Giáo sư ngành Hóa bỏ chức Phó khoa đại học danh tiếng nước Mỹ để về nước, gia nhập phòng nghiên cứu 3,6 tỷ USD
Từ bỏ trường đại học danh tiếng nước Mỹ, vị Giáo sư trẻ lựa chọn về nước cống hiến.
Đầu năm 2025, Fang Lei đã từ chức Giáo sư và Phó khoa Hóa học tại Đại học Texas A&M, khép lại gần hai thập kỷ học tập, nghiên cứu và giảng dạy tại Mỹ. Ông quyết định trở về Trung Quốc, làm việc toàn thời gian tại Phòng thí nghiệm Yongjiang (Y-Lab).
Từ cậu bé ham học đến Tiến sĩ nghiên cứu trên đất Mỹ
Niềm đam mê Hóa học của Fang Lei khởi nguồn từ một cuốn sách cũ kỹ. Khi học lớp 5, anh tình cờ tìm thấy cuốn sách cũ và mang đến trường đọc lén trong giờ học. Khi ấy, anh bị cuốn hút bởi đoạn mô tả “Natri thả vào nước sẽ nổi trên mặt nước”.
Nhận thấy ánh mắt mơ màng của học trò, giáo viên ban đầu định nhắc nhở, nhưng khi nhìn kỹ nội dung lập tức ngạc nhiên thốt lên: “Ồ, Fang Lei, em đang đọc sách giáo khoa Hóa học lớp 9 à!”.
Từ khoảnh khắc ấy, cánh cửa khoa học mở ra trước cậu học trò nhỏ. Fang Lei say mê những thí nghiệm hóa học kỳ thú và bắt đầu hành trình gắn bó với bộ môn này. Tuổi thơ của anh cũng gắn liền với những cuốn sách quen thuộc như 100.000 câu hỏi tại sao và Bách khoa toàn thư Trung Quốc. Chính những trang sách ấy đã gieo vào tâm hồn Fang Lei ước mơ trở thành nhà khoa học.
Năm 1999, Fang Lei thi đỗ vào Khoa Hóa học và Khoa học Phân tử, Đại học Vũ Hán. Anh dành trọn 7 năm miệt mài học tập tại đây, hoàn thành cả bậc Cử nhân và Thạc sĩ.
Ngoài giờ học, phần lớn thời gian của Fang Lei gắn liền với phòng thí nghiệm. Anh say sưa thực hiện những thí nghiệm nhỏ, từ những khám phá ban đầu còn vụng về của thời sinh viên đến những nghiên cứu có chiều sâu hơn trong giai đoạn học cao học về hóa học siêu phân tử dưới sự hướng dẫn của giáo sư giàu kinh nghiệm. Cũng trong khoảng thời gian này, anh bắt đầu định hình rõ hướng nghiên cứu mà mình muốn theo đuổi.
Trong suốt quá trình học tập, Fang Lei có hai lần sang Hồng Kông tham gia chương trình trao đổi học thuật. Anh từng đùa rằng, chính những trải nghiệm này đã làm mới ranh giới nhận thức của một thí sinh tỉnh lẻ, giúp anh mở rộng tầm nhìn và nuôi dưỡng khát vọng được bước ra một sân khấu khoa học lớn hơn, hiện đại hơn.
Mùa hè năm 2006, sau khi hoàn thành chương trình Thạc sĩ, Fang Lei quyết định đến Đại học California, Los Angeles để theo học Tiến sĩ. Tại đây, anh có cơ duyên gặp Giáo sư Fraser Stoddart, nhà hóa học danh tiếng thế giới, người sau này đoạt Giải Nobel Hóa học năm 2016.
Giáo sư Stoddart nổi tiếng với phong cách giảng dạy tự do và tôn trọng sáng tạo cá nhân. Ông trao toàn quyền cho các nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài, thiết kế thí nghiệm và phát triển kỹ thuật riêng.
Trong suốt 4 năm nghiên cứu tại trường, Fang Lei dần lĩnh hội được triết lý khoa học của người thầy, nó ảnh hưởng sâu sắc đến cách anh nhìn nhận về nghiên cứu khoa học, cũng như phương pháp quản lý nhóm nghiên cứu sau này.
Dưới sự định hướng của Giáo sư Fraser Stoddart, Fang Lei đã đáp lại kỳ vọng của thầy bằng một thành tựu nổi bật là tạo ra “sợi cơ phân tử” được cấu thành từ các máy phân tử trùng hợp, có khả năng co - duỗi phân tử một cách có kiểm soát thông qua sự tích lũy hiệp đồng.
Thành công này được xem là bước đột phá đặt nền móng cho sự phát triển của cơ nhân tạo dựa trên cơ chế chuyển động phân tử. Đáng chú ý, công trình nghiên cứu của Fang Lei chính là một trong những đóng góp quan trọng góp phần giúp Giáo sư Stoddart nhận Giải Nobel Hóa học năm 2016.
