Nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới lung lay: Tăng lương liên tiếp vẫn không theo kịp lạm phát, người dân ngậm ngùi chịu cảnh ‘thắt lưng buộc bụng’
Sau ba thập kỷ sống trong ảo tưởng ‘không lạm phát’, người dân nước này đang bước vào thời kỳ bình thường hoá việc mọi thứ đều đắt đỏ.
Năm 2016, khi hãng kem Akagi Nyugyo của Nhật tăng giá cây kem thêm 10 yên (chưa đến 2.000 đồng), ban lãnh đạo công ty đã cúi đầu xin lỗi trong một đoạn quảng cáo dài một phút, phát trong tiếng nhạc dân gian buồn bã như để tang cho... giá rẻ. Nhưng gần một thập kỷ sau, công ty này đã thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận.
Chiến dịch quảng cáo mới nhất của Akagi mang màu sắc hài hước, hứa hẹn cúi đầu... sâu hơn sau mỗi lần tăng giá. "So với năm 2016, hiện nay người dân đã cởi mở hơn với chuyện tăng giá", Hideyuki Okamoto, trưởng nhóm marketing của công ty cho biết. "Tâm lý xem việc tăng giá là xấu đang dần biến mất".
Sự thay đổi trong tư duy tiêu dùng phản ánh mức tăng lương mạnh nhất trong trong vòng 30 năm tại Nhật – yếu tố giúp các doanh nghiệp tự tin hơn khi chuyển phần chi phí tăng lên cho người mua, điều họ từng tránh né vì sợ mất khách hàng.
Nếu xu hướng này được duy trì, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) có thể tiếp tục tăng lãi suất – dù hiện họ vẫn giữ nguyên chính sách trong cuộc họp tuần này, chờ xem người dân có thể chịu thêm áp lực giá bao lâu nữa.
Sau nhiều năm lạm phát gần như bằng 0, giá tiêu dùng tại Nhật đã duy trì mức tăng trên 2% suốt ba năm qua, chủ yếu do giá thực phẩm leo thang. Theo một khảo sát tư nhân, gần 200 công ty thực phẩm lớn dự kiến sẽ tăng giá 2.105 sản phẩm trong tháng 7, cao gấp 5 lần cùng kỳ năm trước, với mức tăng trung bình 15%.
"Trước đây, chỉ một hay hai món tăng giá cũng khiến người ta xôn xao. Bây giờ thì hàng chục, hàng trăm mặt hàng tăng mỗi lần – không thể nào nhớ hết nổi," bà Fusako Usuba, một cụ bà 79 tuổi sống bằng lương hưu, chia sẻ. "Nhưng rồi ai cũng phải ăn để sống thôi, không còn cách nào khác".
3 năm tăng lương liên tiếp
Làn sóng tăng giá tại Nhật bắt đầu từ năm 2022, do các cú sốc bên ngoài như đứt gãy chuỗi cung ứng hậu COVID-19, xung đột Nga – Ukraine và đồng yên mất giá. Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, điều khiến xu hướng này được duy trì chính là sự chấp nhận ngày càng lớn của người tiêu dùng – nhờ mức tăng lương mạnh mẽ trong suốt 3 năm liên tiếp.
"Người Nhật bắt đầu nhận ra họ đang sống trong thời kỳ lạm phát kéo dài", giáo sư danh dự Tsutomu Watanabe từ Đại học Tokyo nhận định. Theo ông, người tiêu dùng đang chuyển sự quan tâm từ giá rẻ sang mức lương cao hơn, nhất là khi tình trạng thiếu hụt lao động trao thêm quyền mặc cả cho người làm công.
Một khảo sát do nhóm của giáo sư Watanabe thực hiện cho thấy, 4 năm trước người tiêu dùng Nhật thuộc nhóm phản ứng mạnh nhất với việc tăng giá – phần lớn nói họ sẽ chuyển sang siêu thị khác nếu giá tăng 10%. Nhưng trong khảo sát năm ngoái, phần lớn nói vẫn sẽ mua ở nơi cũ, tương tự người tiêu dùng ở các quốc gia khác.
Từ năm 2022 đến nay, hãng chocolate hàng đầu Nhật Bản Meiji đã tăng giá tới 9 lần, chủ yếu vì giá ca cao tăng vọt. “Thời gian đầu, các nhà bán lẻ còn đề nghị chúng tôi trì hoãn. Giờ thì họ chấp nhận nhanh hơn, chứng tỏ người tiêu dùng cũng miễn cưỡng đồng tình”, Akira Yoshida – giám đốc mảng marketing cacao của Meiji – cho biết.
Tuy nhiên, đợt tăng giá 20% trong tháng 6 – lớn nhất trong nhiều năm – đã khiến doanh số của một số mặt hàng giảm hơn 20%, khác với các đợt trước khi doanh số chỉ giảm nhẹ.
"Chúng tôi bắt đầu thấy người tiêu dùng mệt mỏi vì tăng giá", ông Yoshida nói. "Có lẽ chúng tôi cần thay đổi cách nhìn về chocolate – không còn là một món hàng phổ thông, mà là sản phẩm cao cấp".
Rei Ihara, chuyên gia phân tích ngành thực phẩm tại UBS Securities, cho biết dư địa để tăng giá đang thu hẹp. Năm 2024, hệ số Engel của Nhật – tỷ lệ chi tiêu cho thực phẩm trong tổng thu nhập – đã lên tới 28,3%, mức cao nhất trong 43 năm.
“Giá cả tăng liên tục khiến người dân điều chỉnh hành vi mua sắm, ví dụ chọn thịt gà thay vì thịt bò,” ông nói. “Muốn lạm phát bền vững, cần có nền tảng là tăng lương thực chất”.
Hiện nay, lạm phát đã vượt qua tốc độ tăng thu nhập danh nghĩa, khiến mức tăng lương thực rơi vào vùng âm – một phần nguyên nhân dẫn đến thất bại lớn của liên minh của Thủ tướng Shigeru Ishiba trong cuộc bầu cử gần đây.
Triển vọng tăng lương năm tới càng mờ mịt hơn khi Mỹ áp thuế nặng vào hàng xuất khẩu từ Nhật. Các doanh nghiệp Nhật muốn giữ thị phần tại Mỹ nên chưa thể tăng giá mạnh, đồng nghĩa với việc biên lợi nhuận bị siết chặt và không còn dư địa tăng lương.
"Chúng ta đang ở ngã rẽ", giáo sư Watanabe nói. "Nếu đà tăng giá dựa trên tăng lương lần này đổ vỡ, có thể cả đời chúng ta cũng không còn cơ hội tương tự. Thời điểm này là rất hiếm hoi".
Theo Reuters
