'Cấm sóng' nghệ sĩ vi phạm pháp luật: Nhiều ý kiến trái chiều

Cân nhắc luật hóa việc “cấm sóng”

Theo ông Lê Quang Tự Do, Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ VHTTDL), hiện nay quy trình này mới dừng lại ở mức khuyến nghị, kêu gọi các cơ quan báo chí thực hiện trên tinh thần tự nguyện. Nhưng nếu không có cơ sở pháp lý vững chắc, các đơn vị thực hiện dễ rơi vào thế bị động, có thể bị kiện ngược vì xâm phạm quyền công dân.

Việc thể chế hóa đang được cân nhắc ở hai hướng: Trước mắt có thể ban hành quyết định của Thủ tướng, về lâu dài có thể đưa vào Nghị định 144 sửa đổi về hoạt động nghệ thuật biểu diễn.

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu cho rằng, đề xuất này sẽ chuyển từ một quy trình mang tính định hướng đạo đức sang một công cụ pháp lý mang tính cưỡng chế, vì vậy cần được soi chiếu thấu đáo cả trên phương diện pháp luật lẫn văn hóa - xã hội.

Nếu không cẩn trọng, việc “cấm sóng” nghệ sĩ có thể trở thành một hình thức trừng phạt hành chính nằm ngoài tòa án, tạo tiền lệ nguy hiểm.

Luật sư Trần Minh Tuấn, Đoàn Luật sư Hà Nội cho rằng: “Hiến pháp Việt Nam bảo đảm quyền tự do ngôn luận, tự do biểu đạt, tự do sáng tạo nghệ thuật. Luật Báo chí, Nghị định về Phát thanh Truyền hình, Nghệ thuật biểu diễn cũng không có điều khoản nào cấm người có tiền án, tiền sự hoặc người đang trong quá trình điều tra, xét xử không được hoạt động nghệ thuật hoặc xuất hiện trước công chúng.

Do đó, nếu việc “cấm sóng” được thể chế hóa dưới hình thức bắt buộc, không thông qua phán quyết của tòa án, rất dễ đối mặt với khiếu kiện từ nghệ sĩ, phản ứng của các tổ chức bảo vệ nhân quyền.

Hành động đơn phương cấm một cá nhân hoạt động nghề nghiệp vì họ “đang bị điều tra” hoặc “đã từng phạm tội” có thể bị xem là trái nguyên tắc suy đoán vô tội và tái hòa nhập cộng đồng, những nguyên tắc cơ bản trong tư pháp hiện đại”.

Không quá cực đoan

Không thể phủ nhận rằng, nghệ sĩ, người nổi tiếng là những người có ảnh hưởng lớn tới cộng đồng. Việc họ vi phạm pháp luật, chuẩn mực đạo đức sẽ tạo hiệu ứng tiêu cực, đặc biệt là với giới trẻ.

Xã hội từng chứng kiến những làn sóng tẩy chay mạnh mẽ dành cho các nghệ sĩ dính bê bối, như trường hợp của Hiền Hồ, Jack (J97), hay gần đây là loạt KOL bị phản ứng vì quảng cáo sai sự thật như: MC Hoàng Linh, BTV Quang Minh, MC Vân Hugo... Những làn sóng đó đặt ra yêu cầu về một “bộ lọc” mạnh hơn để bảo vệ không gian công cộng khỏi các hình mẫu lệch chuẩn.

Tuy nhiên, việc thể chế hóa sự tẩy chay này thành quy phạm pháp luật đặt ra nguy cơ biến cảm xúc xã hội thành công cụ hành chính. Lịch sử truyền thông từng cho thấy, nhiều trường hợp người nổi tiếng bị vùi dập trước khi họ kịp được minh oan. Nếu không có cơ chế kiểm soát độc lập, công bằng, quy trình “cấm sóng” dễ bị lạm dụng như một công cụ trừng phạt ngoài tư pháp, dựa vào sức ép dư luận.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa, Xã hội của Quốc hội cho rằng, việc xử lý nghệ sĩ vi phạm cần mang tính nhân văn, khuyến khích sửa sai chứ không phải triệt tiêu cơ hội quay lại.

“Tẩy chay là quyền của công chúng, nhưng khi nó trở thành chính sách, cần có quy trình công bằng, minh bạch và không cảm tính”, ông nói.

Theo ông, trong xã hội hiện đại, công chúng có quyền bày tỏ thái độ với những hình mẫu không phù hợp, và sự quay lưng của khán giả chính là hình phạt mạnh mẽ nhất đối với nghệ sĩ.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng việc “tẩy chay” cần được nhìn nhận như một phản ứng xã hội, không nên bị đẩy thành xu hướng cực đoan hay triệt tiêu hoàn toàn mọi giá trị mà những người này từng tạo ra.

Con dao hai lưỡi

Trả lời câu hỏi của Tiền Phong về việc một nghệ sĩ đã bị xử lý hình sự hoặc hành chính theo đúng quy trình pháp luật, thì việc “cấm sóng” họ trên truyền hình, truyền thông hay sân khấu biểu diễn có trở thành một “hình phạt thứ hai”, luật sư Trần Minh Tuấn cho biết, về nguyên tắc một người không thể bị trừng phạt hai lần cho cùng một hành vi vi phạm.

“Mọi công dân đều có quyền lao động và quyền mưu sinh hợp pháp sau khi chấp hành hình phạt. Việc cấm hoạt động nghệ thuật nếu không dựa trên quyết định hành chính có hiệu lực pháp lý hoặc sự đồng thuận của tổ chức nghề nghiệp thì rất dễ bị xem là vi phạm quyền hiến định”, ông Tuấn nói.

Vấn đề trở nên phức tạp hơn khi hiện nay chưa có bất kỳ quy định pháp luật nào định nghĩa cụ thể thế nào là “nghệ sĩ vi phạm pháp luật”, phạm vi và mức độ vi phạm ra sao thì bị “cấm sóng”, thời hạn bao lâu, và quan trọng nhất là tiêu chí nào để họ được phép tái xuất. Việc thiếu khung pháp lý khiến đề xuất “thể chế hóa cấm sóng” trở thành con dao hai lưỡi, có thể bị lạm quyền, cảm tính hóa hoặc trở thành công cụ trừng phạt tùy tiện.

“Nếu không có quy trình đánh giá độc lập, không có thời hạn cụ thể, không có cơ chế kháng nghị, việc cấm đoán này có thể triệt tiêu luôn con đường tái hòa nhập, đi ngược lại mục tiêu giáo dục và cải tạo trong pháp luật Việt Nam”, Luật sư Tuấn nêu.

Theo ông, hình phạt phải chấm dứt khi án phạt kết thúc, và không ai bị đóng khung vĩnh viễn trong quá khứ của họ.