Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan: Đã đến lúc Việt Nam thoát cảnh lắp ráp thuê, VinFast có thể tạo nên kỳ tích như Toyota từng làm ở Nhật

Bên lề hội nghị “Tăng cường nội địa hóa và phát triển hệ thống nhà cung cấp cho VinFast” diễn ra vào ngày 9/6/2025, TS. Phạm Chi Lan, Nguyên Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có những chia sẻ thẳng thắn về con đường phát triển của ngành công nghiệp trong nước.

Trong bối cảnh Việt Nam đang đứng trước nguy cơ bị cuốn sâu vào vai trò “công xưởng lắp ráp thuê” cho các doanh nghiệp ngoại, sự xuất hiện của VinFast đang mang đến một cơ hội hiếm có giúp Việt Nam thoát khỏi sự phụ thuộc và từng bước khẳng định vị thế bằng chính nội lực.

Thời cơ "cất cánh" cho ngành công nghiệp nội địa

Sau 40 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được tốc độ tăng trưởng cao với nhiều ngành nghề được phát triển. Tuy nhiên, nội lực - đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp - vẫn còn hạn chế. Hiện nay, hơn 50% công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam là do các nhà đầu tư nước ngoài đảm nhận. Điều này đặt ra rủi ro lớn nếu chuỗi cung ứng toàn cầu bị xáo trộn hoặc các quốc gia lớn như Mỹ áp thuế cao vì nghi ngờ hàng hóa Trung Quốc “đội lốt” Việt Nam để xuất khẩu.

“Việt Nam không thể tiếp tục phát triển nếu chỉ dựa vào các nhà đầu tư nước ngoài. Nguy cơ họ rút đi là rất lớn, nhất là khi Mỹ áp thuế cao vì nghi ngờ hàng Trung Quốc “đội lốt” Việt Nam để xuất khẩu.

Sự nghi ngờ đó rất khó xóa bỏ hoàn toàn. Vì vậy, Việt Nam buộc phải vươn lên bằng nội lực, bằng chính ngành công nghiệp nội địa để chứng minh rằng sản phẩm là do chúng ta làm ra, kể cả những linh kiện hay phụ liệu bên trong”, chuyên gia nhấn mạnh.

Theo TS. Phạm Chi Lan, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để thúc đẩy phát triển các ngành nội địa - điều đã được nhắc đến nhiều năm nhưng chưa thực sự được "quan tâm đúng mức".

Hiện nay, lãnh đạo Nhà nước đã có chủ trương rõ ràng, dành ưu tiên cho các ngành kinh tế nội địa nhằm củng cố năng lực sản xuất trong nước. Đây là thời cơ cho doanh nghiệp Việt khẳng định năng lực, đồng thời cũng là bước đệm để nền kinh tế phát triển dựa trên chính ngành công nghiệp trong nước.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan

VinFast đang làm điều khác biệt

Trong bức tranh đó, ngành ô tô với hàng nghìn linh kiện và cụm chi tiết là một thước đo rõ nét về năng lực nội địa hóa. Thực tế, nhiều thập kỷ qua, Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào công nghiệp phụ trợ nước ngoài, ngay cả với những ngành tưởng như đơn giản hơn như dệt may, giày dép hay đồ gỗ. Các chính sách phát triển công nghiệp hỗ trợ đã được ban hành từ 20 - 30 năm trước song vẫn chưa mang lại kết quả rõ rệt.

Theo bà Phạm Chi Lan, nút thắt lớn nhất là Việt Nam chưa có những “người dẫn dắt” đủ mạnh để làm chủ chuỗi cung ứng và kéo theo các nhà cung cấp trong nước phát triển.

“Trước đây, khi Toyota, Mitsubishi, Ford… vào Việt Nam, họ chỉ coi đây là nơi lắp ráp. Các linh kiện chủ yếu được sản xuất tại Thái Lan hay các quốc gia khác trong chuỗi giá trị của họ. Như vậy thì Việt Nam rất khó hình thành một ngành công nghiệp phụ trợ ô tô đích thực”, chuyên gia nêu quan điểm.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của VinFast đang mở ra một thời cơ hiếm có. Với quy mô đủ lớn và định hướng phát triển sản phẩm toàn diện, hãng xe điện Việt có khả năng đóng vai trò tương tự như Toyota từng làm tại Nhật Bản.

Chia sẻ thêm, bà Lan cho biết khi sang Nhật vào những năm 1980, Chủ tịch Toyota từng chia sẻ hãng chỉ vận hành 3 nhà máy chính, còn lại là hàng nghìn nhà cung cấp vệ tinh - tạo nền tảng làm nên sức mạnh cho Toyota phát triển.

“VinFast xuất hiện với vai trò "đầu tàu", đủ quy mô lớn để dẫn dắt ngành công nghiệp phụ trợ trong nước. Các doanh nghiệp phụ trợ làm được cho VinFast với chuẩn mực cao, với cam kết về cạnh tranh quốc tế thì cũng sẽ tự mình có được năng lực cạnh tranh quốc tế”, bà Lan nhấn mạnh.

VinFast trở thành "con sếu đầu đàn" dẫn dắt ngành công nghiệp phụ trợ

Theo chuyên gia, sự liên kết hai chiều giữa doanh nghiệp chủ lực và các nhà cung cấp chính là chìa khóa để hợp tác và phát triển. Không chỉ các nhà cung cấp cần một “đầu tàu” lớn, mà ngay cả những Tập đoàn như VinFast cũng phụ thuộc vào sự phát triển bền vững của chuỗi cung ứng nội địa để đảm bảo năng lực cạnh tranh toàn cầu. Điều này càng trở nên cấp thiết khi Việt Nam bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng, cần chứng minh thực lực trên sân chơi quốc tế ngay tại sân nhà.

TS. Phạm Chi Lan bày tỏ kỳ vọng vào những chính sách mới mà Chính phủ đang xây dựng để thúc đẩy công nghiệp nền tảng, đồng thời nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của ngành công nghiệp phụ trợ trong chiến lược đó.

“Một ngành lớn không thể phát triển nếu thiếu hệ thống phụ trợ mạnh. Ngay cả các công nghiệp nền tảng cũng cần có nền móng hỗ trợ, nếu không thì không thể nào đi một mình được”, chuyên gia nhấn mạnh.

>> VinFast hé lộ chiến lược nội địa hóa 80%: Mở rộng liên minh 700 doanh nghiệp Việt, cam kết bao tiêu sản phẩm đầu ra