Nền kinh tế lớn thứ 4 châu Á 'lung lay', Chính phủ nỗ lực giải cứu trong vô vọng

Hàn Quốc đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học. Từng được xem là một trong “bốn con rồng châu Á” nhờ phát triển kinh tế nhanh chóng, nay đất nước này buộc phải tìm cách ngăn đà sụt giảm dân số, nếu không, tăng trưởng kinh tế có thể chững lại trong vòng hai thập kỷ tới.

Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc trong báo cáo năm 2024 cảnh báo: Tỷ suất sinh chạm đáy sẽ là yếu tố then chốt đẩy nền kinh tế vào giai đoạn suy giảm kéo dài từ thập niên 2040.

Trong một nghiên cứu công bố tháng 5, Viện Phát triển Hàn Quốc (KDI) cũng dự báo những thay đổi về nhân khẩu học sẽ tiếp tục kìm hãm tiềm năng tăng trưởng, vốn có thể rơi xuống gần 0% trong thập niên 2040. Theo kịch bản trung lập, kinh tế Hàn Quốc có thể bắt đầu co lại vào năm 2047; còn với kịch bản bi quan, thời điểm đó có thể đến sớm ngay từ 2041.

Năm 2024, tỷ suất sinh của Hàn Quốc chỉ đạt 0,748 – nhích nhẹ so với mức kỷ lục thấp 0,721 của năm 2023 nhưng vẫn cách rất xa mức trung bình 1,43 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) năm 2023. Còn số này cũng còn xa mới chạm ngưỡng "mức sinh thay thế” 2,1 cần thiết để dân số duy trì ổn định.

Với tỷ suất sinh chỉ 0,72, nghĩa là cứ 100 người Hàn Quốc hiện nay thì thế hệ sau chỉ sinh ra khoảng 36 trẻ em. Điều này khiến lực lượng lao động ngày càng thu hẹp qua từng thế hệ, từ đó làm giảm năng suất và kìm hãm đà tăng trưởng, các chuyên gia cảnh báo.

Nếu đổi mới công nghệ không đủ sức bù đắp, Hàn Quốc sẽ rơi vào “tình trạng suy giảm kinh tế kéo dài”, bà Lee In-sil – Giám đốc Viện Dân số Bán đảo Triều Tiên (KPPIF) nhận định với CNBC.

Chính phủ không phải không hành động. Trong 16 năm qua, Hàn Quốc đã chi hơn 270 tỷ USD cho các gói khuyến khích sinh đẻ – từ tiền thưởng cho trẻ sơ sinh đến các khoản hỗ trợ tiền mặt – theo một nghiên cứu đăng trên Journal of Medical Ethics năm 2024.

Năm 2023, thậm chí từng có đề xuất miễn nghĩa vụ quân sự cho nam giới nếu họ có ba con trở lên trước tuổi 30. Thế nhưng, các nỗ lực này chưa đem lại bước ngoặt đáng kể. Quốc gia này dường như bất lực trước thực trạng dân số già hóa nhanh.

“Tôi không tin rằng bất kỳ chính sách dân số nào có thể đủ sức nâng tỷ suất sinh của Hàn Quốc lên mức đáng kể”, Nicholas Eberstadt – nhà kinh tế chính trị thuộc Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI) nói với CNBC.

Dù tỷ suất sinh có nhích nhẹ trong năm 2024, “chúng ta chưa nên vội khui champagne ăn mừng”, Eberstadt cảnh báo, vì con số này vẫn cách rất xa ngưỡng 2,1. Ông lưu ý, ngay cả “quy mô gia đình mong muốn” của người Hàn hiện cũng dưới mức thay thế, nghĩa là dù tỷ suất sinh có tăng, khó có thể chạm 2,1.

Lực lượng lao động suy giảm đồng nghĩa quỹ hưu trí sẽ bị siết chặt. Tháng 3 vừa qua, Hàn Quốc đã thông qua cuộc cải cách quỹ hưu trí đầu tiên trong 18 năm, kéo dài thời điểm cạn kiệt quỹ hưu trí quốc gia thêm 15 năm – đến 2071.

Trong bốn hệ thống hưu trí chính - quân đội, nhân viên trường tư, công chức và quỹ quốc gia – quỹ quân đội và công chức đã cạn kiệt, bà Lee cho biết.

Theo bà, các cải cách hiện nay đồng nghĩa thế hệ trẻ sẽ phải đóng góp nhiều hơn nhưng nhận quyền lợi ít hơn, điều khó tránh khỏi sẽ vấp phải chỉ trích vì “đẩy gánh nặng cho thế hệ tương lai”.

Dù bức tranh tổng thể khá ảm đạm, nhiều chuyên gia cho rằng không nên quá bi quan. Bà Lee – từng là Tổng cục trưởng Cơ quan Thống kê Quốc gia nhấn mạnh các nền kinh tế có khả năng thích ứng đáng kể.

“Khi đối mặt nguy cơ suy thoái, nền kinh tế thường tìm cách tăng năng suất, từ đổi mới công nghệ, điều chỉnh chính sách nhập cư cho đến các biện pháp khác để ngăn đà sụt giảm”, bà nói.

Eberstadt của AEI cũng khẳng định Hàn Quốc vẫn có thể duy trì, thậm chí nâng cao mức thịnh vượng, dù dân số già và thu hẹp. Ông gợi nhắc thập niên 1970, khi lo ngại cạn kiệt tài nguyên bùng nổ cùng đà tăng dân số toàn cầu, khiến nhiều người nghi ngờ khả năng nuôi sống nhân loại.

Năm 1968, cuốn The Population Bomb của Paul và Anne Ehrlich từng dự báo nạn đói diện rộng và tỷ lệ tử vong tăng cao do bùng nổ dân số.

Nhưng 50 năm sau, thế giới “giàu có hơn, học vấn cao hơn, được nuôi dưỡng và cư trú tốt hơn, ít nghèo đói tuyệt đối hơn nhiều so với thời dân số ít hơn”, Eberstadt nhận xét.

Bà Lee tin rằng, với tốc độ điều chỉnh chính sách nhanh và sự chuyển biến trong nhận thức xã hội, Hàn Quốc sẽ tìm ra giải pháp đột phá. “Con người có khả năng thích ứng phi thường. Đây là một thách thức khác biệt, nhưng nhìn vào những gì đã đạt được, thật thiếu khôn ngoan nếu vội vàng đặt cược vào sự suy tàn dân số Hàn Quốc”, ông Eberstadt kết luận.