Hỗ trợ lắp đặt điện mặt trời mái nhà: 'Đúng bệnh, trúng thuốc'

Hỗ trợ tiền mặt đến 3 triệu đồng

Bộ Công Thương vừa có đề xuất mới liên quan đến chính sách hỗ trợ hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà và hệ thống lưu trữ điện (BESS).

Điểm nổi bật nhất trong đề xuất lần này là cơ chế hỗ trợ tài chính hai tầng, vừa hỗ trợ tiền mặt trực tiếp, vừa ưu đãi lãi suất vay thương mại. Theo đó, Bộ Công Thương đề xuất hỗ trợ vay vốn với hạn mức tối đa 35 triệu đồng đối với các hộ dân có nhu cầu lắp đặt. Thời gian hỗ trợ lãi suất tối đa 3 năm.

Hạn mức vay được thiết kế “đúng cỡ” với điều kiện hộ gia đình: Tối thiểu 4 triệu đồng/kWp cho phần công suất đến 5 kWp với hệ thống không có BESS, và cộng thêm 2 triệu đồng/kWh cho phần công suất lưu trữ đến 10 kWh nếu có lắp đặt kèm.

Chính sách này trực diện giải quyết bài toán “tiền tươi” - yếu tố khiến nhiều gia đình dù muốn nhưng ngại bỏ ra vài chục đến hàng trăm triệu đồng ngay từ đầu.

Về hỗ trợ tiền mặt trực tiếp, Bộ Công Thương đề xuất sau khi hệ thống hoàn tất lắp đặt và vận hành, hộ dân được nhận khoản hỗ trợ 1 - 1,5 triệu đồng. Nếu có lắp kèm BESS, được cộng thêm 1 - 1,5 triệu đồng nữa, tức đối đa được hỗ trợ 3 triệu đồng.

Đặc biệt, Bộ Công Thương đề xuất cho phép hỗ trợ chi phí lắp đặt công tơ hai chiều đối với hộ dân bán điện dư. Chi phí này sẽ được hạch toán trực tiếp vào giá mua điện của bên mua, tránh biến thiết bị đo đếm thành rào cản tài chính cho người dân.

Theo tính toán của Bộ Công Thương, nếu đạt mục tiêu 50% số hộ dân (tương đương 14 triệu hộ) lắp đặt hệ thống từ nay đến 2030, tổng mức hỗ trợ có thể lên đến 42.000 tỷ đồng, bình quân khoảng 8.400 tỷ đồng mỗi năm. Con số này tương đương 250 tỷ đồng cho mỗi tỉnh - mức được đánh giá không quá lớn so với khả năng ngân sách hiện nay.

Ngược lại, lợi ích kinh tế - xã hội là rất đáng kể, chỉ cần mỗi hộ lắp trung bình 3 kWp, tổng sản lượng điện sạch có thể đạt trên 50 tỷ kWh/năm, tương đương 16% nhu cầu cả nước năm 2024, đồng thời giảm áp lực đầu tư nguồn điện tập trung và truyền tải.

Có chính sách đột phá cho hệ thống lưu trữ điện

Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Nguyễn Minh Duệ - chuyên gia Hiệp hội Năng lượng Việt Nam - cho rằng, chính sách hỗ trợ hai tầng đối với hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà là “đúng bệnh, trúng thuốc”, bởi rào cản lớn nhất của hộ gia đình hiện nay chính là chi phí ban đầu.

"Việc hỗ trợ cả lãi suất và tiền mặt trực tiếp sẽ kích thích mạnh nhu cầu lắp đặt. Nếu đạt được mục tiêu 14 triệu hộ, điện mặt trời mái nhà có thể trở thành nguồn điện quan trọng, giảm áp lực lên Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh. Đây là bước đi cần thiết để xã hội hóa đầu tư năng lượng, song cần tính đến cơ chế dài hạn để tránh chạy theo phong trào” như giai đoạn bùng nổ 2019 - 2020", ông Duệ nói.

Theo ông Duệ, với điện mặt trời mái nhà, hộ dân thành phố và nông thôn đều có cơ hội tham gia sản xuất điện sạch. Nhưng cần tính đến hỗ trợ bổ sung cho nhóm hộ nghèo, vì ngay cả khi có vay vốn ưu đãi, họ vẫn khó tiếp cận.

"Chính sách hỗ trợ người dân là tốt, nhưng cũng cần có kiểm soát, bởi nếu triển khai ồ ạt cũng tiềm ẩn rủi ro về vận hành lưới, nhất là vào buổi trưa nắng cao. Vì vậy, cơ chế khuyến khích lắp kèm BESS cần phải đột phá hơn nữa để giúp hệ thống điện cân bằng phụ tải và giảm rủi ro quá tải cục bộ. Đặc biệt, cần chuẩn bị kịch bản kỹ thuật và quy định rõ ràng về đấu nối, tránh tình trạng điện dư bơm ngược gây mất ổn định lưới", ông Duệ cho hay.

Một chuyên gia năng lượng đánh giá, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà sẽ giúp Việt Nam tiến nhanh hơn tới cam kết Net Zero 2050, song cần xây dựng lộ trình thu hồi - tái chế pin mặt trời và BESS để tránh tạo ra gánh nặng chất thải nguy hại sau 10 - 15 năm.

Về việc hỗ trợ vay với hạn mức 35 triệu đồng, theo vị này là phù hợp cho quy mô hộ gia đình, nhưng nếu thủ tục rườm rà, tâm lý ngại vay sẽ lặp lại. Do đó, cần áp dụng mô hình “cho vay nhanh” qua các ngân hàng số, tích hợp dữ liệu lắp đặt để giảm thủ tục cho người dân, đồng thời có thể kéo dài thời gian hỗ trợ lãi suất tới khoảng 5 năm, thay vì 3 năm để khuyến khích hiệu quả hơn do vòng đời thiết bị từ 15-20 năm.

"Với hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt là giải pháp có tác dụng nhanh nhưng cần phải minh bạch trong khâu xác nhận lắp đặt nghiệm thu để tránh gian lận, báo khống công suất", vị này bày tỏ.

Góp ý cơ chế vay hỗ trợ người dân lắp đặt điện mặt trời mái nhà, Ngân hàng Nhà nước băn khoăn việc hỗ trợ lãi suất qua ngân hàng thương mại có thể phức tạp, ít hấp dẫn. Theo đơn vị này, một số chương trình hỗ trợ lãi suất như gói 40.000 tỷ đồng có kết quả giải ngân thấp, không ít khách hàng đủ điều kiện nhưng không thụ hưởng chính sách do ngại thanh, kiểm tra.

Ngân hàng Nhà nước đề nghị Bộ Công Thương nghiên cứu các hình thức khác, như hỗ trợ qua doanh nghiệp kinh doanh, lắp đặt tấm pin, hỗ trợ chi phí kiểm định, hoặc cơ chế khuyến khích bán phần điện dư lên lưới điện, đồng thời đề nghị bỏ quy định giao trách nhiệm cho cơ quan này "chỉ định" tổ chức tín dụng cho vay, bởi ngân hàng thương mại có quyền tự chủ, được phép từ chối cấp tín dụng nếu dự án không hiệu quả hoặc không đáp ứng điều kiện.