Báo động nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới 'thấm đòn' nặng nề vì thương chiến với Mỹ, kịch bản xấu nhất liệu có xảy ra?
Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều khó khăn vì người dân chi tiêu ít hơn và thị trường bất động sản suy yếu kéo dài. Thêm vào đó, căng thẳng thương mại với Mỹ vẫn tiềm ẩn nguy cơ khiến tình hình xấu đi.
Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều khó khăn vì người dân chi tiêu ít hơn và thị trường bất động sản suy yếu kéo dài. Thêm vào đó, căng thẳng thương mại với Mỹ vẫn tiềm ẩn nguy cơ khiến tình hình xấu đi.
Ở mức thuế ban đầu - 145% từ phía Mỹ và 125% từ Trung Quốc, thương mại song phương gần như chắc chắn sẽ sụp đổ, không còn là chiến tranh thương mại mà là cấm vận kinh tế lẫn nhau, gây tổn thất lớn cho cả hai.
Chỉ một tuần sau tuyên bố áp thuế của chính quyền Tổng thống Donald Trump, dữ liệu khảo sát doanh nghiệp Trung Quốc trong tháng 4 cho thấy số đơn đặt hàng xuất khẩu giảm mạnh nhất kể từ giai đoạn phong tỏa nghiêm ngặt vì đại dịch Covid-19 trong năm 2021–2022.
Đây là tín hiệu xấu đối với một nền kinh tế vốn đã vật lộn trong nhiều năm để thúc đẩy tiêu dùng trong nước, xử lý khối nợ ngày càng lớn, có nguy cơ nguy cơ giảm phát và lợi nhuận cùng tiền lương doanh nghiệp bị nén.
Hiện tại, Trung Quốc phải đối mặt với những nguy cơ mới đối với hàng chục triệu việc làm. Không ngạc nhiên khi Chính phủ nước này, giống như chính quyền Mỹ, đã sẵn sàng mở các cuộc đàm phán.
Việc bên nào "nhượng bộ" nhiều hơn có thể chỉ mang tính biểu tượng. Trên thực tế, cả hai bên có lẽ đều cảm thấy nhẹ nhõm khi đạt được một thỏa thuận sơ bộ tại Geneva vào đầu tháng 5, qua đó tạm ngưng hầu hết các mức thuế tăng trong 90 ngày và tái khởi động các cuộc đàm phán thương mại.
Đáng chú ý, mới đây, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick cho biết: "Chúng tôi đã đạt được bộ khung để thực thi những gì đã thống nhất tại Geneva và trong cuộc điện đàm giữa hai lãnh đạo. Chúng tôi sẽ quay về Mỹ và nói chuyện với Tổng thống Donald Trump, đảm bảo ông ấy đồng ý. Họ cũng sẽ quay về Trung Quốc và thông báo với Chủ tịch Tập Cận Bình. Nếu cả hai cùng chấp thuận, chúng tôi sẽ thực thi thỏa thuận khung".
Điều này có nghĩa quan chức hai bên đã đạt được thỏa thuận khung về việc dừng đối đầu thương mại và giải quyết việc siết xuất khẩu đất hiếm cùng nam châm đất hiếm.
Dẫu vậy, hiện tại, việc đánh giá lại tình hình kinh tế Trung Quốc là cần thiết, bởi tình hình đàm phán vẫn còn kéo dài và nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã có những dấu hiệu “ngấm đòn” thuế quan.
“Bên trong” nền kinh tế
Dữ liệu chính thức cho thấy nền kinh tế Trung Quốc khởi đầu năm nay khá khả quan, với GDP quý I tăng 1,2% so với quý trước và tăng 5,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng năm 2025 ở mức khoảng 5%.
Xuất khẩu vẫn duy trì đà tăng trưởng, và thậm chí thị trường bất động sản – dù ở mức đáy – cũng ghi nhận một số dấu hiệu phục hồi. Sự lạc quan ban đầu này có phần đến từ hàng loạt biện pháp kích thích được tung ra cuối năm ngoái để thúc đẩy chi tiêu tiêu dùng, doanh số nhà ở, tín dụng công và thanh khoản.
