Nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới lung lay: Người dân phải hạn chế chi tiêu, đến mua đồ cũng ưu tiên hàng giảm giá

Tiêu dùng cá nhân ở Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ trong thời gian tới, giữa bối cảnh người dân lo lắng về triển vọng tài chính, thay đổi trong thói quen chi tiêu và sự thiếu hụt của một hệ thống an sinh xã hội hiệu quả.

Trong bốn tháng liên tiếp, giá tiêu dùng ở Trung Quốc tiếp tục sụt giảm. Niềm tin của người tiêu dùng đang ở gần mức thấp kỷ lục trong lịch sử, và thị trường bất động sản thì vẫn đang loay hoay tìm hướng đi lên. Các nhà phân tích nhiều lần chỉ ra nguyên nhân cốt lõi: Thu nhập trì trệ.

Theo ông Jeremy Stevens, chuyên gia kinh tế khu vực châu Á tại Ngân hàng Standard Bank ở Bắc Kinh, tốc độ tăng trưởng thu nhập khả dụng của người dân Trung Quốc đã giảm một nửa kể từ khi đại dịch COVID-19 bắt đầu vào năm 2020, hiện chỉ đạt mức trung bình khoảng 5% mỗi năm.

Phần lớn các ngành nghề hiện nay đều không mang lại mức tăng lương đáng kể. Trong số 16 lĩnh vực kinh tế chính, chỉ có ba lĩnh vực - khai khoáng, tiện ích công (điện, nước) và dịch vụ công nghệ thông tin — ghi nhận tốc độ tăng lương cao hơn mức tăng trưởng GDP kể từ năm 2020, theo báo cáo của chuyên gia kinh tế Jeremy Stevens.

Khảo sát kinh doanh tháng 5 cho thấy thị trường lao động Trung Quốc tiếp tục thu hẹp trên diện rộng, đặc biệt trong bối cảnh các nhà máy đang chịu áp lực từ thuế quan của Mỹ. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm thanh niên từ 16 đến 24 tuổi không còn đi học vẫn ở mức cao 15,8% trong tháng 4. Tỷ lệ thất nghiệp chính thức tại các thành phố lớn cũng dao động quanh mức 5%.

Một kỷ lục mới đã được thiết lập khi có tới 64% hộ gia đình Trung Quốc trong quý III/2024 cho biết họ muốn tiết kiệm tiền thay vì chi tiêu hoặc đầu tư, theo khảo sát hàng quý của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC).

Dù tỷ lệ này đã giảm nhẹ xuống 61,4% trong quý IV, theo khảo sát mới nhất công bố vào tháng 3, con số trên vẫn phản ánh xu hướng tiết kiệm cao, vượt 60%, đã được ghi nhận từ cuối năm 2023.

Với những người dự kiến sẽ tăng chi tiêu, ba lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu là giáo dục, y tế và du lịch - theo khảo sát quý IV của PBOC. Hơn một nửa số người được khảo sát cho biết họ cho rằng thị trường việc làm đang trở nên khó khăn hơn hoặc không rõ ràng.

Người dân Trung Quốc vốn có xu hướng tiết kiệm do văn hóa lâu đời và càng được củng cố bởi hệ thống bảo hiểm còn hạn chế, buộc cá nhân phải tự trang trải chi phí y tế, giáo dục và nghỉ hưu. Tình trạng suy giảm của thị trường bất động sản trong vài năm qua cũng ảnh hưởng lớn đến tâm lý tiêu dùng, do bất động sản chiếm phần lớn giá trị tài sản của các hộ gia đình tại Trung Quốc.

Lối thoát nào cho tiêu dùng?

Một cách để khuyến khích người dân chi tiêu nhiều hơn, theo chuyên gia kinh tế trưởng Luo Zhiheng từ Công ty Chứng khoán Yuekai, là tăng mạnh tiền lương hưu bằng cách chuyển thêm tài sản từ nhà nước về Bộ Tài chính để có nguồn chi trả. Ông cũng đề xuất tăng số ngày nghỉ lễ và phát hành phiếu tiêu dùng cho ngành dịch vụ nhằm kích thích tiêu dùng.

Trong những tuần gần đây, giới chức Trung Quốc đã tăng cường kế hoạch hỗ trợ việc làm và cải thiện phúc lợi xã hội. Tuy nhiên, khác với Mỹ, Trung Quốc vẫn tránh sử dụng các gói tiền mặt trực tiếp phát cho người dân để thúc đẩy chi tiêu sau đại dịch.

Ngay từ khi vừa thoát khỏi đại dịch, các chuyên gia đã cảnh báo rằng doanh số bán lẻ tại Trung Quốc sẽ phục hồi rất chậm do những bất ổn trong tâm lý tiêu dùng vẫn chưa được giải quyết.

