Mỹ 'bỏ rơi' đồng minh châu Âu: Trung Quốc ngư ông đắc lợi?

Trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump gia tăng chỉ trích các đối tác châu Âu, Trung Quốc đang triển khai chiến dịch ngoại giao tích cực nhằm tăng cường ảnh hưởng tại châu lục này. Các nhà ngoại giao Trung Quốc đã tích cực di chuyển qua các thủ đô châu Âu, truyền tải thông điệp rằng Mỹ đang từ bỏ các đồng minh truyền thống và đề xuất hợp tác để duy trì trật tự đa phương.

Theo các nguồn tin tham dự hoặc được thông báo về các cuộc họp, thông điệp này đã được Bắc Kinh nhấn mạnh trong các cuộc gặp gỡ giữa các nhà lãnh đạo diễn ra gần đây tại Brussels, Dublin, Munich và Paris. Chiến lược này được cho là nhằm tận dụng rạn nứt trong liên minh xuyên Đại Tây Dương để thúc đẩy châu Âu xích lại gần hơn với quỹ đạo của Trung Quốc.

Nhiều quan chức và nhà ngoại giao châu Âu mô tả động thái này là "chiến dịch quyến rũ" từ Bắc Kinh, nhằm khai thác những chuyển biến trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời ông Trump.

Họ chỉ ra rằng Mỹ đã có những lập trường gây tranh cãi khi đứng về phía Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc xung đột Ukraine và ủng hộ các đảng cực hữu trong các cuộc bầu cử tại châu Âu.

Căng thẳng xuyên Đại Tây Dương càng trở nên sâu sắc sau khi ông Trump tuyên bố vào ngày 26/2 sẽ áp dụng thuế 25% đối với hàng hóa EU và bỏ phiếu cùng Moscow tại Liên Hợp Quốc về các nghị quyết liên quan đến cuộc xung đột Ukraine.

Triển vọng hợp tác giữa các cường quốc phương Tây trong chính sách đối với Trung Quốc trở nên mờ nhạt, bất chấp nỗ lực gần đây của ủy viên thương mại Maros Sefcovic trong chuyến thăm Washington. Thay vào đó, nhiều cuộc thảo luận tại Brussels đã chuyển hướng sang đề tài "giảm thiểu rủi ro" từ Mỹ, song song với việc tiếp tục giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

"Đây chính xác là điều họ luôn mong muốn – chứng kiến liên minh xuyên Đại Tây Dương bị chia rẽ. Trung Quốc có lẽ đang ăn mừng điều này", ông Klaus Welle, cựu Tổng thư ký Nghị viện châu Âu nhận định khi đề cập đến chiến lược của Bắc Kinh.

Dỡ bỏ các lệnh trừng phạt

Trong chuỗi cuộc họp tại nhiều quốc gia thành viên EU diễn ra trong tháng này, phái đoàn ngoại giao Trung Quốc dẫn đầu bởi Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị cùng hai phó bộ trưởng Hoa Xuân Oánh và Mã Triều Húc đã nỗ lực định vị Trung Quốc như đối tác đáng tin cậy hơn so với Washington. Thông điệp tương tự cũng được truyền tải đồng bộ trong các cuộc hội đàm với phái đoàn quan chức EU đang có chuyến thăm Bắc Kinh.

Phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich, Bộ trưởng Vương Nghị nhấn mạnh: "Trong nhiều năm qua, một số bên đã cáo buộc Trung Quốc đang cố gắng phá vỡ trật tự quốc tế và thiết lập một hệ thống mới. Hiện nay, những luận điệu này đã giảm đáng kể khi thực tế đang chứng kiến một quốc gia rút khỏi các hiệp ước và tổ chức quốc tế. Tôi nghĩ các đối tác châu Âu đang phải đối mặt với những lo ngại hầu như hàng ngày".

