Người tài thường có cá tính, không xun xoe, quỵ lụy, không thích nói nịnh

Muốn “giàu mạnh, hùng cường” thì chỉ có con đường phát triển KHCN

Thưa giáo sư, trong bài phát biểu tại Hội nghị triển khai Nghị quyết 57 mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nói, Nghị quyết 57 là “nghị quyết đột phá tư duy khoa học”. Tìm hiểu về Nghị quyết 57, giáo sư nhìn nhận vấn đề này như thế nào?

Trước đây, chúng ta hay nói chung là phát triển khoa học công nghệ (KHCN), nhưng chưa đi đến cùng vấn đề. Theo tôi hiểu, Nghị quyết 57 đã chỉ thẳng vào chiến lược phát triển các công nghệ cao. Lấy công nghệ cao, công nghệ lõi làm trọng tâm, làm đòn bẩy, chứ không phải KHCN chung chung mà các nghị quyết trước đây vẫn nhắc đến.

Trong một bài phát biểu, Tổng Bí thư Tô Lâm có nhắc đến chuyến thăm Ireland gần đây, đất nước nhỏ bé và chỉ có khoảng hơn 5 triệu dân, từ một nước nghèo đói, thu nhập đầu người thấp nhất châu Âu, giờ đây họ vươn lên có mức thu nhập bình quân đầu người đứng thứ 2 thế giới. Tất cả là nhờ họ tập trung phát triển các công nghệ cao.

Hay như ở Hàn Quốc, những năm 1960, họ cũng ở mức nghèo, thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng hơn 200USD. Tại cuộc gặp mặt đầu năm mới 1967, Hàn Quốc rất vui mừng vì xuất khẩu sản phẩm dệt len được 100 triệu USD. Nhưng, lãnh đạo Viện năng lượng nguyên tử quốc gia Hàn Quốc khi đó trao đổi với Tổng thống Park Chung – hee rằng, Hàn Quốc không nên vui mừng vì dệt len đạt kết quả cao, vì Nhật Bản đã xuất khẩu 1 tỷ đô la hàng điện tử sang Hoa Kỳ. Hàn Quốc muốn đi lên phải tập trung phát triển bằng KHCN. Từ ý tưởng này, được sự đồng ý từ lãnh đạo cấp cao nhất, Viện Khoa học công nghệ tiên tiến của Hàn Quốc (KIST) ra đời. Từ đó, vượt qua nhiều khó khăn, bằng sự phát triển KHCN, Hàn Quốc vươn mình, có những tập đoàn công nghệ hàng đầu và trở thành quốc gia phát triển như hiện nay.

Từ thực tiễn phát triển của Ireland, Hàn Quốc, hay của Nhật Bản, Trung quốc, Ấn Độ,…đều thấy các quốc gia đều lấy KHCN làm đột phá để phát triển. Và trong bối cảnh KHCN và CMCN 4.0 phát triển mạnh mẽ như hiện nay, Việt Nam cũng không là ngoại lệ.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đại biểu dự Hội nghị toàn quốc về đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Ảnh: Như Ý.

Nghị quyết 57 đề cập vấn đề đột phá phát triển đất nước lấy KHCN làm nền tảng, các công nghệ cao là trọng tâm. Cần nhận thức những nội dung cần thiết phải làm, từ nhận thức để chuyển sang hành động. Từ sự phát triển của Hàn Quốc có thể rút ra bài học, muốn đột phá phát triển KHCN thành công phải có 3 yếu tố cốt lõi then chốt: Một là chiến lược đúng đắn; cơ chế chính sách đúng đắn; hai là lãnh đạo cao nhất chỉ đạo quyết liệt, sát sao, quan tâm hết mức đến khoa học; và ba là lãnh đạo các trường đại học, các viện nghiên cứu có bản lĩnh, có tâm và có tầm. Từ đó tạo ra động lực, hoài bão, nhận thức của cả đất nước, chính phủ, các trường đại học tạo mọi điều kiện cao nhất, tốt nhất cho các nhà khoa học tài năng nghiên cứu và cống hiến, sáng tạo.

