Chuyên gia BIDV cảnh báo: 'Tăng thuế nhanh và cao có thể gây sốc cho nền kinh tế'

Tại hội thảo, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV, cảnh báo rằng việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) cần có lộ trình phù hợp để tránh những tác động tiêu cực đến nền kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang chịu nhiều sức ép từ môi trường kinh tế toàn cầu và nội tại.

Theo TS. Cấn Văn Lực, “mức thuế suất tăng đột ngột có thể làm giảm tổng cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến tiêu dùng và đầu tư – hai yếu tố chiếm hơn 90% đóng góp vào GDP Việt Nam”​.

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực phát biểu tại Hội thảo.

Trong những năm gần đây, chính sách thuế TTĐB đã trở thành công cụ quan trọng để điều tiết thị trường, hướng dẫn hành vi tiêu dùng và đảm bảo nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, nếu mức tăng thuế không hợp lý, nó có thể gây ra tác động tiêu cực không chỉ đối với doanh nghiệp mà còn với người tiêu dùng và tổng thể nền kinh tế. Việc sửa đổi Luật Thuế TTĐB lần này đặt ra nhiều thách thức lớn, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích tài khóa và sự ổn định kinh tế vĩ mô.

Tăng thuế TTĐB: Được và mất trong bức tranh kinh tế vĩ mô

Việc tăng thuế TTĐB có thể giúp Nhà nước gia tăng nguồn thu ngân sách trong ngắn hạn, nhưng lại đặt ra nhiều thách thức trong trung và dài hạn. Theo dự báo từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tốc độ tăng trưởng toàn cầu trong giai đoạn 2025-2026 dự kiến sẽ giảm còn khoảng 2,7%, thấp hơn mức trung bình 3% của giai đoạn 2011-2019​. Trong bối cảnh đó, bất kỳ thay đổi chính sách tài khóa nào cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

Theo TS. Cấn Văn Lực, “tăng thuế TTĐB có thể giúp tăng thu ngân sách trong ngắn hạn, nhưng nếu thực hiện quá nhanh và mạnh, sẽ tạo ra hiệu ứng ngược, làm giảm nguồn thu trong trung và dài hạn”​. Khi thuế TTĐB tăng cao, giá bán hàng hóa và dịch vụ cũng sẽ tăng theo, kéo theo sự suy giảm trong tiêu dùng và đầu tư. Cụ thể, doanh thu từ các loại thuế khác như thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) cũng sẽ bị ảnh hưởng do hoạt động kinh doanh suy giảm.

Cơ cấu thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2019-2024: Xu hướng biến động và tác động đến chính sách tài khóa. Nguồn: Bộ Tài chính và tính toán của Ngân hàng Thế giới. Trích từ báo cáo trình bày của TS. Cấn Văn Lực ngày 18/03/2025.

Một rủi ro khác là khả năng gia tăng tình trạng buôn lậu và trốn thuế. Theo nghiên cứu của Tax Foundation (2023), các quốc gia áp dụng mức thuế TTĐB quá cao thường đối mặt với tình trạng hàng hóa nhập lậu tràn lan, gây thất thu lớn cho ngân sách nhà nước​. Đặc biệt, đối với các mặt hàng như rượu, bia và thuốc lá – vốn có nhu cầu tiêu dùng ổn định – việc đánh thuế quá cao có thể tạo điều kiện cho thị trường phi chính thức phát triển mạnh mẽ.

Ngành sản xuất đối diện với áp lực chưa từng có

Theo dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi, thuế suất đối với bia có thể tăng từ 70% lên 100% vào năm 2030, trong khi thuốc lá điếu sẽ chịu mức thuế tuyệt đối từ 2.000 đồng/bao năm 2026 lên 10.000 đồng/bao năm 2030​. Điều này tạo ra áp lực không nhỏ đối với các doanh nghiệp sản xuất trong nước, đặc biệt là trong bối cảnh sức mua của người tiêu dùng đang gặp khó khăn do lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng cao.

Báo cáo từ Hiệp hội Bia Rượu – Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho thấy ngành đồ uống hiện đóng góp hơn 30.000 tỷ đồng vào ngân sách nhà nước mỗi năm và tạo việc làm trực tiếp cho hơn 200.000 lao động​. Nếu thuế TTĐB tăng mạnh, nhiều doanh nghiệp có thể phải cắt giảm sản xuất, kéo theo hệ lụy tiêu cực đối với chuỗi cung ứng bao gồm nông nghiệp, bao bì, vận tải và bán lẻ.

Ngành ô tô cũng đang chịu tác động mạnh mẽ từ chính sách thuế mới. Dự thảo quy định mức thuế TTĐB từ 35% đến 150% tùy theo dung tích xi lanh, đồng thời có các ưu đãi nhất định cho xe điện​. Mặc dù chính sách ưu đãi xe điện được xem là tín hiệu tích cực cho quá trình chuyển đổi xanh, nhưng nếu không có cơ sở hạ tầng phù hợp như trạm sạc điện và chính sách hỗ trợ đi kèm, việc tăng thuế đối với xe chạy bằng nhiên liệu truyền thống có thể làm suy giảm doanh số bán xe, ảnh hưởng đến ngành công nghiệp ô tô nội địa.

Giải pháp nào để cân bằng giữa tăng thu ngân sách và tăng trưởng kinh tế?

Nhiều chuyên gia tại hội thảo nhấn mạnh rằng việc tăng thuế TTĐB cần có lộ trình hợp lý để tránh gây sốc cho nền kinh tế. Theo đề xuất của BIDV, một phương án hợp lý là giãn thời gian thực hiện đến năm 2028 để doanh nghiệp và người tiêu dùng có thời gian thích nghi​.

Ngoài ra, một cách tiếp cận khoa học hơn là áp dụng mức thuế linh hoạt theo từng nhóm hàng hóa thay vì đánh thuế cào bằng. Ví dụ, thay vì áp thuế cố định đối với tất cả đồ uống có đường, có thể xem xét mức thuế dựa trên hàm lượng đường, hoặc đánh thuế rượu theo nồng độ cồn để đảm bảo tính công bằng. Điều này không chỉ giúp điều tiết hành vi tiêu dùng mà còn giảm thiểu tác động tiêu cực đối với sản xuất và đầu tư.

Bên cạnh đó, cần có các biện pháp quản lý thị trường đồng bộ như chống buôn lậu, kiểm soát hàng giả và hàng nhái, cũng như nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về tác động của thuế TTĐB. Nếu không có cơ chế kiểm soát phù hợp, việc tăng thuế có thể vô tình tạo ra cơ hội cho thị trường phi chính thức phát triển, gây ra những hệ lụy tiêu cực đối với nền kinh tế​.

Cuối cùng, các chuyên gia tại hội thảo kết luận rằng để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của Luật Thuế TTĐB sửa đổi, cần có thêm các nghiên cứu đánh giá tác động một cách toàn diện. Theo TS. Cấn Văn Lực, “một chính sách thuế hiệu quả cần đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu tăng thu ngân sách, phát triển bền vững của doanh nghiệp và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng”​. Vì vậy, việc xây dựng chính sách thuế phải dựa trên dữ liệu thực tế, đảm bảo sự đồng thuận từ các bên liên quan và tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển ổn định trong dài hạn.

>> Lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và tác động đến doanh nghiệp