Dù đã trải qua gần 700 năm nhưng những nét chữ khắc trên tấm bia như còn mãi với thời gian.
Bia cổ trường tồn với thời gian
Trên núi Thành Nam ở xã Chi Khê, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An có một tấm bia cổ trường tồn cùng thời gian. Tấm bia cổ kỳ bí nằm ẩn khuất sau dãy núi đá vôi trùng điệp. Tấm bia có tên là "Ma Nhai kỷ công bi văn" (bia Ma Nhai). Đây cũng là tấm bia được khắc trực tiếp lên núi cổ nhất tại Việt Nam.
Khu vực núi Thành Nam nơi chứa bia cổ
Theo sử sách ghi chép, bia do Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn biên soạn và khắc lên vách núi. Tấm bia nhằm kỷ niệm chiến công của Thái thượng hoàng Trần Minh Tông (1300 đến 1357) chống giặc Ai Lao.
Năm 1329, sau 15 năm trị vì đất nước, Trần Minh Tông nhường ngôi cho Thái tử Trần Vượng (vua Trần Hiến Tông) rồi lui về làm Thái thượng hoàng.
Vào đầu thế kỷ XIV, quan hệ bang giao giữa Đại Việt với nước láng giềng Ai Lao có nhiều mối bất hòa. Lợi dụng tình hình đó, một số bộ tộc ở phía Tây Nghệ An được sự hậu thuẫn của Ai Lao đã nhiều lần đem quân đánh chiếm, cướp phá khiến người dân vô cùng cực khổ.
Năm Ất Hợi niên hiệu Khai Hựu thứ 7 (năm 1335), Thái thượng hoàng Trần Minh Tông quyết định thân chinh chỉ huy quân đội, tiến đánh Ai Lao. Thấy binh hùng tướng mạnh của nhà Trần, giặc Ai Lao thất thế nên rút quân, từ bỏ ý định xâm phạm bờ cõi Đại Việt.
Trên đường hồi kinh, trong lúc nghỉ ngơi dưới chân núi Thành Nam, ông lệnh cho Phát vận sứ Nguyễn Trung Ngạn soạn văn, khắc chữ ghi lại chiến công đánh đuổi quân Ai Lao trên vách đá.
Cận cảnh bia đá cổ được khắc chữ cẩn thận
Nội dung tấm bia thể hiện, "Cuối Thu năm Ất Hợi (năm 1335), nhà vua thống lĩnh lục quân đi tuần ở cõi Tây. Thế tử nước Chiêm Thành, nước Chân Lạp, nước Xiêm và tù trưởng đạo thần là Quỳ, Cầm, Xa, Lặc rồi các bộ mán mới phụ thuộc là tù trưởng rợ Bôi Bồn và rợ Thanh Xa đều dâng sản vật của địa phương mình và tranh nhau đón rước.
Chỉ một mình tên giặc Bổng cứ giữ thói u mê, sợ tội mà chưa tới chầu ngay. Đến cuối Đông, vua đóng quân ở cánh đồng Cự Đồn thuộc Mật Châu, rồi lệnh cho các tướng cùng với quân lính vào tận nơi ở của chúng. Tên giặc Bổng nghe uy thế liền trốn chạy, vua bèn xuống chiếu đem quân về".
Tấm bia được khắc trực tiếp trên đá có nét chữ lớn và lâu đời nhất Việt Nam
Bia Ma Nhai được giới nghiên cứu xếp vào hàng bia đá có nét chữ lớn nhất Việt Nam. Trung bình mỗi chữ cái có đường kính khoảng 10,5cm trên tổng diện tích gần 3,5m2. Tấm bia được khắc ở độ cao gần 100m.
Khu vực chứa bia đá được thờ tự trang nghiêm
Bia Ma Nhai được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia vào năm 2011. Chính quyền đã làm biển chỉ dẫn, bảng giới thiệu, xây lối lên xuống bằng bê tông.
Trải qua gần 700 năm, bia đá vẫn trường tồn, nhắc nhở hậu thế luôn ghi nhớ công lao to lớn của cha ông trong sự nghiệp bảo vệ bờ cõi, độc lập của dân tộc. Đến nay văn bia vẫn còn nguyên vẹn, chữ trên vách núi không hề bị mờ.
Bên dưới núi có một hang đá nhỏ rộng chừng 10m2, được người dân địa phương lập bàn thờ, đặt lư hương. Vào ngày rằm và mùng 1 âm lịch, du khách thập phương thường đến cung tiến lễ vật, dâng hương để tưởng nhớ các tướng lĩnh đã hy sinh trong cuộc chiến bảo vệ biên cương.
Ông Phan Anh Tài - Trưởng phòng Văn hóa huyện Con Cuông cho biết, bia Ma Nhai là di sản lịch sử quý giá của địa phương. Nhằm phát huy tối đa giá trị văn hóa và lịch sử của di tích này, chính quyền địa phương đang lập đề án, quy hoạch vùng đất quanh núi Thành Nam để bảo vệ và phát triển du lịch.