Tôi cũng từng chứng kiến mấy năm trước, tại một hội nghị về phát triển KHCN, có ý kiến cho rằng, Việt Nam nên tập trung phát triển nông nghiệp, du lịch, bởi đất nước mình nền tảng là nông nghiệp. Tôi có phát biểu rằng, phát triển nông nghiệp và du lịch là đúng, nhưng từ kinh nghiệm Hàn Quốc nếu chỉ trông vào nông nghiệp và du lịch thì có lẽ đất nước sẽ phát triển được ở mức “ấm no, hạnh phúc” thôi, còn nếu muốn “giàu mạnh, hùng cường” thì chỉ có con đường tập trung vào phát triển KHCN, coi khoa học công nghệ là nền tảng. Vì các sản phẩm KHCN cao mới đem lại các giá trị gia tăng lớn, có sức cạnh tranh để tăng trưởng nhanh và tiềm lực mạnh cho quốc gia.

'Chiếc đũa thần' cho sự phát triển đột phá của đất nước

Cũng có ý kiến cho rằng, nên tận dụng trí tuệ của nhân loại, bởi thế giới hiện nay là “phẳng”, có thể mua, chuyển giao được. Nhưng với những công nghệ lõi, công nghệ chiến lược, chính là những “nỏ thần” của quốc gia, họ không bán và có tiền không mua được. Cách duy nhất để độc lập tự chủ và khẳng định vị thế quốc gia là đất nước giàu mạnh hùng cường, dựa vào năng lực của chính mình, thông qua tiềm lực KHCN và làm chủ các công nghệ cao, công nghệ chiến lược.

Hiện nay, đang là thời đại của CMCN 4.0 với sự phát triển như vũ bão của trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số. Nếu không có dữ liệu lớn, không chuyển đổi số, không phát triển được nền kinh tế số và chúng ta sẽ không theo kịp được thế giới.

Nhưng chỉ có chuyển đổi số và kinh tế số thôi thì chưa đủ. Tiềm lực của quốc gia phải dựa trên nền tảng phát triển của lực lượng sản xuất, mà lực lượng sản xuất chủ đạo hiện nay là phải làm chủ và áp dụng công nghệ cao, nắm được các công nghệ lõi. Đó chính chiếc đũa thần cho sự phát triển đột phá của quốc gia.

GS.TSKH Nguyễn Đình Đức – Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: PV.

Nghị quyết 57 cũng như trong các bài phát biểu của Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh yếu tố “đổi mới sáng tạo”, tức là từ công nghệ cao, từ nền tảng KHCN phải tạo ra sản phẩm mới, ứng dụng vào thực tiễn, đem lại gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, cho tổ chức, từ đó mang lại lợi ích thiết thực cho đất nước, nhân dân và là cơ sở để sớm hình thành những tập đoàn, doanh nghiệp lớn của Việt Nam có tính toàn cầu.

Như vậy, có thể thấy có 3 từ khoá quan trọng nhất trong Nghị quyết 57 là: Chuyển đổi số, Công nghệ cao, và đổi mới sáng tạo. Trọng tâm là 3 vấn đề đó. Việc đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số chưa bao giờ cấp bách như hiện nay. Bởi hiện nay, trên cơ sở dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới, thế giới đang phát triển khủng khiếp, công nghệ thay đổi từng ngày, AI can thiệp vào mọi lĩnh vực của cuộc sống, nếu không nhanh thì chúng ta sẽ lỡ mất thời cơ.

Nghị quyết 57 có ý nghĩa lịch sử. Quá kịp thời, đúng và trúng, quyết liệt, cụ thể, sâu sắc – đột phá trong thay đổi tư duy và hành động và cũng thể hiện mong mỏi, hoài bão, kỳ vọng và quyết tâm của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta lấy Chuyển đổi số, Công nghệ cao, và đổi mới sáng tạo làm nền tảng để chấn hưng đất nước, quá quan trọng đối với sự phát triển của đất nước ta trong thời gian tới.

Nỗi trăn trở về mức lương trí thức chưa bằng một người giúp việc

Vậy, chúng ta cần tập trung vào những nội dung cốt lõi nào để triển khai Nghị quyết 57, thưa giáo sư?

Theo tôi, có mấy vấn đề cần đặc biệt quan tâm triển khai mà Nghị quyết 57 cũng đã nhấn mạnh là: thể chế, nguồn lực (bao gồm cả con người và tài chính), hạ tầng, dữ liệu, công nghệ cao.

