Đòn thuế quan của ông Trump đánh trúng điểm yếu khủng hoảng thừa, số doanh nghiệp Trung Quốc thua lỗ tăng vọt

Cuộc chiến thương mại mới giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Bắc Kinh có thể khiến bài toán dư thừa công suất tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới ngày càng phức tạp.

Tình trạng này ảnh hưởng nặng nề đến nhiều ngành công nghiệp, từ thép, nội thất đến tấm pin mặt trời. Nhiều nhà sản xuất đã phải giảm giá để giành thị phần, đẩy họ vào cảnh thua lỗ.

Theo dữ liệu từ Wind Information do Nikkei Asia phân tích, đến quý III/2024, hơn 23% doanh nghiệp niêm yết tại Trung Quốc báo lỗ, tăng từ 20% năm 2023 và gấp đôi so với mức dưới 10% trước đại dịch COVID-19.

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo, mức thuế bổ sung từ 10% trở lên mà ông Trump đề xuất đối với hơn 400 tỷ USD hàng xuất khẩu từ Trung Quốc có thể đẩy nhiều doanh nghiệp đến bờ vực phá sản hoặc thúc đẩy làn sóng di dời sản xuất ra nước ngoài. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thị trường lao động vốn đã khó khăn mà còn làm gia tăng áp lực giảm phát.

"Việc dịch chuyển sản xuất sang các nước thứ ba có thể giúp các nhà sản xuất Trung Quốc giảm bớt tác động từ thuế quan", Chen Zhiwu, giáo sư tài chính tại Đại học Hồng Kông, nhận định. "Tuy nhiên, điều này lại không có lợi cho nền kinh tế Trung Quốc vì nó làm mất đi cơ hội việc làm trong nước."

Bắc Kinh vẫn chần chừ trong việc thay đổi chiến lược phát triển dựa vào đầu tư và mở rộng sản xuất, một phần vì mô hình tăng trưởng hiện tại của Trung Quốc. Ngoài ra, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng được cho là không ưu tiên mô hình kinh tế dựa vào tiêu dùng.

Tuy nhiên, khi nhu cầu yếu kém không đủ để hấp thụ sản lượng, các doanh nghiệp buộc phải hạ giá để duy trì cạnh tranh trong và ngoài nước. Điều này dẫn đến vòng xoáy suy giảm, nơi lợi nhuận thấp và nhu cầu yếu củng cố lẫn nhau, buộc doanh nghiệp cắt giảm đầu tư và nhân công. Chính phủ Trung Quốc lo ngại rằng nếu không có giải pháp kịp thời, nền kinh tế sẽ rơi vào một vòng luẩn quẩn kéo dài.

Vào tháng 12, chính phủ Trung Quốc đã phải can thiệp để kiềm chế điều mà họ gọi là "cạnh tranh kiểu involution" - một thuật ngữ thường được sử dụng để mô tả sự cạnh tranh không lành mạnh trong môi trường có nguồn lực giới hạn, nơi mà mọi người bị cuốn vào một vòng xoáy sản xuất quá mức mà không có sự phát triển thực chất.

Hơn 30 nhà sản xuất tấm pin mặt trời đã đồng thuận giảm sản lượng và hạn chế cắt giảm giá để bảo vệ toàn ngành. Động thái này diễn ra sau khi Hiệp hội Công nghiệp Nguồn điện Trung Quốc kêu gọi các nhà sản xuất pin lithium tránh "cạnh tranh tàn khốc" vào tháng 11.

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cho rằng những biện pháp này chưa đủ. Theo Kelvin Lam, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Pantheon Macroeconomics, "Miễn là còn nhiều đối thủ cạnh tranh, sẽ rất khó để duy trì các thỏa thuận cartel này. Vấn đề lớn hơn là sự thiếu hụt nhu cầu."

Xuất khẩu đang trở thành một trong số ít kênh giải tỏa áp lực, nhưng ngay cả lựa chọn này cũng đang gặp khó khăn ngày càng tăng. Robin Xing, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Morgan Stanley, cảnh báo về các rào cản thương mại đang gia tăng và xu hướng đa cực hóa có thể hạn chế tiềm năng tăng trưởng thị trường.