Nhưng các nhà kinh tế dự báo đà tăng trưởng sẽ yếu dần trong nửa cuối năm. Mức tăng trưởng cả năm có thể đạt khoảng 4,75–5%, chủ yếu nhờ quý đầu tiên tích cực. Một số chuyên gia hoài nghi cho rằng tăng trưởng thực có thể giảm xuống 4% hoặc thấp hơn vào cuối năm, buộc Chính phủ phải tung thêm kích thích dựa trên nợ để đạt mục tiêu.
Dù việc tạm dừng thuế sau hội nghị Geneva là tín hiệu tích cực, nhưng viễn cảnh vẫn kém thuận lợi hơn nếu đàm phán giữa hai nước chưa hiệu quả. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể vượt qua bằng cách cho đồng nhân dân tệ giảm giá để bù đắp, đồng thời gia tăng xuất khẩu qua các nước thứ ba nhằm tránh thuế trực tiếp từ Mỹ.
Điều đáng chú ý, nếu kinh tế Trung Quốc thật sự vững vàng như Chính phủ khẳng định, thì vì sao lại cần hàng loạt gói kích thích từ năm ngoái, liên tục phát đi tín hiệu cảnh báo về triển vọng ảm đạm và vẫn phải duy trì các biện pháp hỗ trợ tài khóa mạnh mẽ cho đến nay?
Tháng 5 vừa qua, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc tiếp tục nới lỏng chính sách, giảm lãi suất cơ bản vốn đã thấp xuống còn 1,4%, đồng thời cắt giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các ngân hàng – dự kiến bơm thêm khoảng 1.000 tỷ nhân dân tệ vào hệ thống.
Ngoài ra, Ngân hàng Trung ương cũng công bố các biện pháp hỗ trợ tiêu dùng, chăm sóc người cao tuổi và ngành công nghệ thông qua các chương trình tái cấp vốn với lãi suất ưu đãi. Mặc dù hiệu quả của các chính sách tiền tệ trong tình hình hiện tại bị nghi ngờ, nhưng vẫn còn nhiều gói kích thích khác đang được chuẩn bị.
Đẩy mạnh tiêu dùng nội địa được Chính phủ nêu là "ưu tiên hàng đầu", nhưng điều đáng chú ý là Trung Quốc đã theo đuổi mục tiêu này hơn một thập kỷ mà chưa mấy thành công. Dù nhiều kế hoạch đã được triển khai sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 – từ giảm thuế, phiếu mua hàng, đô thị hóa, thương mại điện tử, đến đổi xe cũ lấy xe mới – tỷ trọng tiêu dùng trong GDP vẫn không tiến triển.
Từ mức đáy 36% GDP, hiện tiêu dùng chiếm khoảng 40% GDP – vẫn thấp hơn nhiều so với mức 60% của các nước phát triển và các nước thu nhập trung bình khác.
Một nguyên nhân quan trọng khiến tiêu dùng yếu là sự lao dốc kéo dài của bất động sản. Kể từ đỉnh năm 2021, giá nhà đã giảm trung bình 20–30% và vẫn tiếp tục giảm tại phần lớn các thành phố.
Một số trung tâm lớn như Bắc Kinh, Quảng Châu, Thượng Hải và Thâm Quyến có dấu hiệu hồi phục nhờ các gói cứu trợ, nhưng phần lớn thị trường – đặc biệt tại các thành phố nhỏ – vẫn chìm trong tình trạng dư cung và thanh khoản cạn kiệt.
Một số chuyên gia dự báo có thể mất 5 năm để thị trường ổn định tại các thành phố lớn, và tới 10–15 năm tại nhiều nơi khác. Xu hướng nhân khẩu học cũng không ủng hộ: số người mua nhà lần đầu (độ tuổi 25–35) đang giảm, tỷ lệ kết hôn thấp, tốc độ hình thành hộ gia đình chậm – tất cả kéo giảm nhu cầu nhà ở.
