Người dân thắt chặt chi tiêu, doanh nghiệp gồng mình gánh chi phí: Chuyện gì xảy ra tại nền kinh tế lớn nhất thế giới?

Doanh nghiệp và người dân Mỹ đang là những người phải trả giá nhiều nhất cho các mức thuế nhập khẩu mới – điều này đi ngược lại với tuyên bố của Tổng thống Donald Trump rằng “nước ngoài sẽ phải gánh thuế”. Thực tế này cũng khiến Cục Dự trữ Liên bang (Fed) gặp khó hơn trong việc kiểm soát lạm phát.

Ông Trump từng khẳng định rằng các nước khác mới là bên phải trả giá cho chính sách bảo hộ của ông, vì các nhà xuất khẩu sẽ chấp nhận chịu thiệt để giữ chỗ trong thị trường Mỹ – thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới.

Thế nhưng, thực tế lại khác: Các nghiên cứu, khảo sát và phản hồi từ doanh nghiệp cho thấy trong những tháng đầu của chính sách thuế mới, chính các công ty Mỹ đang gánh phần lớn chi phí này và dần đẩy một phần sang người tiêu dùng, khiến giá hàng hóa trong nước tiếp tục tăng.

“Phần lớn chi phí dường như do các doanh nghiệp Mỹ gánh chịu. Chúng tôi quan sát thấy giá bán lẻ đang dần phản ánh phần chi phí này và áp lực tăng giá là rất rõ ràng”, Giáo sư Alberto Cavallo thuộc Đại học Harvard cho biết trong một cuộc phỏng vấn về nghiên cứu của mình.

Một người phát ngôn Nhà Trắng thừa nhận “người dân Mỹ có thể phải trải qua giai đoạn chuyển tiếp vì thuế quan”. nhưng khẳng định chi phí này “rốt cuộc sẽ do các nhà xuất khẩu nước ngoài chịu”. Vị này cũng cho biết các công ty đang đa dạng hóa chuỗi cung ứng và đưa sản xuất trở lại Mỹ.

Ai đang thực sự gánh thuế?

Cavallo cùng các nhà nghiên cứu Paola Llamas và Franco Vasquez đã theo dõi giá của 359.148 mặt hàng – từ thảm đến cà phê tại các nhà bán lẻ trực tuyến và truyền thống lớn ở Mỹ.

Kết quả cho thấy: Giá hàng nhập khẩu tăng trung bình 4% kể từ khi ông Trump bắt đầu áp thuế vào đầu tháng 3, trong khi giá hàng nội địa tăng 2%. Những mức tăng mạnh nhất tập trung ở các mặt hàng Mỹ không thể tự sản xuất như cà phê, hoặc những mặt hàng nhập từ các quốc gia bị áp thuế nặng như Thổ Nhĩ Kỳ.

Dù vậy, mức tăng giá thực tế nhìn chung vẫn thấp hơn đáng kể so với mức thuế suất được áp dụng – cho thấy các nhà bán hàng cũng đang chia sẻ một phần chi phí.

Song, dữ liệu giá nhập khẩu của Mỹ (chưa tính thuế) cho thấy các nhà xuất khẩu nước ngoài đang tăng giá tính bằng USD, qua đó chuyển một phần tác động của sự mất giá đồng bạc xanh sang người mua Mỹ. “Điều này cho thấy các nhà sản xuất nước ngoài hầu như không hấp thụ phần nào thuế quan của Mỹ, phù hợp với các nghiên cứu kinh tế trước đây”, nhóm nghiên cứu tại Viện Ngân sách Yale nhận định.

Các chỉ số quốc gia về giá xuất khẩu cũng kể câu chuyện tương tự: Chi phí hàng hóa xuất khẩu từ Trung Quốc, Đức, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ và Ấn Độ đều tăng, chỉ có Nhật Bản là ngoại lệ.

Tác động toàn phần của thuế quan vẫn chưa được bộc lộ

Việc thích ứng với hệ thống thuế mới của ông Trump - vốn đã đẩy mức thuế nhập khẩu trung bình từ khoảng 2% lên 17% - vẫn đang diễn ra. Các chuyên gia nhận định phải mất vài tháng nữa các bên mới xác định rõ ai sẽ thực sự trả khoảng 30 tỷ USD tiền thuế mỗi tháng.

