếu tướng, Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa - Viện Hàn lâm và Khoa học Công nghệ Việt Nam

5. Trần Đại Nghĩa - người anh hùng lao động trí óc đầu tiên của Việt Nam - Viện Hàn lâm và Khoa học Công nghệ Việt Nam