Đầu tiên bàn về vấn đề thể chế. Trong Hội nghị tổng kết Nghị quyết 27 về đội ngũ trí thức, tôi có phát biểu rằng, lương tiến sĩ theo ngạch bậc Nhà nước chỉ khoảng 7 triệu, còn thua mặt bằng lương của người làm giúp việc trong các gia đình ở Hà Nội hiện tiến sĩ chính sách trong đề án ưu đãi đào tạo tiến sĩ trong nước đạt chuẩn quốc tế theo Thông tư 35 năm 2012, cần phải đầu tư tiền cho nghiên cứu sinh trong nước được tham gia nghiên cứu, các hội thảo, hội nghị ở trong và ngoài nước,… nhưng rồi chi phí bị cắt giảm hết dẫn tới thất bại trong triển khai vì “đầu tư chưa tới bến”. Rồi có những đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước từ khi đề xuất đến 4 năm chưa phê duyệt. Những tâm lý tủn mủn, chậm đổi mới, không thấu hiểu để theo kịp thực tiễn là những cản trở, làm chậm sự phát triển của KHCN và xã hội.

Chúng ta đổi mới 20 – 30 năm rồi, nhưng chính sách tiền lương theo ngạch bậc không thay đổi, 3 năm tăng một bậc, mỗi bậc vài trăm nghìn, không là gì cả so với lạm phát và mức đảm bảo đủ sống cho một trí thức có bằng tiến sĩ. Một trí thức, học hành xán lạn, thủ khoa… học giỏi, đi học ở nước ngoài về, có bằng tiến sĩ, về nước cống hiến, mặc dù có cải thiện nhưng mức lương chưa bằng một người giúp việc. Một đề tài từ khi đề xuất đến khi phê duyệt triển khai đáng lẽ chỉ vài tháng đến 1 năm thôi, nhưng thủ tục vừa chậm vừa kéo dài, để 4 năm vẫn chưa được phê duyệt. Hoặc ví dụ có đề tài cần đến 10 tỷ để làm cho ra tấm ra món thì chỉ được cấp 3 tỷ.

Hoặc như áp lực khi đăng ký đề tài. Đề tài yêu cầu phải có sản phẩm như đăng ký. Nhưng với công nghệ cao khó, và không phải ai cũng làm được, nên ngay những giai đoạn đầu chưa chắc đã có thành công mong đợi. Nhưng thất bại là mẹ của thành công. Chính bản thân tôi cũng có những đề tài đã làm, đã chế tạo vật liệu mới và đã thử nghiệm và quả thực chưa được thành công như mong muốn, nhưng không dám đăng ký đề tài, bởi áp lực.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đại biểu lãnh đạo Đảng, Nhà nước tham quan Triển lãm đổi mới sáng tạo về khoa học công nghệ phục vụ chuyển đổi số quốc gia. Ảnh: Như Ý.

Luật cũng có khuyến khích rủi ro đầu tư, nghị định cũng đã có chế tài xử lý đề tài không hoàn thành, nhưng chưa sát với thực tiễn. Không hoàn thành đề tài luôn được đánh giá, xem là không hoàn thành nhiệm vụ, mà chưa tính đến những đầu tư cho nghiên cứu có tính tìm tòi khai phá, rủi ro cao, cần phải khích lệ để nhà khoa học dám dấn thân, mạnh dạn đổi mới sáng tạo.

Hoặc phê duyệt các định mức từ khi đăng ký đến khi triển khai thực hiện, mức chi vẫn thế, kinh phí hầu như không thay đổi, báo giá cần 3 báo giá và chọn giá rẻ nhất, do đó một số đề tài hầu như không thực hiện được, vậy thì làm sao KHCN phát triển được? Trong khi đó, nước ngoài họ chỉ cần báo giá và được phê duyệt, trả tiền luôn để thực hiện nghiên cứu. Họ đặt niềm tin vào nhà khoa học, và quan trọng là sự công khai, minh bạch, rõ ràng.