Nhà ngoại giao hàng đầu của Bắc Kinh khẳng định: "Về phần Trung Quốc, chúng tôi đang phát triển trong khuôn khổ trật tự hiện tại. Trung Quốc đang là bên hưởng lợi từ hệ thống này”.

Trong cuộc gặp riêng với Đại diện Cấp cao EU về Chính sách Đối ngoại Kaja Kallas bên lề sự kiện, ông Vương Nghị bày tỏ quan điểm ủng hộ vai trò của châu Âu và Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình - lập trường trái ngược hoàn toàn với Tổng thống Trump, người từng công khai phủ nhận vai trò của châu Âu trong tiến trình này.

Tuy nhiên, các nguồn tin ngoại giao cho biết Bắc Kinh vẫn chưa đưa ra bất kỳ sáng kiến quan trọng hay đột phá nào để cải thiện mối quan hệ đã trở nên căng thẳng trong những năm gần đây. Thay vào đó, phía Trung Quốc tập trung vào "những đòn bẩy hiệu quả nhất" - đặc biệt là nỗ lực thúc đẩy châu Âu khôi phục hiệp định đầu tư song phương đã bị đình trệ từ năm 2021 do các lệnh trừng phạt liên quan đến cáo buộc vi phạm nhân quyền tại khu tự trị Tân Cương.

Trong các cuộc họp tại Brussels và Munich với các nhà lập pháp và học giả đang chịu lệnh trừng phạt, phái đoàn Trung Quốc đã điều chỉnh chiến thuật đàm phán. Thay vì đề xuất dỡ bỏ đồng thời các lệnh trừng phạt như trước đây, họ giờ đây đề xuất một giải pháp bất đối xứng: Trung Quốc sẽ dỡ bỏ bốn hoặc năm lệnh trừng phạt đối với mỗi lệnh được phía châu Âu dỡ bỏ - một tỷ lệ có vẻ hào phóng nhưng thực chất danh sách trừng phạt của Bắc Kinh chỉ gồm năm đối tượng.

Bà Marie-Pierre Vedrenne, một đại biểu tại Nghị viện châu Âu tham dự một trong những cuộc họp này, nhận định: "Chúng ta sẽ kỷ niệm 50 năm quan hệ EU-Trung Quốc trong năm nay. Đây có thể là thời điểm thuận lợi để dỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, Trung Quốc cần tiên phong trong hành động này. Quan hệ giữa các cơ quan lập pháp với Trung Quốc không thể cải thiện nếu Bắc Kinh không chủ động hơn”.

Nỗi ám ảnh “dư thừa công suất” từ Trung Quốc

Trong các cuộc đàm phán chính thức về mối quan hệ chặt chẽ giữa Trung Quốc và Nga - quốc gia đang tiến hành chiến tranh tại Ukraine, một ứng viên thành viên EU, các quan chức Trung Quốc đã khéo léo chỉ ra sự thay đổi đáng chú ý trong lập trường của ông Trump, người hiện được cho là đang thiên về Moscow.

Họ cũng nêu bật việc Mỹ gần đây đã bỏ phiếu cùng với Nga, Belarus, Triều Tiên, Hungary, Israel và một số quốc gia khác tại Liên Hợp Quốc, trong khi Trung Quốc chọn bỏ phiếu trắng - một động thái mà Bắc Kinh cho rằng minh chứng thêm cho lập trường trung lập của họ.

Trong thời gian tới, Bắc Kinh sẽ có nhiều cơ hội hơn để tiếp tục chiến lược ngoại giao với châu Âu. Theo Financial Times, Ủy viên Thương mại Sefcovic sẽ dẫn đầu phái đoàn quan chức EU thăm Trung Quốc vào tháng tới để trình bày danh sách "yêu cầu" cụ thể mà Brussels mong muốn nhận được từ phía Bắc Kinh.

