Nhà máy thủy điện đầu tiên tại Việt Nam do Pháp xây dựng: Từng được kỳ vọng là trái tim năng lượng phục vụ trung tâm hành chính của Đông Dương

Ẩn mình giữa rừng thông xanh mát ở phường Langbiang - Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng), Nhà máy thủy điện Ankroet được người Pháp khởi công xây dựng vào tháng 10/1942, khánh thành năm 1945 và chính thức phát điện từ năm 1946. Đây không chỉ là công trình thủy điện lâu đời nhất Việt Nam mà còn mang dấu ấn đặc biệt của kiến trúc Pháp giữa núi rừng Tây Nguyên.

Theo thông tin tổng hợp, những năm 1940, khi người Pháp định hình Đà Lạt trở thành “tiểu Paris” trên cao nguyên, bên cạnh biệt thự, đường sắt và đường bộ, họ đã xây dựng Ankroet như “trái tim năng lượng” phục vụ tham vọng biến nơi đây thành trung tâm hành chính của Đông Dương.

Ban đầu, nhà máy có công suất 600kW với hai tổ máy tuabin nhập từ Mỹ. Hồ chứa nước dung tích 1,3 triệu m3 được xây dựng ở vị trí cao, kèm đập tràn bằng đá chẻ dài 97m, cao 10m - một hạng mục hiếm có, thể hiện kỹ thuật xây dựng tinh xảo của thời kỳ đó. Về sau, hồ chứa được nâng cấp lên 20 triệu m3, đồng thời lắp đặt thêm các tuabin để đáp ứng nhu cầu điện năng ngày càng tăng.

Khác với nhiều công trình cùng thời, Ankroet được xây dựng hoàn toàn bằng đá chẻ, không sử dụng cốt thép. Điều này tạo nên vẻ đẹp cổ kính, vững chãi và khiến nhà máy trông như một biệt thự Pháp cổ ẩn giữa rừng sâu. Từng khối đá, từng đường vữa được ghép chính xác đến mức khiến công trình tồn tại bền bỉ gần một thế kỷ qua.

Ông Trần Ngọc Vĩnh Phúc - Quản đốc phân xưởng nhà máy - chia sẻ rằng ngay từ những ngày đầu, đội ngũ vận hành đã ý thức bảo vệ môi trường, gìn giữ rừng thông và bổ sung cây cảnh, tạo nên quần thể kiến trúc - sinh thái hài hòa. Để vào Ankroet, du khách phải đi qua cây cầu nhỏ bắc ngang Suối Vàng, nơi dòng nước xả phát điện hòa cùng suối tự nhiên, tạo nên bức tranh phong cảnh hữu tình, đầy sinh khí.

Sau khi đi vào hoạt động, Ankroet cung cấp điện cho Đà Lạt, phục vụ công cuộc kiến thiết đô thị. Đến năm 1960, khi xây dựng thủy điện Đa Nhim, công suất nhà máy được nâng lên 3.100kW. Năm 2004, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tiếp tục nâng công suất lên 4.400kW, sản lượng trung bình gần 22 triệu kWh/năm, vừa phục vụ Đà Lạt vừa hòa lưới điện quốc gia. Cũng trong năm này, Trung tâm Sách Kỷ lục Việt Nam công nhận Ankroet là nhà máy thủy điện đầu tiên của Việt Nam.

Nhân dịp kỷ niệm 70 năm (1945 - 2015), Ankroet được hiện đại hóa hệ thống điều khiển, chuyển từ bán tự động sang công nghệ tự động hoàn toàn, giúp giảm sức lao động và nâng cao độ an toàn.

Không chỉ có giá trị về năng lượng và lịch sử, Ankroet ngày nay còn là điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước. Giữa không gian yên tĩnh, mát lành, du khách có thể chiêm ngưỡng những bức tường đá phủ dấu ấn thời gian, những tuabin hàng chục năm tuổi và cả các hiện vật từ năm 1956 trong khu trưng bày của nhà máy.

Nhìn tổng thể, Ankroet hiện lên như một ngôi biệt thự cổ phương Tây trầm mặc giữa núi rừng, vừa lạ lẫm, vừa quyến rũ. Sau hơn 80 năm, công trình vẫn bền bỉ trước thời gian, trở thành minh chứng sống động cho một giai đoạn lịch sử đặc biệt và là điểm nhấn kiến trúc - du lịch độc đáo của Đà Lạt.