Giải pháp phải xứng tầm, tư duy phải thay đổi

Từ những thực tế như trên, cho thấy để thực hiện Nghị quyết 57, trước hết phải thay thế chế. Mà để thay đổi thể chế, chính sách, phải đổi nhận thức và tư duy. Lấy phát triển KHCN là cốt lõi, thì phải dành những điều kiện tốt nhất, nhanh nhất, ủng hộ cao nhất cho nhà khoa học và hoạt động nghiên cứu, sáng tạo. Sao lại để những nghị định, thông tư chồng chéo nhau, không thực tế và kìm nén sự phát triển của khoa học? Tổng Bí thư đã chỉ đạo rồi, phải từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”, chuyển sang tư duy động viên, khuyến khích nhà khoa học, khuyến khích dấn thân vào khoa học, nghiên cứu những lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ lõi và đổi mới sáng tạo.

Theo tôi, đổi mới tư duy còn cần tạo điều kiện để mỗi nhà khoa học, mỗi cá nhân được “làm theo nhu cầu, hưởng theo năng lực”. Được hỗ trợ tối đa để phát huy hết nguồn năng lực, tri thức và tài năng và được đãi ngộ xứng đáng với những gì mà họ lao động và cống hiến.

Ví như trong một gia đình, nếu người con cả có tiềm năng phát triển nhất thì phải ưu tiên tạo điều kiện tốt nhất cho người con cả phát triển, đầu tư học hành, đầu tư khởi nghiệp đến nơi đến chốn để thành tài, để từ đó gia đình, dòng họ phát triển. Sức ăn ba bát cơm mới đủ sức thì phải cho ăn đủ. Như truyền thuyết đã nói, cậu bé có ăn hết 3 thúng cơm, 3 vại cà mới thành vươn mình trở thành Thánh Gióng. Tóm lại có thực mới vực được đạo. Cần 3 thúng cơm mà chỉ cho ăn có 3 bát cơm thì cũng không thành Thánh Gióng được. Do đó nếu các chính sách không thay đổi để tới đây đầu tư tốt nhất, nhanh nhất, tới tầm và xứng tầm cho nhà khoa học, cho KHCN thì Nghị quyết 57 cũng khó mà thành công như mong đợi.

Nghị quyết 57 đòi hỏi các bộ ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và mỗi cá nhân phải thống nhất quan điểm dựa vào khoa học công nghệ - nhất là các công nghệ cao để xoay chuyển tình thế, tạo đòn bẩy chấn hưng đất nước. Nghị quyết 57 lần đầu tiên đã khẳng định nhà khoa học có vị trí then chốt, thực sự coi trọng vai trò của các nhà khoa học – chủ thể của các trí thức, công nghệ lõi.

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, có thể xem Nghị quyết 57 là “Nghị quyết giải phóng tư duy khoa học” ,“Nghị quyết để thực hiện các Nghị quyết”, “Nghị quyết của hành động” với những mục tiêu rất cụ thể, đổi mới cách nghĩ, cách làm, nhằm hiện thực hóa các chủ trương, xóa bỏ rào cản, giải phóng năng lực để thúc đẩy đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo nền tảng phát triển mạnh mẽ đất nước trong thời kỳ mới. Ảnh: Như Ý.

Vì thế, giải pháp đặt ra rất đúng và trúng, là phải trọng dụng và đãi ngộ xứng đáng nhà khoa học, đầu tư tới tầm, xứng tầm cho khoa học công nghệ. Ví dụ, đề tài nghiên cứu khoa học cần 10 tỷ, thì phải đầu tư tới tầm, cấp đủ 10 tỷ đồng. Còn “xứng tầm”, theo tôi hiểu, có thể, nếu đề tài đó tầm vóc vượt trội, như nước ngoài phải 100 tỷ mới làm được, mà nhà khoa học của ta đề xuất 10 tỷ, thì có thể mạnh dạn cấp tới 12 tỷ đồng để động viên khuyến khích nhà khoa học sáng tạo hơn nữa, làm tốt hơn thế.

Trong nghiên cứu khoa học, có những vấn đề rất khó, có ý nghĩa chiến lược, hoặc có những công trình làm lợi rất lớn, có ảnh hưởng rất lớn, thì giá trị không thể đo đếm hết được ngay bằng tiền. Do đó, xứng tầm được hiểu không những cần tạo điều kiện tốt nhất mình có cho nhà khoa học, cho hoạt động KHCN, mà để khuyến khích, động viên nhà khoa học dấn thân, cần tham khảo đãi ngộ, chính sách của các nước để triển khai thực hiện cho xứng đáng.

