Vietnam Systems Engineering Day 2025: Khi kỹ thuật hệ thống trở thành chìa khóa cho tham vọng đường sắt tốc độ cao

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh đầu tư các dự án hạ tầng quy mô lớn, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, kỹ thuật hệ thống (Systems Engineering – SE) và kỹ thuật hệ thống dựa trên mô hình (Model-Based Systems Engineering – MBSE) đang trở thành xu hướng tất yếu để phát triển các dự án có mức độ phức tạp cao.

Không chỉ giúp tối ưu thiết kế, giảm rủi ro và kiểm soát chi phí, SE và MBSE còn đóng vai trò then chốt trong việc tích hợp hàng trăm thành phần kỹ thuật – từ hạ tầng, tín hiệu, điện lực, viễn thông đến an toàn vận hành vào cùng một hệ thống duy nhất vận hành đồng bộ và có thể kiểm soát được.

Tại Vietnam Systems Engineering Day 2025 diễn ra ngày 27/11 tới, cộng đồng kỹ sư, học giả và doanh nghiệp Việt Nam sẽ chính thức được tiếp cận sâu hơn với tư duy SE và MBSE hiện đại.

Sự kiện có sự tham dự của nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế, trong đó có đại diện Hiệp hội Kỹ thuật Hệ thống Quốc tế (INCOSE). Chủ tịch INCOSE khu vực châu Á - Thái Bình Dương sẽ chia sẻ về việc ứng dụng SE và MBSE trong các lĩnh vực hạ tầng phức tạp như hàng không, năng lượng và đặc biệt là đường sắt tốc độ cao.

Việc tiếp cận và làm chủ SE và MBSE không chỉ mở ra hướng đi mới cho ngành hạ tầng Việt Nam, mà còn tạo lợi thế cho các doanh nghiệp đang có tham vọng bước chân vào lĩnh vực đường sắt như Vinspeed, THACO hay các nhà thầu cơ khí, công nghệ. Khi hiểu và làm chủ được tư duy hệ thống, doanh nghiệp không chỉ “tham gia dự án”, mà có thể góp tiếng nói trong việc định hình tiêu chuẩn kỹ thuật và mô hình triển khai.

SE và MBSE là gì và vì sao ngành đường sắt cần?

Trong các dự án hạ tầng phức tạp, “kỹ thuật hệ thống” (Systems Engineering – SE) được xem là phương pháp tư duy xuyên suốt, bảo đảm mọi thành phần của dự án, từ thiết kế kỹ thuật, công nghệ, quy trình vận hành đến yếu tố con người, đều được kết nối trong một chỉnh thể thống nhất và có mục tiêu rõ ràng.

MBSE, kỹ thuật hệ thống dựa trên mô hình, là bước phát triển cao hơn của SE truyền thống.

Nếu SE trước đây dựa nhiều vào tài liệu, quy trình và bản vẽ tĩnh, thì MBSE chuyển toàn bộ hoạt động thiết kế và kiểm chứng sang môi trường mô hình hóa số (digital model). Toàn bộ hệ thống được xây dựng thành một kho mô hình hóa trung tâm, đóng vai trò là “nguồn thông tin duy nhất và đáng tin cậy” cho tất cả các bên liên quan. Cách tiếp cận này tăng cường tính nhất quán giữa các nhóm kỹ thuật, cải thiện khả năng truy vết, phân tích tác động và hỗ trợ ra quyết định.

MBSE cũng là nền tảng cho việc mô phỏng, kết nối và kiểm thử hệ thống trong không gian ảo trước khi triển khai ngoài thực tế. Nhờ mô hình, các xung đột kỹ thuật được phát hiện sớm, thiết kế được tối ưu, rủi ro được dự báo tốt hơn và sai sót trong quá trình thi công được giảm đáng kể.

Với đặc thù là hệ thống có mức độ tích hợp cực cao, các dự án đường sắt – đặc biệt là đường sắt tốc độ cao – là môi trường điển hình cho SE và MBSE phát huy sức mạnh. Tại nhiều quốc gia, SE/MBSE đã trở thành nền tảng bắt buộc trong các dự án đường sắt quốc gia, – từ khâu thiết kế, phê duyệt, đến vận hành thử. Đây chính là lý do các chuyên gia INCOSE nhận định SE và MBSE không chỉ giúp các dự án đường sắt “chạy đúng tiến độ”, mà quan trọng hơn, “chạy an toàn” trong suốt vòng đời khai thác.

Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Trên thế giới, SE và MBSE đã trở thành tiêu chuẩn bắt buộc trong các dự án đường sắt quy mô lớn. Từ tuyến cao tốc HS2 của Anh, các tuyến LGV của Pháp, mạng Shinkansen của Nhật Bản cho đến những hệ thống metro tại Singapore hay Ấn Độ, các phương pháp này giúp các quốc gia quản lý hàng nghìn hạng mục kỹ thuật trong một khung tích hợp thống nhất, có thể kiểm soát và đánh giá.

Điểm chung là SE không chỉ được dùng làm kim chỉ nam cho thiết kế, mà được sử dụng để điều hành toàn bộ vòng đời dự án. Nhờ đó, rủi ro giảm, tiến độ kiểm soát tốt hơn, và chi phí khắc phục sau triển khai được cắt giảm đáng kể.

Với Việt Nam, loạt dự án đường sắt tốc độ cao, metro và logistics đang ở giai đoạn chuẩn bị, là thời điểm vàng để áp dụng SE và MBSE ngay từ đầu. Cách tiếp cận này không chỉ giúp đồng bộ giữa các gói thầu hạ tầng, tín hiệu và cơ điện, mà còn tạo nền tảng để tiến tới quản lý vận hành thông minh, bảo trì chủ động và hình thành mô hình song sinh số (digital twin) cho ngành đường sắt trong tương lai.

Cơ hội cho doanh nghiệp Việt: Từ sản xuất đến làm chủ hệ thống

Việc áp dụng SE và MBSE không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn mở ra hướng đi mới cho doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi giá trị hạ tầng. Khi đường sắt, metro hay logistics bước vào giai đoạn hiện đại hóa, nhu cầu không còn dừng lại ở thi công hay chế tạo thiết bị đơn lẻ, mà chuyển sang tư duy “thiết kế – tích hợp – vận hành hệ thống”. Đây chính là khoảng trống mà doanh nghiệp Việt có thể bứt phá nếu sớm đầu tư vào năng lực SE và MBSE.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn nước rút trong việc lựa chọn đơn vị thực hiện siêu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam quy mô 67 tỷ USD. Vingroup của tỷ phú Phạm Nhật Vượng đã sớm thành lập VinSpeed với một đề án quy mô, chi tiết từ tiến độ, dòng vốn nhằm tham gia dự án. Bên cạnh đó, VinSpeed cũng đang đề xuất loạt dự án đường sắt quy mô hàng chục nghìn đến trăm nghìn tỷ đồng khác.

THACO cũng thể hiện tham vọng khi sớm gửi đề xuất, khẳng định thể hiện năng lực của mình trong việc thực hiện dự án đường sắt tốc độ cao.

Song song với đó, Hòa Phát (HPG) nhìn thấy cơ hội đầu tư ở việc tham gia sản xuất thép ray. Với lợi thế nguồn HRC ổn định, doanh nghiệp là ứng viên sáng giá cho việc cung cấp thép ray, đồng thời đã có kế hoạch đầu tư nhà máy 14.000 tỷ đồng để phục vụ siêu dự án, dù còn trong giai đoạn chuẩn bị.

Đón bắt xu hướng này, Vingroup thành lập thêm VinMetal với vai trò là– doanh nghiệp đảm nhận sản xuất thép ray cho các dự án do VinSpeed thực hiện, đồng thời cung ứng cho các dự án khác trên thị trường. Ở một hướng khác, Đèo Cả cũng lên tiếng sẵn sàng tham gia, cử cán bộ ra nước ngoài học hỏi để mở rộng năng lực xây dựng hạ tầng, đặc biệt là trong lĩnh vực đào hầm.

Những doanh nghiệp đang chuyển mình sang lĩnh vực giao thông thông minh và cơ khí hạ tầng như Vinspeed, THACO, Hòa Phát, Đèo Cả hay các nhà thầu công nghiệp trong nước có thể trở thành những người đi đầu trong việc ứng dụng SE và MBSE.

Với năng lực sản xuất sẵn có và đội ngũ kỹ sư mạnh, việc đầu tư vào kỹ thuật hệ thống sẽ giúp họ không chỉ tham gia vào dự án, mà còn định hình tiêu chuẩn kỹ thuật và vị thế trong chuỗi cung ứng đường sắt – nơi tính đồng bộ, an toàn và tích hợp công nghệ là yếu tố quyết định.

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào một giai đoạn mới của công nghiệp hóa, kỹ thuật hệ thống (SE) và kỹ thuật hệ thống dựa trên mô hình (MBSE) có thể trở thành phần “hạ tầng mềm” giúp quản lý, vận hành và mở rộng các công trình quy mô lớn một cách thông minh, an toàn và hiệu quả hơn.

Với các dự án đường sắt tốc độ cao, metro hay logistics, việc làm chủ tư duy hệ thống không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là chìa khóa để doanh nghiệp Việt vươn lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.