Ông Trump ban 'món quà' hàng trăm tỷ USD cho giới tài phiệt

Trong khi công chúng gần như không được thông tin, chính quyền ông Donald Trump đang âm thầm trao hàng trăm tỷ đô la ưu đãi thuế cho một số doanh nghiệp có lợi nhuận cao nhất và các nhà đầu tư giàu có nhất nước Mỹ. Thông qua hàng loạt thông báo và quy định dự thảo mới, Bộ Ngân khố và IRS đang mở rộng ưu đãi thuế cho các tập đoàn quỹ tư nhân, công ty tiền mã hóa, nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực bất động sản, các tập đoàn bảo hiểm, cùng nhiều tập đoàn đa quốc gia khác.

Mục tiêu chính: Chính quyền này đang nhanh chóng làm suy yếu một đạo luật năm 2022 vốn được thiết kế để bảo đảm rằng một phần nhỏ trong số các doanh nghiệp có lợi nhuận cao nhất vẫn phải đóng ít nhất một phần thuế thu nhập liên bang.

Quy định này – thuế tối thiểu thay thế đối với doanh nghiệp (CAMT) – được Quốc hội do Đảng Dân chủ kiểm soát thông qua và Tổng thống Joseph R. Biden Jr. ký ban hành. Mục tiêu của đạo luật là ngăn chặn các tập đoàn như Microsoft, Amazon hay Johnson & Johnson có thể báo cáo lợi nhuận khổng lồ với cổ đông nhưng lại nộp rất ít thuế cho chính phủ liên bang. Theo ước tính, quy định này dự kiến mang lại 222 tỷ USD trong vòng một thập kỷ.

Tuy nhiên, chuỗi thông báo và hướng dẫn mới mà Bộ Ngân khố và IRS ban hành từ mùa hè vừa qua cho thấy số tiền thu được có thể chỉ bằng một phần nhỏ của dự kiến ban đầu.

Tác động ngân sách

Những ưu đãi này được bổ sung thêm vào gói cắt giảm thuế trị giá khoảng 4 nghìn tỷ USD mà ông Trump ký thành luật vào tháng Bảy. Toàn bộ đạo luật này do Đảng Cộng hòa thông qua, mang lại lợi ích chủ yếu cho giới doanh nghiệp và tầng lớp siêu giàu. Theo dự báo, nó sẽ làm tăng thêm hàng nghìn tỷ đô la vào thâm hụt ngân sách liên bang và đi kèm với việc cắt giảm mạnh các khoản chi cho y tế người cao tuổi cùng trợ cấp thực phẩm cho người nghèo.

Thông qua hàng loạt quy định mới, chính quyền ông Trump đang bổ sung thêm hàng trăm tỷ đô la ưu đãi thuế cho giới đầu tư và doanh nghiệp lớn. Về nguyên tắc, Bộ Ngân khố có quyền ban hành các hướng dẫn giúp IRS thực thi luật thuế mà Quốc hội đã thông qua. Tuy nhiên, các hành động quá mức của chính quyền này khiến nhiều chuyên gia đặt câu hỏi liệu Bộ có đang vượt quá thẩm quyền pháp lý hay không.

Ông Trump và các nghị sĩ Cộng hòa từng nhiều lần chỉ trích bộ máy công chức liên bang là “nhà nước ngầm” vượt quá quyền hạn được luật cho phép. Nay, chính quyền của ông lại đang hành xử theo cùng một cách (theo nhận định của một số chuyên gia thuế) khi làm suy yếu các đạo luật nhằm đánh thuế vào giới siêu giàu và các tập đoàn lớn.

“Bộ Ngân khố rõ ràng đang thực thi những khoản cắt giảm thuế mà không được luật định”, ông Kyle Pomerleau (chuyên gia kinh tế thuế tại Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ, một tổ chức thiên hữu) nhận định. “Quốc hội mới là cơ quan có quyền định đoạt luật thuế. Khi Bộ Ngân khố tự ý mở rộng cấu trúc mã số thuế vượt quá phạm vi được Quốc hội cho phép, họ đang làm suy yếu nguyên tắc hiến định”.

Cơ chế vận hành và tranh cãi pháp lý

Thuế tối thiểu thay thế không phải là lĩnh vực duy nhất mà chính quyền ông Trump tìm cách giảm thuế cho các doanh nghiệp và cá nhân giàu có. Tháng trước, Bộ Ngân khố và IRS đã cấp thêm ưu đãi thuế cho nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực bất động sản Mỹ. Tháng Tám, hai cơ quan này rút lại một quy định nhằm ngăn các tập đoàn đa quốc gia lợi dụng lỗ kép tại nhiều quốc gia để tránh thuế. Trước đó, như tờ The New York Times từng đưa tin, Bộ Ngân khố cũng nới lỏng việc kiểm soát một hình thức tránh thuế phức tạp từng được nhiều tập đoàn lớn như Occidental Petroleum và AT&T sử dụng. Hành động này tương đương với việc giảm thêm khoảng 100 tỷ USD tiền thuế, và có thể còn nhiều hơn, theo giới cố vấn thuế.

Những thay đổi này tuy không được Bộ Ngân khố công khai rộng rãi, nhưng lại được giới tư vấn thuế của các tập đoàn lớn theo dõi sát sao và họ hoan nghênh. Trong các thông báo gửi khách hàng, các cố vấn tại KPMG ca ngợi “hàng loạt lựa chọn mới” cho nhà đầu tư nhằm tránh thuế tối thiểu thay thế, đồng thời nhấn mạnh rằng các động thái của Bộ Ngân khố mang lại “tính linh hoạt đáng kể” giúp doanh nghiệp “tùy chọn” những quy định có lợi nhất cho mình.