Châu Âu kêu gọi Trung Quốc giải quyết tình trạng dư thừa công suất sản xuất công nghiệp, cắt giảm trợ cấp nhà nước và mở rộng quyền tiếp cận thị trường cho doanh nghiệp châu Âu. Tuy nhiên, các quan chức EU khuyến nghị cần có yêu cầu cụ thể hơn trong đàm phán.

Một chủ đề đáng chú ý là đầu tư của Trung Quốc vào châu Âu, khi nhiều quốc gia mong muốn thu hút sản xuất xe điện và nhà máy pin công nghệ cao. Một số chính phủ thúc đẩy các điều khoản chuyển giao công nghệ, tương tự cách các tập đoàn công nghiệp châu Âu đã thực hiện tại Trung Quốc trước đây.

Hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc cũng được đề cập, nhưng kế hoạch tổ chức vẫn chưa rõ ràng. Hội nghị trực tiếp gần nhất diễn ra tại Bắc Kinh năm 2023, nghĩa là châu Âu sẽ là chủ nhà tiếp theo. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn chưa xác nhận. Theo nguồn tin ngoại giao, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình không có kế hoạch thăm châu Âu vào năm 2025 nhưng dự kiến sẽ đến Moscow vào tháng 5.

Dự kiến, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa sẽ đến Bắc Kinh vào tháng 7, cân nhắc tổ chức hội nghị tại Trung Quốc. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen có thể cùng tham gia, dù điều này làm dấy lên tranh luận về nghi thức ngoại giao—với một số ý kiến cho rằng ông Tập nên đến Brussels lần đầu tiên kể từ năm 2014.

Bà Von der Leyen, người có quan điểm cứng rắn với Bắc Kinh, đã thay đổi giọng điệu trong năm nay, thể hiện sự sẵn sàng hợp tác trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị. Tuy nhiên, một số quốc gia EU, bao gồm Tây Ban Nha, Ý, Slovakia và Hungary, đang kêu gọi cách tiếp cận mềm mỏng hơn, tránh đối đầu trực diện với Trung Quốc.

Động thái ngoại giao của Trung Quốc dường như đã nhận được phản hồi tích cực từ một số quốc gia thành viên EU. Sau cuộc hội đàm với Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Mã Anh Cửu diễn ra vào hôm 25/3, ông Frédéric Mondoloni thuộc Bộ Ngoại giao Pháp đã phát biểu: "Pháp và Trung Quốc phải hợp tác để bảo vệ chủ nghĩa đa phương và thúc đẩy hòa bình và an ninh." Tuyên bố này cho thấy Paris đã phần nào đón nhận thông điệp mà Bắc Kinh đang nỗ lực truyền tải.

Tuy nhiên, giới quan sát và ngoại giao vẫn bày tỏ hoài nghi về khả năng mối quan hệ EU-Trung Quốc sẽ chuyển biến đáng kể trong tương lai gần.

Một nhà ngoại giao cấp cao tiết lộ rằng, ngay cả khi Mỹ có xu hướng nghiêng về phía Nga, các nước châu Âu vẫn không hài lòng với "sự ủng hộ ngầm" mà Bắc Kinh dành cho Moscow. Đồng thời, những vấn đề liên quan đến khả năng cạnh tranh nhờ "dư thừa công suất" của Trung Quốc vẫn tồn tại bất chấp sự thay đổi lãnh đạo tại Nhà Trắng.

"Bối cảnh địa chính trị đang thay đổi và buộc mọi bên phải đánh giá lại các mối quan hệ đồng minh. Tuy nhiên, việc một thế lực vắng mặt không đồng nghĩa với việc thế lực khác có thể tự động lấp đầy khoảng trống đó," nhà ngoại giao nhấn mạnh. "Tôi không dự đoán sẽ có sự chuyển biến căn bản trong quan hệ EU-Trung Quốc, trừ khi chính Bắc Kinh chủ động khởi xướng những thay đổi thực chất."

Tham khảo South China Morning Post (SCMP)

>> Ông Trump 'giáng đòn' mạnh nhất vào Trung Quốc kể từ khi nhậm chức