Cú sốc thương mại
Sau thỏa thuận tại Geneva, mức thuế trung bình của Mỹ với hàng Trung Quốc là 10%, cộng thêm 20% vì các vấn đề liên quan tới fentanyl. Thêm các biện pháp khác, thuế hiệu dụng khoảng 40%. Trung Quốc áp mức 10% với hàng Mỹ, thực tế khoảng 25%. Dù thấp hơn nhiều so với trước Geneva, nhưng vẫn cao hơn so với thời trước nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.
Bên cạnh thuế, hai nước còn triển khai hàng loạt biện pháp khác: Kiểm soát xuất khẩu, danh sách đen doanh nghiệp, hạn chế đầu tư và công nghệ lưỡng dụng, cũng như chính sách "Nước Mỹ Trên Hết" nhằm “ngăn cản” Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng tại Bắc Mỹ.
Ngay cả khi mức thuế hiện tại được duy trì, xu hướng phân tách thương mại song phương – và toàn cầu – vẫn sẽ tiếp diễn. Trung Quốc sẽ tiếp tục tận dụng tỷ giá và xuất khẩu qua nước thứ ba, trong khi Mỹ tăng cường thỏa thuận với Ấn Độ, Mexico…nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.
Và thực tế, một số dấu hiệu đã “nhen nhóm” cho thấy kinh tế Trung Quốc đang bị ảnh hưởng bởi thuế quan.
Tăng trưởng xuất khẩu của Trung Quốc trong tháng 5 đã giảm xuống mức thấp nhất trong ba tháng, trong khi giá xuất xưởng giảm sâu nhất trong vòng hai năm qua.
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung trong hai tháng qua đã đẩy các doanh nghiệp xuất khẩu Trung Quốc cùng các đối tác của họ bên kia Thái Bình Dương vào tình trạng bất ổn, đồng thời làm chậm lại tăng trưởng toàn cầu.
Số liệu Hải quan cho thấy, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 5 đã giảm tới 34,5% so với cùng kỳ năm ngoái, mức sụt giảm mạnh nhất kể từ tháng 2/2020. Đây là minh chứng rõ ràng cho tác động tiêu cực từ thuế quan của Mỹ.
“Rất có thể dữ liệu tháng 5 chịu ảnh hưởng từ giai đoạn đỉnh điểm của các mức thuế”, bà Lynn Song, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Trung Quốc tại ING, nhận định. Bà cho biết Trung Quốc vẫn đẩy mạnh giao hàng trước thời hạn để tránh rủi ro thuế, đồng thời tăng cường xuất khẩu sang các thị trường khác ngoài Mỹ.
Trong khi đó, nhập khẩu giảm 3,4% so với cùng kỳ, sâu hơn mức giảm 0,2% của tháng trước và tệ hơn mức giảm 0,9% theo dự báo của Reuters. Trước đó, xuất khẩu đã tăng mạnh 12,4% trong tháng 3 và 8,1% trong tháng 4, do các nhà máy gấp rút giao hàng để tránh đòn thuế từ Mỹ.
Bên cạnh đó, nhập khẩu từ Mỹ sang Trung Quốc trong tháng 5 cũng tiếp tục giảm mạnh 18,1%, sau khi đã giảm 13,8% trong tháng 4.
Chuyên gia Zichun Huang từ Capital Economics dự báo tăng trưởng xuất khẩu có thể hồi phục phần nào trong tháng 6 do tháng 5 chịu ảnh hưởng bởi đơn hàng sụt giảm trước thỏa thuận đình chiến thương mại. Tuy nhiên, bà cảnh báo xuất khẩu sẽ chịu áp lực trở lại vào cuối năm khi mức thuế cao được tái áp.
Cùng thời điểm, dữ liệu cho thấy nhập khẩu dầu thô, than đá và quặng sắt của Trung Quốc đều giảm, phản ánh nhu cầu trong nước đang yếu đi giữa lúc các yếu tố bên ngoài ngày càng bất lợi.
Chưa hết, hoạt động sản xuất của Trung Quốc trong tháng 5 đã ghi nhận mức suy giảm nhanh nhất kể từ tháng 9 năm 2022, theo khảo sát tư nhân do Caixin và S&P Global công bố.
Chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI) ngành sản xuất Caixin/S&P Global đã giảm xuống còn 48,3 – thấp hơn đáng kể so với dự báo trung bình 50,6 của Reuters và rơi xuống dưới ngưỡng 50 lần đầu tiên kể từ tháng 9/2024, cho thấy ngành sản xuất đang co lại thay vì mở rộng.
Khảo sát của Caixin – được tiến hành vào giữa tháng – tập trung vào hơn 500 doanh nghiệp có định hướng xuất khẩu, trong khi chỉ số PMI chính thức do nhà nước công bố vào cuối tháng khảo sát khoảng 3.000 doanh nghiệp và phản ánh sát hơn với sản lượng công nghiệp, theo phân tích từ Goldman Sachs.
Theo dữ liệu từ LSEG, chỉ số PMI ngoài sản xuất chính thức của Trung Quốc – phản ánh hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ và xây dựng – giảm nhẹ xuống còn 50,3 trong tháng 5, so với mức 50,4 của tháng 4.
Tăng trưởng sản lượng công nghiệp Trung Quốc – thước đo giá trị hàng hóa được sản xuất cũng đi xuống, chỉ tăng 6,1% trong tháng 4 so với cùng kỳ năm ngoái, thấp hơn mức 7,7% ghi nhận trong tháng 3.
Theo báo cáo gửi đến khách hàng, ngân hàng Goldman Sachs từng dự báo các mức thuế mới nhất từ ông Trump có thể khiến tăng trưởng GDP của Trung Quốc giảm tới 2,4%. Ngân hàng này ước tính Trung Quốc sẽ chỉ tăng trưởng 4,5% trong năm nay – thấp hơn mục tiêu chính thức 5%.
Ngân hàng UBS thậm chí còn bi quan hơn, cho rằng tăng trưởng của Trung Quốc có thể chỉ đạt 4% nếu Chính phủ không tung ra một gói kích thích tài khóa lớn.
Tuy nhiên, chuyên gia kinh tế Jayati Ghosh, Đại học Massachusetts Amherst, cho rằng Trung Quốc “vẫn chuẩn bị tốt hơn nhiều quốc gia khác” để đối phó với cuộc chiến thuế lần này.
Theo GS Ghosh, để giảm tác động từ thuế, Bắc Kinh có thể sẽ tập trung vào kích thích nội địa và thắt chặt quan hệ thương mại với các đối tác, đặc biệt là ở khu vực Nam bán cầu. “Tôi kỳ vọng Trung Quốc sẽ giảm thêm lãi suất, gia tăng vay mượn ở cấp địa phương và hỗ trợ người lao động xuất khẩu bị ảnh hưởng”, bà nói.
Ghosh cũng cho rằng Trung Quốc có thể “âm thầm” gia tăng xuất khẩu thông qua các khoản vay, xóa nợ cho các nước đang phát triển, đồng thời hạ giá đồng Nhân dân tệ để giảm chi phí xuất khẩu và bù đắp thiệt hại từ thuế.
Dù khẳng định Trung Quốc đủ sức hấp thụ cú sốc từ thuế quan với quy mô kinh tế 20.000 tỷ USD, Ghosh lưu ý rằng một số chuyên gia vẫn lo ngại về tình hình tài khóa của Bắc Kinh.
Mặc dù đã có những tín hiệu tích cực từ bàn đàm phán, nền kinh tế Trung Quốc vẫn đang chịu áp lực lớn từ cả bên trong lẫn bên ngoài – khi tiêu dùng suy yếu, sản xuất chững lại và căng thẳng thương mại chưa hạ nhiệt thực sự.
Trong bối cảnh bất ổn kéo dài, việc duy trì ổn định và phục hồi tăng trưởng không thể chỉ dựa vào các gói kích thích ngắn hạn, mà đòi hỏi Trung Quốc phải giải quyết những điểm nghẽn cơ cấu và thích nghi linh hoạt với cục diện thương mại toàn cầu đang biến động.
Tham khảo Economics observatory, CNBC, Reuters, Aljazeera
