10 năm phân bón không được áp thuế GTGT: Doanh nghiệp mất hàng nghìn tỷ đồng, nông dân khốn khó

"Đã đến lúc không thể không sửa đổi Luật 71"

Tại dự thảo Luật Thuế giá trị gia tăng, dự kiến trình Quốc hội xem xét tới đây, phân bón được đưa vào diện chịu thuế GTGT 5%, thay vì không chịu thuế như quy định hiện hành (Luật số 71/2014/QH13 ngày 26/11/2014). Trước câu hỏi tại sao lại có sự điều chỉnh chính sách này, tại Tọa đàm “Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp” được báo Đầu tư tổ chức vào sáng 14/6, ông Nguyễn Văn Phụng - nguyên Vụ trưởng Vụ quản lý Thuế Doanh nghiệp lớn Tổng cục Thuế cho biết, năm 2008 đã có nhiều hiệp hội ngành hàng kiến nghị đưa phân bón về thuế suất 0%. "Với tư cách cán bộ làm chính sách của Bộ Tài chính, tôi đã khuyến cáo rằng không thể đưa về 0% được vì theo thông lệ quốc tế và cam kết quốc tế, chúng ta chỉ áp dụng cho hàng hóa và dịch vụ xuất khẩu, theo đúng nguyên tắc của thuế GTGT".

Các khách mời tại Tọa đàm

Tại thời điểm đó, Quốc hội có bàn và nói rằng có 3 mức thuế 0%, 5% và 10%. Nếu như đang ở mức 5% mà khó khăn quá, có thể đưa về mức không chịu thuế. Rất tiếc tại thời điểm đó, các hiệp hội ngành hàng, các cơ quan nghiên cứu, các viện các trường không đủ thông tin dữ liệu để chứng minh trước Quốc hội rằng 5% có lợi hay không chịu thuế có lợi và lúc đó luật thông qua tại 1 kỳ họp, Luật 71 là sửa nhiều luật nên với thời gian ngắn ngủi và số liệu thông tin cụ thể, nên đã đưa từ chịu thuế 5% về không chịu thuế.

"Như vậy là hệ lụy đã tạo ra trong 10 năm qua. Hôm nay, chúng ta có thực tiễn kiểm nghiệm rồi nên có thể nói bằng bằng chứng thực tiễn cả về số thu, sản lượng, giá bán, đầu tư…", ông Phụng nói.

Ông Nguyễn Văn Phụng tại Tọa đàm

Cùng ý kiến này, ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho rằng, trải qua 10 năm thực hiện Luật 71, chúng ta đã thấy nhiều bất cập. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu và cũng gặp nhiều khó khăn nhưng ngành nông nghiệp vẫn giữ được vai trò bệ đỡ của nền kinh tế. Điều này cả đất nước phải thừa nhận. "Tôi là người làm nông nghiệp từ khi ra trường tới khi về hưu và thấy rất thấm thía. Tôi thấy rằng, đã đến lúc không thể không sửa đổi Luật 71", ông Ngọc nói.

Ông Ngọc cho rằng, 10 năm không được áp thuế GTGT, ngành nông nghiệp vừa thiệt đơn vừa thiệt kép, người nông dân là đối tượng gánh chịu.

Vị Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam phân tích, hiểu một cách đơn giản, mặt hàng phân bón thuộc đối tượng “không chịu thuế GTGT” theo Luật 71. Vì vậy, các doanh nghiệp phân bón không được kê khai, khấu trừ thuế GTGT đầu vào là hàng hóa, dịch vụ, thiết bị máy móc, đầu tư cho sản xuất phân bón. Chính vì không được khấu trừ nên các hoạt động sản xuất phân bón phải tính vào chi phí sản phẩm, tức là tính vào giá thành sản phẩm, tác động đẩy giá phân bón lên.

Vậy ai là người chịu, chính là người nông dân, người sử dụng vật tư đó phải chịu. Trong khi vật tư đó chiếm khoảng 40-60% giá thành của các sản phẩm nông nghiệp, mà nó là sản phẩm thiết yếu đầu vào không thể thiếu được. Như vậy, nó tác động trực tiếp tới giá thành sản phẩm mà người nông dân làm ra. Cuối cùng người nông dân phải gánh chịu. Nếu được khấu trừ, sản phẩm được khấu trừ thì giá thành giảm xuống. Cho nên, giá thành phân bón tăng, người nông dân phải chịu, đó là thực tế.

Một tác động nữa là giá thành phân bón sản xuất trong nước tăng thì bất lợi trong cạnh tranh với sản phẩm phân bón nhập khẩu. Bức tranh như thế này: mỗi năm ngành nông nghiệp tiêu thụ 11-12 triệu tấn phân bón, trong đó các sản phẩm sản xuất trong nước khoảng 8 triệu tấn, còn lại nhập khẩu. Buộc phải nhập khẩu vì có những sản phẩm VN chưa sản xuất được. Nhập khẩu thì cạnh tranh bất bình đẳng vì bên nước họ chịu thuế GTGT nên được khấu trừ và giá nhập vào thấp hơn so với giá sản xuất trong nước. Cho nên thiệt đơn thiệt kép.

"Chính những bất cập này 10 năm rồi mà ngành nông nghiệp, người nông dân và doanh nghiệp sản xuất phải gánh chịu", ông Ngọc khẳng định.

Ông Ngọc cũng nói thể, trong tỷ trọng GDP của quốc gia, ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng ngày càng thấp, thể hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước, nhưng vai trò của nông nghiệp trong GDP lại rất cao, là bệ đỡ nền kinh tế. Trong bối cảnh này, có thể thấy bất cập của Luật 71 này với nền kinh tế nói chung, với ngành nông nghiệp và bà con nông dân nói riêng. Tất cả những yếu tố đó gây hệ lụy tới sự phát triển đồng bộ của nền kinh tế.