Lựa chọn con đường mới, từng bước đạt được thành công
Sau khi bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ, Fang Lei không chọn con đường an toàn mà quyết định chuyển sang Đại học Stanford, gia nhập nhóm nghiên cứu của Giáo sư Zhenan Bao - chuyên gia hàng đầu thế giới trong lĩnh vực vật liệu điện tử hữu cơ và da điện tử nhân tạo.
Thời gian tại Stanford giúp anh mở rộng tầm nhìn, hướng nghiên cứu từ lý thuyết sang ứng dụng thực tiễn của vật liệu tiên tiến. Đến năm 2013, Fang Lei bắt đầu xây dựng nhóm nghiên cứu riêng tại Đại học Texas A&M, chính thức mở ra một chặng đường độc lập trong sự nghiệp khoa học.
Anh lựa chọn một hướng đi ít người khai phá polyme bậc thang liên hợp - một lĩnh vực mới mẻ, đòi hỏi sự kiên trì và sáng tạo. Trước đề tài “sơ khai” này, anh đặt ra ba câu hỏi nền tảng cho hành trình nghiên cứu của mình: Làm thế nào để tổng hợp được vật liệu này? Tính chất của nó là gì? Làm thế nào để ứng dụng nó một cách hiệu quả?
Trong hơn 10 năm làm việc tại Texas A&M, Fang Lei đã công bố nhiều công trình khoa học giá trị, được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Tuy nhiên, theo lời anh, suốt một thập kỷ qua, anh chỉ thật sự đi sâu vào “câu hỏi thứ nhất”, mới bắt đầu chạm đến “câu hỏi thứ hai”, còn “câu hỏi thứ ba” ứng dụng thực tiễn, vẫn là mảnh đất chưa được khai phá, bởi thiếu môi trường và điều kiện cần thiết.
Chính vì vậy, trong nhiều năm, Fang Lei luôn trăn trở: Liệu có một nơi nào đó vừa có thể tiếp tục đào sâu nghiên cứu cơ bản, vừa biến tri thức khoa học thành ứng dụng thực tế, để chuyển hóa thành công trình mang giá trị công nghiệp hóa?
Chọn rời Mỹ về quê tìm lý tưởng
Đầu năm 2025, tại bang Texas (Mỹ), bên ngoài cửa sổ căn biệt thự là khung cảnh tĩnh mịch, chỉ còn vài ánh đèn đường leo lét giữa bóng tối. Đó cũng là đêm cuối cùng Fang Lei ở lại nước Mỹ, khép lại gần hai thập kỷ học tập và nghiên cứu nơi xứ người.
Trước đó, thông qua lời giới thiệu của một người bạn, Fang Lei biết đến Phòng thí nghiệm Y-Lab, một trung tâm nghiên cứu quy mô lớn tại quê nhà, nơi quy tụ nhiều nhà khoa học hàng đầu và được đầu tư tới 26 tỷ NDT (khoảng 3,65 tỷ USD). Sau vài cuộc trao đổi ngắn gọn nhưng đầy thiện ý, anh nhận lời mời từ Y-Lab và quyết định trở về Trung Quốc để cống hiến toàn thời gian.
Khi được hỏi vì sao sau gần 20 năm sinh sống tại Mỹ vẫn chọn quay lại quê hương, Fang Lei nói, ngay từ ngày rời đất nước, anh đã biết mình chắc chắn sẽ quay trở lại.
Theo anh, trong những năm gần đây, môi trường nghiên cứu khoa học ở Trung Quốc đã thay đổi sâu sắc. Nghiên cứu cơ bản được đầu tư ổn định và lâu dài, hợp tác liên ngành ngày càng mở rộng và mối liên kết giữa công nghiệp - học thuật - nghiên cứu trở nên chặt chẽ hơn bao giờ hết. Anh nhận thấy thời cơ đã chín muồi.
Trở về nước, Fang Lei đảm nhận vai trò Giám đốc sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Vật liệu Chức năng Hữu cơ thuộc Y-Lab. Tại đây, anh đang kiến tạo một chuỗi đổi mới hoàn chỉnh từ phân tử đến thiết bị, nhằm giải đáp “3 câu hỏi” mà anh đã theo đuổi suốt nhiều năm bằng những hành động thực tế: Từ nghiên cứu cơ bản ban đầu đến mở rộng quy mô ứng dụng và để thực tiễn ứng dụng quay lại phục vụ, hoàn thiện nghiên cứu cơ bản, hình thành một vòng tuần hoàn sáng tạo khép kín.
Từ một “sinh viên tỉnh lẻ” miệt mài tìm tòi trong phòng thí nghiệm, đến một học giả quốc tế được ghi nhận trên bản đồ khoa học thế giới, niềm đam mê nghiên cứu của Fang Lei vẫn luôn vẹn nguyên. Anh mong muốn biến hơn 20 năm tích lũy tri thức và kinh nghiệm tại Mỹ thành những giá trị hữu hình, được doanh nghiệp ứng dụng và xã hội thụ hưởng.
