Có nên giữ lại Quỹ bình ổn giá xăng dầu?

Quỹ bình ổn giá là cần thiết

Cụ thể, theo số liệu của Bộ Tài chính, trong quý cuối năm 2022, các doanh nghiệp đầu mối đã trích thêm 2.155 tỷ đồng vào Quỹ bình ổn giá xăng dầu (quỹ BOG) và chi sử dụng quỹ chỉ… 79 tỷ đồng, giúp số dư lũy kế đến cuối năm lên tới 4.617 tỷ đồng. Đáng lưu ý, tính hết quý 3/2022, số dư quỹ BOG tại thời điểm 30/9/2022 ở mức 2.540 tỷ đồng. Như vậy, số dư quỹ đã tăng gần gấp đôi chỉ sau 3 tháng.

Bộ Công thương từng nhận định 2022 là năm "dị biệt" của thị trường xăng dầu, số dư quỹ BOG biến động rất mạnh, đã có lúc chi nhiều dẫn đến âm quỹ do giá thế giới và trong nước tăng cao. Tuy nhiên, giá xăng dầu thế giới và trong nước đã hạ nhiệt dần, từ tháng 7.2022, việc trích giữ lại quỹ cũng tăng theo để "bù" khoản chi trước đó, đẩy quỹ dương trở lại.

Bộ Tài chính thống kê trong 31 thương nhân đầu mối phân phối xăng dầu, Tập đoàn Xăng dầu Việt nam (Petrolimex) là đơn vị có số dư quỹ đến cuối năm 2022 cao nhất với 1.986 tỷ đồng, chiếm tới 43% tổng số dư quỹ BOG toàn ngành. Tính đến ngày 1.3 vừa qua, báo cáo tồn quỹ BOG của Petrolimex tăng tiếp, lên 2.164 tỷ đồng.

Ngoài ra, tính đến cuối năm qua, một số thương nhân đầu mối khác cũng có số dư quỹ cao như Công ty TNHH Vận tải thủy bộ Hải Hà (dương 561 tỷ), CTCP Tập đoàn Thiên Minh Đức (409 tỷ); CTCP Thương mại dầu khí Đồng Tháp (371 tỷ) hay Công ty TNHH MTV Dầu khí TP.HCM (294 tỷ đồng)… Tuy vậy, trong hệ thống đầu mối phân phối, cũng còn một số doanh nghiệp đang có số dư quỹ BOG âm như PV Oil, Petro Bình Minh, Tân Nhật Minh, Long Hưng, Trường An, Hải Linh…

Cũng từ năm 2022, đã có rất nhiều doanh nghiệp, đại biểu Quốc hội, chuyên gia kinh tế, các thương nhân đầu mối, một số địa phương đề xuất bỏ quỹ này vì gần như không thể phát huy hết giá trị trong thực tế. Bộ Tài chính tại dự thảo tờ trình luật Giá sửa đổi cũng đề xuất bỏ quy định về lập, sử dụng quỹ BOG xăng dầu, để giá được điều hành theo nguyên tắc thị trường.

Lý do quỹ vốn được xem như van điều tiết giá xăng dầu, nhưng trước tình trạng giá nhiên liệu liên tục tăng cao, quỹ này đã âm cả nghìn tỉ đồng và không có tác dụng nữa. Hoặc khi giá thế giới giảm mạnh, quỹ lại được trích giữ lại mức cao khiến giá trong nước khó giảm sâu theo sát giá thế giới. Đáng nói, trong những tháng cuối năm (10 - 12.2022), trung bình mỗi tháng người dân bị "trả trước" cho tiền xăng dầu hơn 850 tỉ đồng. Trong khi quý cuối năm cũng là quãng thời gian nhu cầu tiêu thụ nhiên liệu cho sản xuất kinh doanh của DN và nhu cầu đi lại của người dân đều tăng mạnh.

Tuy nhiên, Bộ Công thương không đồng ý bỏ quỹ và cho rằng đây là công cụ linh hoạt duy nhất để Nhà nước điều hành xu hướng tăng giảm giá của xăng dầu. Nếu bỏ quỹ này đồng nghĩa với bỏ điều hành giá xăng dầu. Cũng theo Bộ Công thương, quỹ vẫn đang phát huy hiệu quả trong việc tạo nên một "bước đệm" nhằm góp phần bình ổn giá, kiềm chế lạm phát, ổn định vĩ mô.

Quỹ bình ổn đang gây "bất ổn" cho thị trường

Hiệp hội xăng dầu Việt Nam cũng nhiều lần kiến nghị bỏ quỹ BOG để xăng dầu hoạt động theo cơ chế thị trường. Trong văn bản góp ý sửa đổi nghị định về kinh doanh xăng dầu, VCCI cũng đề xuất Chính phủ nên bỏ quỹ BOG.

Theo các chuyên gia kinh tế, các nước trên thế giới xây dựng quỹ BOG như kho dự trữ để can thiệp vào những tình huống cần thiết. Quỹ được hình thành dựa trên đóng góp của ngân sách nhà nước, doanh thu trích từ sản xuất dầu thô hoặc đều đặn trích lập số tiền rất nhỏ trong giá xăng dầu ở mỗi kỳ điều chỉnh…

Tuy nhiên, theo Nghị định 95 của Việt Nam lại quy định quỹ BOG là "quỹ tài chính không nằm trong cân đối ngân sách nhà nước; toàn bộ nguồn trích lập, chi sử dụng để tham gia điều tiết, hỗ trợ cho mục tiêu bình ổn giá bán xăng dầu trong nước".

Theo khảo sát trong giai đoạn 2020-2022 cho thấy, mức độ biến động (đo bằng lệch chuẩn) của giá xăng dầu sau khi sử dụng quỹ có xu hướng cao hơn. Chẳng hạn năm 2022, có thời điểm giá xăng lên đến 30.000 đồng/lít nhưng người dân vẫn phải đóng tiền vào quỹ khiến giá xăng tăng liên tục. Nay xăng giảm hơn 22.000 đồng/lít vẫn tiếp tục phải chi quỹ để bù giá.

Nguyên tắc trích - chi không đảm bảo bình ổn giá và quỹ BOG chưa thực hiện tốt chức năng bình ổn giá. Việc điều hành quỹ BOG thời gian qua đã không đạt được mục tiêu bình ổn bởi sự biến động giá của xăng dầu sau khi sử dụng quỹ không có sự khác biệt lớn khi so sánh với trường hợp không sử dụng quỹ, thậm chí mức độ biến động của giá khi sử dụng quỹ còn lớn hơn. Do vậy, tôi cho rằng quỹ BOG đang gây bất ổn.