"Ước tính mỗi năm mất khoảng 100 tỷ đồng, 10 năm lũy kế lên tới con số hàng nghìn"

Chia sẻ về những "thiệt hại" khi phân bón không phải chịu thuế, ông Nguyễn Hoàng Trung, Phó tổng giám đốc CTCP DAP –Vinachem cho biết, vào cuối năm 2014 doanh nghiệp đã nhận thức được vấn đề khó khăn cho hoạt động của doanh nghiệp và năm 2015 đã có kiến nghị lên Tổng cục Thuế đề nghị xem xét, điều chỉnh quy định về Luật thuế 71. Tuy nhiên thời điểm đó Luật 71 vừa mới ban hành, nên cần thời gian để đánh giá.

Qua thực tiễn 10 năm, Vinachem đã có đủ trải nghiệm, số liệu, căn cứ để đánh giá được kết quả như thế nào. "Vinachem là ột trong 2 đơn vị sản xuất DAP tại Việt Nam, toàn bộ chi phí đầu vào phải tính vào giá thành sản xuất, hàng năm tính vào khoảng 7-8% chi phí sản xuất tăng thêm, ước tính mỗi năm mất khoảng 100 tỷ đồng, 10 năm nay lũy kế lên tới con số hàng nghìn", ông Trung nói.

Ông Trung phân tích, khi giá thành sản xuất tăng, nhưng giá bán trên thị trường không điều chỉnh được, vì có sự cạnh tranh bất bình đẳng giữa hàng sản xuất trong nước và nhập khẩu. Phân bón nhập khẩu không phải chịu thuế. Người nhập khẩu phân bón về không phải chịu thuế GTGT, có điều kiện để giảm giá bán và trong nước, hàng sản xuất lại bị tăng giá thành, nên ngành sản xuất phân bón trong nước thời gian qua không làm chủ được thị trường, không chi phối được thị trường, phải theo luật chơi của phân bón nhập khẩu. Phân bón nhập khẩu hình thành mặt bằng chung cho giá trên thị trường, chúng tôi bắt buộc phải chấp nhận theo. Giá thành tăng lên nhưng giá bán không thể điều chỉnh theo. Đó là khó khăn lớn nhất cho Công ty, cũng là nguyên nhân khiến sản xuất – kinh doanh sụt giảm.

Đồng thời, trong 10 năm qua, do hiệu quả sản xuất như vậy và tác động của Luật thuế 71 dẫn tới tất cả chi phí đầu tư nâng cấp nhà máy, nâng cao chất lượng sản phẩm thì không được hoàn thuế. Tất cả các khoản chi phí đầu vào của chi phí đầu tư cộng vào tổng mức đầu tư, điều này dẫn tới hạn chế tính hiệu quả của dự án. Khi đó, độ nhạy của dự án tăng lên, dẫn tới các cơ quan quản lý rất khó khăn trong việc quyết định lựa chọn phương án đầu tư.

"Chúng ta đã biết trong 10 năm qua, ở Việt Nam không nghiều doanh nghiệp phân bón lớn có quy mô đầu tư được trong thời gian qua, nếu có thì đều là doanh nghiệp nhỏ. Những dự án lớn trong thời gian vừa qua là không có. Điều này cũng hạn chế sự phát triển, không thúc đẩy sản xuất, làm cho doanh nghiệp không có động lực để tăng đầu tư, tái đầu tư, nâng cao quy mô sản xuất và chất lượng sản phẩm. Dẫn tới bà con nông dân cũng thiệt hại khi không được sử dụng sản phẩm tốt hơn.

Nếu chúng tôi tăng quy mô sản xuất thì giá thành chắc chắn giảm, vì sản xuất phân bón giá thành tác động rất nhiều bởi quy mô sản xuất. Khi quy mô sản xuất lớn thì giá thành sẽ giảm. Bà con nông dân sẽ được hưởng lợi từ việc này. Nhưng trong thời gian qua chúng ta đã không làm được như vậy", ông Trung chia sẻ.

"Không chịu thuế còn đau khổ hơn chịu thuế 5%"

Bàn luận về việc, ngân sách Nhà nước bị ảnh hưởng thế nào khi nông dân bị ảnh hưởng, doanh nghiệp (DN) bị kẹp ở giữa, dưới góc nhìn từng là người làm chính sách, ông Phụng phân tích, nguyên lý của thuế giá trị gia tăng tác động trực tiếp đến giá bán, trong một nền kinh tế đóng khác mà mở khác, việc áp dụng phân bón không chịu thuế VAT trong 10 năm qua là chúng ta đang ở tình trạng "cháy nhà hai đầu" ở cả ba phương diện: nhà nước, DN, và nhà nông.

Nhà nước thỏa thuận WTO không phân biệt hàng nội và hàng ngoại. Hàng trong nước không chịu thuế thì hàng nhập khẩu cũng không chịu thuế. Do đó, DN nước ngoài có cơ hội tấn công vào thị trường VN, phân bón nhập khẩu vào chịu thuế VAT 0% nên DNNN luôn có lợi thế so sánh với DN nội về không chịu thuế, về chi phí thấp hơn và nhà nước bị thất thu một khoản tiền lẽ ra phải thu được nếu duy trì thuế 5%. Như vậy, Nhà nước bị cháy đầu tiên mất 5% đối với phân bón nhập khẩu.

>> Sửa Luật Thuế Giá trị gia tăng: Điều gì khiến doanh nghiệp chế xuất lo lắng