Theo ông Bruno Lannes, chuyên gia cấp cao tại Bain & Company phụ trách mảng hàng tiêu dùng và bán lẻ tại Thượng Hải, trước khi đại dịch xảy ra, người tiêu dùng Trung Quốc rất sẵn sàng và có khả năng chi tiền cho bất kỳ sản phẩm mới nào, kể cả những sản phẩm không thực sự mang tính đổi mới.

“Ngày nay, họ lý trí hơn. Họ biết mình muốn gì”, ông nhận định trong một Hội thảo trực tuyến mới đây.

Chuyển dịch ra khỏi các đô thị lớn

Một nguyên nhân khác khiến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) giảm là do người tiêu dùng Trung Quốc ngày càng chuộng các sản phẩm rẻ hơn - một phần vì nguồn cung hàng hóa chất lượng khá dồi dào, một phần vì nhiều người đang rời bỏ các thành phố lớn để chuyển đến những khu vực có chi phí sinh hoạt thấp hơn.

Trong năm ngoái, Thượng Hải mất 72.000 cư dân thường trú, trong khi Bắc Kinh giảm 26.000 người, theo báo cáo của Worldpanel và Bain & Company. Đây là hai thành phố được phân loại là đô thị cấp 1 tại Trung Quốc.

Ngược lại, các thành phố cấp 3 và cấp 4 ghi nhận mức tăng trưởng cao hơn đáng kể về khối lượng và giá trị tiêu thụ hàng hóa thiết yếu trong năm qua - phần nào bù đắp cho mức giảm tại các đô thị lớn. Báo cáo này khảo sát các mặt hàng như thực phẩm đóng gói, đồ uống, sản phẩm chăm sóc cá nhân và gia đình.

Báo cáo cho thấy, trong khi tổng khối lượng tiêu thụ các mặt hàng nói trên tại Trung Quốc tăng 4,4% trong năm 2024, thì giá bán trung bình lại giảm 3,4% do người tiêu dùng chuyển sang sản phẩm giá thấp hơn và doanh nghiệp gia tăng khuyến mãi.

Xu hướng này thậm chí đã lan sang cả thị trường hoa. Trung tâm Đấu giá Hoa Quốc tế Côn Minh ở tỉnh Vân Nam — chợ hoa lớn nhất châu Á — cho biết vào tháng 5 rằng nhu cầu ngày càng tăng từ các thành phố cấp thấp hơn đang giúp lượng tiêu thụ tăng lên, nhưng đồng thời kéo giá bán trung bình giảm xuống.

“Sau kỳ nghỉ lễ tháng 5, thị trường lắng xuống. Giá hoa đã giảm nhẹ, một phần vì nhiều người bắt đầu tự trồng hoa”, chị Li Shenghuan, một người bán hoa gần trung tâm, chia sẻ. Tuy nhiên, chị kỳ vọng nhu cầu sẽ tăng trở lại vào dịp Quốc khánh đầu tháng 10.

Bức tranh phân hóa thu nhập

Theo số liệu chính thức, thu nhập khả dụng bình quân đầu người ở nông thôn đã và đang thấp hơn một nửa so với khu vực thành thị trong nhiều năm. Năm ngoái, con số này tại thành phố là 54.188 nhân dân tệ (khoảng 7.553 USD), thấp hơn nhiều so với mức trung bình 64.474 USD tại Mỹ (tính đến tháng 12/2024).

Ông Stevens từ Standard Bank cho biết tỷ lệ chi tiêu so với thu nhập ở khu vực nông thôn đã “tăng đáng kể” và thậm chí vượt mức trước đại dịch, trong khi ở khu vực thành thị thì lại giảm. Tuy vậy, ông cũng nhấn mạnh rằng các hộ gia đình có thu nhập thấp không có đủ tài sản để tạo ra mức chi tiêu lớn trong ngắn hạn.

Theo ông, nhóm 20% người giàu nhất Trung Quốc chiếm tới một nửa tổng thu nhập và tiêu dùng cả nước, đồng thời nắm giữ 60% tổng tiền tiết kiệm. “Chính sách hỗ trợ các nhóm thu nhập thấp, dù thiện chí, vẫn không đủ nếu không đi kèm cải cách cấu trúc tiền lương”, ông nói thêm.

Ngoài ra, ông Stevens cho rằng khẩu hiệu “thịnh vượng chung” mà Bắc Kinh theo đuổi đã kéo theo hàng loạt điều chỉnh thể chế và chính sách, dù mang mục tiêu tốt, nhưng lại làm gia tăng bất ổn trong ngắn hạn. “Những thay đổi này vẫn chưa tìm được trạng thái cân bằng mới”, ông nhận định.

Tham khảo CNBC

>> Hàng loạt doanh nghiệp Trung Quốc gấp rút 'chạy sang' Đông Nam Á, chuyện gì xảy ra?