Bên cạnh đó, một nhân tố rất quan trọng để triển khai Nghị quyết 57 là cần giải quyết thật hài hoà, thật tốt mối quan hệ giữa 4 nhà trong hoạt động KHCN: Nhà nước, nhà trường, nhà khoa học và doanh nghiệp để đầu tư, khai thác và phát huy nhanh nhất, tốt nhất giá trị những kết quả nghiên cứu khoa học. Lại quay trở lại, để làm được những đó thì phải thay đổi một loạt luật, nghị định, thông tư cho đồng bộ và phải làm rất nhanh.

Như vừa rồi, ngay sau khi có Nghị quyết 57, Chính phủ đã ban hành chương trình hành động, đồng thời đã ban hành Nghị định 179 về thu hút trọng dụng nhân tài, ban hành cơ chế thí điểm bổ nhiệm các giám đốc là người ngoài Đảng, là người nước ngoài trong doanh nghiệp nhà nước. Như vậy là bước đầu tư duy đã thay đổi, hành động cũng đã kịp thời, thể hiện được sự quyết liệt, “không nói suông” mà nói đi đôi với làm.

Minh bạch, chí công vô tư trong sử dụng người tài

Về vấn đề trọng dụng, sử dụng nhân tài, lâu nay vẫn là điểm yếu của chúng ta, thưa giáo sư. Giống như việc, nhà khoa học nhiều khi phải rất vất vả mới được phê duyệt đề tài, rồi vấn đề chứng minh hiệu quả tài chính cũng rất khó khăn. Quan trọng hơn, môi trường để các nhân tài thực sự cống hiến vẫn chưa được chú trọng, thậm chí có nơi còn không quan tâm?

Quay trở lại câu chuyện Viện Khoa học công nghệ tiên tiến ở Hàn Quốc (KIST) những năm ban đầu mới thành lập. Viện tuyển chọn trên toàn quốc những sinh viên, cá nhân ưu tú vào làm việc, và trả lương rất cao. Khi đó có một số các vị bộ trưởng, thượng nghị sĩ rất muốn con em họ vào làm việc tại viện, nhưng lãnh đạo viện không nhận, và có những người đã nói xấu lãnh đạo viện với Tổng thống Park Chung – hee.

Tổng thống gọi lãnh đạo viện đến và sau khi nghe lãnh đạo viện giải thích, Tổng thống đã hiểu vấn đề, thay vì khiển trách ông đã ủng hộ lãnh đạo viện mạnh mẽ. Ông hiểu rất rõ rằng muốn phát triển khoa học công nghệ thì cần phải có những con người ưu tú và trả lương tương xứng. Cuối những năm 60, kinh tế Hàn Quốc khó khăn lắm, Nhà nước vẫn cắt giảm kinh phí đầu tư hằng năm cho các cơ quan, tổ chức. Riêng viện KIST, Tổng thống chỉ đạo không được cắt. Không những thế, cứ 3 tháng tổng thống lại đến thăm viện một lần. Sự chỉ đạo sáng suốt, quyết liệt và sâu sát của Tổng thống Park Chung – hee có ý nghĩa quan trọng quyết định sự thành công của Hàn Quốc, từ một nước nghèo bứt phá thành một nước công nghiệp phát triển.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định, đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số 'là con đường duy nhất để phát triển bứt phá'. Ảnh: Như Ý.

Ở Việt Nam, tôi cũng chứng kiến nhiều sinh viên, hiện tại đang làm ở các tập đoàn lớn của nước ngoài, lương rất cao. Có những bạn sau thời gian đi làm cho nước ngoài, ra khởi nghiệp riêng, giờ sở hữu những công ty giá trị cả trăm triệu USD, thậm chí có cựu sinh viên Trường ĐH Công nghệ của chúng tôi đã trở thành tỷ phú đô la.

Các bạn ấy không phải “con ông, cháu cha”, cũng không phải con đại gia, đều là xuất thân từ nông dân, từ gia đình lao động bình thường, thậm chí nhiều em còn ra đi từ những vùng quê nghèo, nhưng học giỏi, đam mê nghiên cứu, phát triển; có nền tảng KHCN và nhờ đó đã đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp rất thành công. Thế hệ trước trở thành tỷ phú nhờ kinh doanh, bất động sản; ngày nay thành tỷ phú nhờ KHCN. Như vậy thời thế đã thay đổi. Trước là “phi thương bất phú”, ngày nay, không có công nghệ cao, không nắm được công nghệ lõi thì không thành tỷ phú được.

