Cầu treo mùa xuân làm "thay da đổi thịt" cho vùng đất phía Đông Hà Nội, là cầu thép – bê tông đầu tiên do Việt Nam tự thi công và thiết kế chỉ trong 21 tháng
Giữ vị trí giao thông quan trọng, đây được coi là cây cầu kì tích về cả thiết kế và thi công hoàn toàn do các kĩ sư Việt Nam lên phương án và thực hiện.
Những năm 80 của thế kỷ XX, Hà Nội chỉ có duy nhất cầu Long Biên bắc ngang sông Hồng phục vụ nhu cầu đi lại của người dân Thủ đô và các tỉnh thành phía Đông Bắc. Do làn đường dành cho ô tô quá nhỏ hẹp, cảnh ách tắc diễn ra thường xuyên khiến cầu Long Biên trở thành "cây cầu dài nhất thế giới", người tham gia giao thông phải mất hàng giờ liền mới có thể đi qua được.
Trong khi đó, cầu Thăng Long vẫn đang trong thời gian thi công, chưa hoàn thiện. Tuy nhiên, do vị trí quá xa trung tâm thành phố nên dù có khánh thành và được đưa vào hoạt động, cầu Thăng Long cũng không thể đáp ứng được nhu cầu của đông đảo người dân. Chính vì vậy, việc xây dựng một cây cầu nối liền với trung tâm Thủ Đô là cần thiết và được Nhà nước ưu tiên triển khai hàng đầu.
Trước tình thế cấp bách, năm 1983, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã cho phép Bộ Giao thông - Vận tải và UBND thành phố Hà Nội xây trước một cây cầu tại khu vực này.
Ban đầu, cầu Chương Dương được xây dựng trên ý tưởng thiết kế là cầu treo với 3 nhịp chính vượt sông, tận dụng khối lượng sắt thép, vật tư làm cầu Thăng Long còn thừa. Để làm được cầu này, điều quan trọng nhất là phải đóng được cọc của các trụ nhịp chính xuống sông Hồng ở độ sâu khoảng 60m. Lý thuyết là vậy, nhưng lúc đó chúng ta không có búa lớn có đủ năng lực xung kích để đóng cọc xuống cao độ yêu cầu. Yếu tố quan trọng nữa khi xây dựng cầu treo là cáp chủ để thi công từ bờ Nam sang bờ Bắc, lại không có.
Trước tình hình đó, Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên, Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng kiêm Bộ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải đã triệu tập một cuộc họp và ông quyết định chuyển phương án làm cầu Chương Dương từ cầu treo thành cầu cứng.
Cầu Chương Dương do Viện Thiết kế giao thông (nay là Tổng công ty Tư vấn thiết kế Giao thông vận tải TEDI) thiết kế là cầu dầm thép. Nằm ở vị trí km170+200 quốc lộ 1A, cầu có chiều dài 1.230m, rộng 19,26 mét gồm 2 làn xe tải ở giữa, 2 làn xe con đi chung với xe máy ở 2 bên cánh gà. Cầu có 21 nhịp với tổng khối lượng bê tông các trụ là 40.000m3, trong đó 11 nhịp thép, 10 nhịp bê tông.
Đầu cầu phía Gia Lâm nối vào con đường mới mở (đường Nguyễn Văn Cừ) chạy tới cầu Chui và đầu cầu phía nội thành nối vào đường Trần Nhật Duật. Toàn bộ sắt thép làm cầu là tận dụng thép phục vụ thi công cầu Thăng Long và một lượng khá lớn dầm cầu đường sắt.
Tên cầu lúc khởi công (ngày 10/10/1983) là "cầu treo mùa xuân", sau đó, được đổi tên thành cầu “Chương Dương”. Sở dĩ đặt tên cầu là Chương Dương bởi đây là tên một bến trên sông Hồng, nơi đã vang lừng chiến thắng đánh bại quân Nguyên - Mông vào thế kỷ XIII, nay được đặt tên cho cây cầu để khơi dậy khí thế Chương Dương trong thi đua lao động sản xuất, trên tinh thần tự lực, tự cường của Việt Nam.
Trong hoàn cảnh thiếu vật tư xây dựng, công nghệ thi công móng mố trụ cầu còn thô sơ lạc hậu, nhưng với tinh thần tự lực, tự cường, trên công trình xây dựng cầu Chương Dương đã có nhiều sáng kiến cải tiến kỹ thuật trong việc chế sửa dầm cầu, công nghệ xử lý nền móng và sáng kiến cải tiến kỹ thuật công nghệ.
Một trong những sáng kiến được lãnh đạo Bộ Giao thông - Vận tải đánh giá cao, đó là việc hoán cải và làm sống lại chiếc búa máy Denmak của kỹ sư Vũ Kim Chung. Nhờ có chiếc búa này, đã giúp các đơn vị thi công đẩy nhanh tiến độ đóng cọc móng trụ cầu. Đến giờ, nhiều bác công nhân lúc đó vẫn nhớ sâu sắc hình ảnh những kiện tướng đóng cọc suốt đêm xuống sông Hồng.
Trời rét "cắt da, cắt thịt" nhưng những người thợ vẫn làm việc quên mình, tiếng cọc đóng xuống lòng sông rung chuyển cả thành phố, hay những buổi dầm mưa lội nước chống bão lũ mỗi khi đổ bê tông móng mố trụ cầu, những ngày phơi mình dưới trời nắng chang chang để kích kéo, lao lắp những dàn dầm thép nặng hàng chục tấn tiến vào mố trụ... Nhờ vậy, cây cầu đã hoàn thành chỉ sau 21 tháng thi công, vượt tiến độ 12 tháng và chính thức thông xe ngày 30/6/1985.
Đây là cây cầu thép – bê tông đầu tiên hoàn toàn do kỹ sư và công nhân Hà Nội tự thiết kế và xây dựng mà không cần bất cứ sự trợ giúp kỹ thuật nào của nước ngoài. Tại cây cầu này, các kỹ sư cầu đường của Việt Nam được thử sức mình để có thể thiết kế thi công các cây cầu lớn khác.
Nằm ở vị trí đắc địa kết nối trung tâm quận Hoàn Kiếm với quận Long Biên và các vùng lân cận, từ năm 1985 đến nay, cầu Chương Dương đóng vai trò quan trọng đối với giao thông, phát triển kinh tế Thủ đô. Cầu đã góp phần giải quyết cơ bản việc giao lưu kinh tế, xã hội giữa Hà Nội với các tỉnh, thành phố phía Bắc sông Hồng, khiến vùng đất phía Đông của Hà Nội “thay da đổi thịt”. Làng mạc và những cánh đồng ngày nào giờ đây đã mọc lên những khu công nghiệp, nhà máy, phố xá đông vui. Chính vì vậy cây cầu mang rất nhiều ý nghĩa lịch sử và văn hóa.
Đến nay, Hà Nội đã có thêm nhiều cây cầu mới bắc qua sông Hồng. Kiến trúc kết cấu bằng thép như cầu Chương Dương đã nhường chỗ cho những cây cầu bê tông như cầu Vĩnh Tuy, cầu Thanh Trì hay cầu dây văng hiện đại như cầu Nhật Tân, đánh dấu sự chuyển mình kỳ diệu của Thủ đô lên tầm cao mới. Nhưng cầu Chương Dương - cây cầu của tinh thần tự lực, tự cường vẫn kiêu hãnh đứng vững và song hành cùng sự phát triển của Thủ đô.