“Không nên xem đây là cú sốc một lần. Các doanh nghiệp đang tìm cách giảm thiểu tác động và giãn việc tăng giá theo thời gian”, Cavallo nói thêm.

Các hãng sản xuất ô tô châu Âu đến nay phần lớn vẫn chọn cách tự hấp thụ chi phí, nhưng nhiều công ty hàng tiêu dùng như Procter & Gamble (Tide), EssilorLuxottica (Ray-Ban) và Swatch đã tăng giá bán. Theo dữ liệu của Reuters, 72% doanh nghiệp tại châu Âu, Trung Đông và châu Phi đã tăng giá kể từ khi Tổng thống Trump khởi động “cuộc chiến thuế quan”, trong khi chỉ 18 công ty cảnh báo về việc giảm biên lợi nhuận.

Phân tích riêng của Reuters trên các trang thương mại điện tử như Shein và Amazon cũng cho thấy giá hàng Trung Quốc tại Mỹ – từ quần áo tới thiết bị điện tử – đều tăng mạnh.

Chính sách “chống cạnh tranh quá mức” của Trung Quốc, theo đó các doanh nghiệp được khuyến khích giảm sản lượng ở các ngành trọng điểm như năng lượng mặt trời, có thể khiến tình hình tồi tệ hơn khi nguồn cung bị thắt chặt.

Tất cả những yếu tố này đang đẩy lạm phát tại Mỹ lên cao. Fed đã hạ lãi suất cơ bản tháng trước do lo ngại thị trường việc làm suy yếu, song các nhà hoạch định chính sách vẫn chia rẽ về việc liệu lạm phát do thuế quan có sớm giảm nhiệt hay không.

Thống đốc mới của Fed, Stephen Miran – người từng phục vụ trong chính quyền ông Trump – cho rằng thuế quan không gây ra lạm phát, và mô tả các biến động giá hiện tại là “nhỏ và tạm thời”. Tuy nhiên, một tính toán nội bộ của Fed chi nhánh Boston cho thấy thuế có thể đẩy lạm phát lõi tăng thêm 0,75 điểm phần trăm.

Chủ tịch Fed Jerome Powell ước tính các mức thuế hiện đóng góp khoảng 30–40 điểm cơ bản vào tỷ lệ lạm phát lõi 2,9%, nhưng cho rằng tác động này “sẽ không kéo dài.”

Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ước tính lạm phát năm tới sẽ cao hơn 1 điểm phần trăm so với kịch bản không tăng thuế – song sau đó sẽ giảm trở lại.

Thương mại toàn cầu bị kéo xuống

Phần còn lại của thế giới cũng không có gì để vui mừng.

Khi người tiêu dùng Mỹ phải thắt chặt chi tiêu vì giá cả leo thang, nhu cầu nhập khẩu hàng hóa nước ngoài được dự báo sẽ chững lại. Khảo sát của S&P Global đối với các Giám đốc mua hàng trên toàn cầu cho thấy đơn hàng xuất khẩu mới liên tục giảm kể từ tháng 6.

Xuất khẩu của Liên minh châu Âu sang Mỹ trong tháng 7 giảm 4,4% so với cùng kỳ năm trước, trong khi riêng Đức – nền kinh tế lớn nhất khối – giảm tới 20,1% trong tháng 8.

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cũng đã hạ dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu năm tới xuống chỉ còn 0,5%, viện dẫn tác động trễ của các mức thuế Mỹ. Dữ liệu theo dõi vận chuyển hàng hóa của Viện Kiel (Đức) cho thấy xu hướng sụt giảm rõ rệt.

Một phần nguyên nhân khiến thương mại giảm có thể do các doanh nghiệp nhập hàng sớm để tránh bị đánh thuế cao hơn, nhưng các chuyên gia vẫn cảnh báo rằng triển vọng thương mại toàn cầu đang trở nên ảm đạm.

Ngân hàng ING (Hà Lan) dự báo, trong hai năm tới, xuất khẩu hàng hóa từ Liên minh châu Âu (EU) sang Mỹ có thể giảm tới 17%, khiến GDP của khu vực sụt khoảng 0,3 điểm phần trăm. Theo chuyên gia kinh tế Ruben Dewitte của ING, tác động thực sự của chính sách thuế mới của Mỹ vẫn chưa thể hiện rõ, nhưng nhiều khả năng sẽ thấy rõ hơn trong thời gian tới.

Tham khảo Reuters