Nói về câu chuyện trọng dụng nhân tài, một ví dụ về chuyện tuyển dụng tiến sĩ vào giảng dạy tại trường đại học. Theo quy định hiện tại, tuyển dụng là phải ra đề thi, rồi chấm thi. Ra đề thi cho chuyên viên tài chính, hoặc quản lý KHCN, quản lý đào tạo thì không thành vấn đề, nhưng ra đề thi để tuyển người đã có trình độ tiến sĩ làm giảng viên có phù hợp không? Để tuyển giảng viên có trình độ tiến sĩ, quan trọng nhất phải xem kết quả học tập, nghiên cứu, công bố, cả quá trình làm việc của ứng viên, rồi cho dạy thử, giảng thử và được hội đồng chuyên môn đánh giá. Vậy quy định tuyển một tiến sĩ làm giảng viên như tuyển một chuyên viên ở phòng chuyên môn như hiện nay có phù hợp? Rào cản chính là ở những quy định thiếu thực tiễn đó.

Không chỉ là tuyển dụng, mà với nhân tài, cần cơ chế lương đột phá. Lương, đãi ngộ không cao, không tương xứng thì khó mà thu hút được nhân tài. Quan trọng hơn, là lãnh đạo các đơn vị phải trân trọng người tài. Người tài thường có cá tính, không xun xoe, quỵ lụy, không thích nói nịnh. Nếu lãnh đạo còn tư duy dùng người quen, dùng người giỏi lấy lòng, thay vì giỏi chuyên môn, sử dụng không đúng người, đúng việc thì Nghị quyết 57 cũng không có ý nghĩa.

Đầu tư cho KHCN phải chấp nhận “có thắng, có thua”

Xa hơn, ít người để ý tới, đó là phải quy hoạch đội ngũ nhà khoa học. Chúng ta hiện nay mới quy hoạch đội ngũ cán bộ quản lý. Cán bộ quản lý có thể luân chuyển, dễ thay thế, nhưng với các giáo sư, nhà khoa học đầu ngành, nếu họ già đi, mất đi, phải mất nhiều năm mới có một người đủ tầm như vậy thay thế, bù đắp. Vì thế, Nhà nước, nhà trường, các viện nghiên cứu phải có “chiến lược” bồi dưỡng những nhà khoa học thế hệ kế cận, tạo điều kiện để họ phát triển, tham gia các hoạt động nghiên cứu khoa học ở nước ngoài, tiếp xúc với những giáo sư đầu ngành của thế giới để trau dồi, học hỏi kinh nghiệm, trở thành thế hệ những người kế cận xứng đáng.

Với các giáo sư hàng đầu của thế giới, cũng không dễ thu hút tiếp cận. Nhiều khi phải đã quen, đã biết, nhưng thu hút để trở thành đồng nghiệp trong nhóm nghiên cứu, đồng hành để phát triển phải mất vài năm, thậm chí cần nhiều thời gian hơn thế. Với những giáo sư hàng đầu, có khi chỉ cần thông qua cuộc gặp, cũng đã mở mang ra rất nhiều. Do đó, để thu hút chuyên gia, nhà khoa học giỏi, cần có những cơ chế đặc biệt, nguồn lực đặc biệt để thu hút. Một giáo sư rất giỏi, để thu hút về nước làm việc, có thể phải trả lương cao gấp nhiều lần quy định thông thường. Một giáo sư rất xuất sắc, tài năng, cũng cần có cơ chế đãi ngộ cao hơn các giáo sư bình thường. Như thế mới có thể tiếp cận được nhân tài, thu hút và sử dụng, phát huy được nhân tài, từ đó mới có thể tiếp nhận cũng như thúc đẩy nhanh tiến bộ KHCN.