Các động thái bảo hộ từ các đối tác thương mại chính đang tạo thêm áp lực. EU đã tăng thuế đối với xe điện Trung Quốc, trong khi Indonesia đang cân nhắc áp thuế lên tới 200% đối với một số mặt hàng. Ấn Độ cũng đang xem xét áp thuế tạm thời từ 15% đến 25% đối với thép Trung Quốc, và Mỹ vừa áp thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu.

Tác động của những thách thức này đã hiện rõ trong kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp. Maanshan Iron & Steel dự kiến báo lỗ 4,59 tỷ nhân dân tệ trong năm 2024, trong khi Angang Steel cảnh báo khoản lỗ có thể lên tới 7,1 tỷ nhân dân tệ.

Ngành năng lượng mặt trời cũng chịu tổn thất nặng nề, với ba công ty hàng đầu dự kiến lỗ tổng cộng 24 tỷ nhân dân tệ trong năm 2024, đảo ngược hoàn toàn từ mức lãi 27,8 tỷ nhân dân tệ năm 2023.

Tình trạng này lan rộng đến các ngành khác, với Healthcare - nhà sản xuất nệm tại Thượng Hải - dự báo lỗ 160 triệu nhân dân tệ, trong khi ROIDMI Information Technology, được Xiaomi hậu thuẫn, đã phải tuyên bố phá sản. Theo số liệu chính thức, lợi nhuận công nghiệp toàn Trung Quốc đã giảm 3,3% trong năm 2024, đánh dấu năm suy giảm thứ ba liên tiếp.

Bên cạnh đó, chính sách chuyển hướng tín dụng của Trung Quốc đang tạo ra những thách thức mới. Theo chỉ đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình, các nhà hoạch định chính sách đang chuyển dòng vốn từ bất động sản sang lĩnh vực sản xuất nhằm nâng cấp nền tảng công nghiệp.

Trong một động thái đáng chú ý vào ngày 17/2,ông Tập đã gặp gỡ các doanh nhân hàng đầu và cam kết tăng cường hỗ trợ cho khu vực tư nhân.

Tuy nhiên, chiến lược này đang vấp phải những lo ngại về tác động đến thị trường lao động. Thomas Gatley từ Gavekal Dragonomics chỉ ra rằng các ngành sản xuất công nghệ cao - dù được ưu tiên về vốn - lại không tạo ra nhiều việc làm như các lĩnh vực đang thiếu vốn.

Bên cạnh đó, tình trạng các doanh nghiệp khó khăn ngày càng trầm trọng. Theo số liệu của Gavekal, tỷ lệ công ty niêm yết được xếp vào nhóm "xác sống" - những doanh nghiệp có doanh thu không đủ chi trả chi phí lãi vay trong hai năm liên tiếp - đã đạt mức cao kỷ lục 10,4% trong năm 2023.

Nghiên cứu của Gary Ng, chuyên gia kinh tế tại ngân hàng Natixis, cho thấy con số này đã tăng lên 13% trong nửa đầu năm 2024, vượt xa mức trung bình toàn cầu 6%.

Hệ quả trực tiếp là làn sóng cắt giảm nhân sự và hoãn kế hoạch mở rộng. Điển hình như Healthcare, doanh nghiệp đã xây dựng sáu nhà máy ở Thái Lan, Hoa Kỳ và Tây Ban Nha từ năm 2015, đã giảm 19% lực lượng lao động từ 9.150 người năm 2021 xuống còn 7.443 người cuối năm 2023. Xu hướng này cũng phản ánh trong chỉ số việc làm PMI của các nhà sản xuất, với đà giảm liên tục từ tháng 2/2023.

Theo nhận định của Gatley, chính sách ưu tiên sản xuất đang tạo ra một vòng luẩn quẩn: tăng trưởng việc làm bị cản trở dẫn đến nhu cầu tiêu dùng suy yếu, buộc các doanh nghiệp phải phụ thuộc nhiều hơn vào thị trường xuất khẩu để duy trì hoạt động.

Tham khảo Nikkei Asia

>> Bước tiến AI của DeepSeek khiến thị trường việc làm Trung Quốc càng thêm ảm đạm?