Cơ chế chuyển giao, mua công nghệ cũng vậy. Có những công nghệ cũng cần “cơ chế đặc biệt” mới mua được. Hơn nữa công nghệ cao, công nghệ lõi nhiều khi cũng rất khó có thể định giá, nhiều khi là “vô giá”. Nhiều khi thay vì mua công nghệ, hoặc không thể mua được công nghệ, chúng ta phải thu hút chuyên gia, thu hút con người. Do đó, đội ngũ quản lý khoa học công nghệ, các bộ ngành liên quan cũng cần phải thấu hiểu và đồng hành, có như vậy, mới có những tiến bộ nhanh về công nghệ, tức là có những cơ chế để thực hiện “vừa xếp hàng, vừa chạy” như Tổng Bí thư từng phát biểu.

Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Ảnh: Hoàng Phong.

Rồi vấn đề bổ nhiệm cán bộ, có những nhà khoa học ưu tú nhưng không là đảng viên, hoặc chưa là đảng viên, vậy có thể bổ nhiệm vào các vị trí lãnh đạo khoa học được không? Theo tôi nhà khoa học làm chuyên môn, nhưng yêu nước, muốn cống hiến cho quê hương, đất nước, nhưng không ở trong đội ngũ của Đảng thì cũng cần tạo điều kiện để họ cống hiến, phải có cơ chế để thu hút và trọng dụng vì sự nghiệp chung.

Rồi vấn đề rủi ro trong nghiên cứu khoa học. Đầu tư cho rủi ro là đầu tư cho những công nghệ khó, công nghệ mới, là đầu tư cho tương lai, như Tổng Bí thư nói quan điểm phải chấp nhận “có thắng, có thua”. Có quan niệm và tư duy như thế mới động viên, khuyến khích và giảm áp lực cho các nhà khoa học để nhà khoa học mạnh dạn nghiên cứu và dấn thân cho khoa học, từ đó mới mong có những đổi mới sáng tạo, đẻ ra những ý tưởng mới, công nghệ mới, sản phẩm mới.

Nghị quyết 57 đề ra chủ trương và giải pháp rất đúng, rất trúng, trên quan điểm phải tạo điều kiện cao nhất, tốt nhất, khuyến khích phát triển KHCN để làm sao sớm sản sinh ra những công nghệ cao, sớm đạt được thành tựu. Tư duy, quan điểm đã thay đổi hoàn toàn so với trước đây. Tuy nhiên, nghị quyết nêu như thế, nhưng nếu những người làm luật, xây dựng các nghị định để thực hiện nghị quyết mà vẫn không thay đổi, vẫn giữ tư duy cũ thì lại dậm chân tại chỗ.

Những năm qua đất nước mình có nhiều thành tựu, nhưng cũng đã bỏ lỡ nhiều cơ hội rồi, trong bối cảnh CMCN 4.0 phát triển như vũ bão như hiện nay mà lại để lỡ lần nữa, thì đất nước ta sẽ bị tụt hậu, chúng ta có tội với Tổ quốc, với Nhân dân. Do đó, thực hiện thành công Nghị quyết 57 để lấy KHCN, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo làm đòn bẩy đưa đất nước ta vươn mình lên thành quốc gia giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên tới vừa là hoài bão và mong mỏi của toàn Đảng, toàn dân, nhưng cũng phải là sự quyết tâm, quyết liệt của toàn Đảng, toàn dân, toàn bộ hệ thống chính trị, các cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức và mỗi cá nhân, từng nhà khoa học, từng bạn trẻ.

Tất cả phải ưu tiên cao nhất, tốt nhất cho nhà khoa học, để sớm có sản phẩm công nghệ cao, như bài học từ Hàn Quốc và một số nước khác.

Về hạ tầng, phải sớm hoàn thiện, đồng bộ và hiện đại hóa để thực hiện chuyển đổi số và phát triển kinh tế số. Có một số điều kiện nhất định về hạ tầng và cơ sở vật chất, dữ liệu phải đầu tư trước, phải đi trước.

Giới trí thức, các nhà khoa học vui mừng và phấn khởi khi Tổng Bí thư - lãnh đạo cao nhất của Đảng làm Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Toàn dân thấy được sự quyết liệt của Đảng và Nhà nước, và tin tưởng vào sự thành công của Nghị quyết 57.

Xin trân trọng cảm ơn giáo sư!

>> Nghị quyết 57 là điểm tựa để Việt Nam đi vào kỷ nguyên vươn mình