Một người phát ngôn của Bộ Ngân khố cho biết những biện pháp này là “cách tiếp cận thực tế nhằm hỗ trợ đầu tư và năng lực cạnh tranh của Mỹ”, đồng thời khẳng định đây là nỗ lực thay thế “mạng lưới thủ tục phức tạp” của chính quyền ông Biden vốn gây khó cho người nộp thuế. Tuy nhiên, vị này không đề cập đến việc liệu Bộ có đang vượt quá thẩm quyền pháp lý hay không.

Được và mất: Tác động đến thâm hụt và lợi ích doanh nghiệp

Theo các chuyên gia thuế, hành động của Bộ Ngân khố có thể làm gia tăng thêm hàng trăm tỷ đô la vào thâm hụt ngân sách liên bang, ngoài phần thâm hụt hàng nghìn tỷ đô la vốn đã phát sinh từ đạo luật mà ông Trump ký hồi tháng Bảy. Khác với các đạo luật do Quốc hội ban hành, Bộ Ngân khố không bị buộc phải công khai ước tính số tiền thất thu hay cắt giảm chi tiêu tương ứng để bù đắp.

“Khi thực hiện qua Bộ Ngân khố, họ có thể ‘tặng quà’ cho một nhóm nhất định mà không cần lấy lại từ nhóm khác”, giáo sư Daniel Hemel của Trường Luật Đại học New York nhận xét. Ông gọi đây là “lỗ hổng mà các chính quyền trước từng lợi dụng, và nay chính quyền ông Trump đang khai thác triệt để hơn”.

Các động thái của Bộ Ngân khố trong vài tháng qua là phiên bản tăng tốc của những gì cơ quan này từng thực hiện trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump: khi đó, Bộ đã chấm dứt nỗ lực siết chặt các chiến lược tránh thuế thừa kế có lợi cho giới siêu giàu, đồng thời nới lỏng quy định đánh thuế với các tập đoàn đa quốc gia trong gói thuế năm 2017 do Đảng Cộng hòa thông qua.

Các tập đoàn lớn trên thực tế thường duy trì hai hệ thống sổ sách – một cho cổ đông và một cho IRS. Các khoản lợi nhuận báo cáo cho IRS thường được điều chỉnh bằng nhiều khoản khấu trừ, khiến mức thuế thực tế mà doanh nghiệp phải nộp thấp hơn đáng kể so với mức 21% quy định.

Nguồn gốc và quá trình hình thành thuế tối thiểu

Một “chén thánh” trong giới lập kế hoạch thuế là tìm được khoản khấu trừ mà doanh nghiệp có thể khai trong tờ khai thuế, nhưng không cần báo cáo cho cổ đông – nhằm tránh làm giảm lợi nhuận, ảnh hưởng đến giá cổ phiếu và tiền thưởng của ban lãnh đạo.

Năm 2021, khi chính quyền ông Biden không thể đạt được thỏa thuận quốc tế về đánh thuế doanh nghiệp đa quốc gia, Quốc hội do Đảng Dân chủ lãnh đạo đã hồi sinh ý tưởng cũ: áp thuế dựa trên lợi nhuận mà các tập đoàn báo cáo cho cổ đông.

Thuế tối thiểu thay thế này được đưa vào đạo luật chính sách trong nước năm 2022 – Inflation Reduction Act. Theo đó, các tập đoàn lớn có mức thuế hiệu dụng dưới 15% sẽ phải chịu loại thuế mới này.

Không phải ai cũng ủng hộ. “Nhưng đó là điều họ có thể thực hiện vào thời điểm ấy”, bà Kimberly Clausing (cựu quan chức thuế cấp cao của Bộ Ngân khố trong chính quyền ông Biden, hiện là giáo sư tại Đại học California, Los Angeles) cho biết.

Đề xuất ban đầu khá đơn giản. Nó chỉ áp dụng với một nhóm nhỏ các tập đoàn có lợi nhuận bình quân trên 1 tỷ đô la mỗi năm, yêu cầu IRS đối chiếu thu nhập báo cáo cho cổ đông. Nếu doanh nghiệp nộp thuế thấp hơn 15% lợi nhuận đó, thuế tối thiểu mới sẽ được kích hoạt. Theo một nghiên cứu, chỉ khoảng 80 tập đoàn sẽ bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, trước sức ép vận động hành lang, các nghị sĩ Dân chủ đã thêm hàng loạt ngoại lệ, cho phép khấu trừ đối với các lĩnh vực như đầu tư máy móc hạng nặng hoặc phổ tần không dây – vốn được các tập đoàn như T-Mobile và Verizon sử dụng.

Do những thay đổi này, nguồn thu dự kiến từ thuế tối thiểu thay thế đã giảm từ 319 tỷ xuống còn 222 tỷ đô la – theo ước tính của Quốc hội. Và con số này được dự báo sẽ còn giảm mạnh hơn nữa, một phần do các hành động của Bộ Ngân khố.

Các nhóm hưởng lợi thực sự là ai?

Đạo luật mới mà ông Trump ký hồi tháng Bảy (mang tên One Big Beautiful Bill Act) đã cung cấp hơn 1 nghìn tỷ đô la ưu đãi cho doanh nghiệp khi tính thuế thu nhập. Tuy nhiên, các ưu đãi này không được áp dụng cho cách tính thuế tối thiểu thay thế. Do đó, thuế suất thực tế của nhiều doanh nghiệp sẽ giảm xuống dưới 15%, khiến họ có thể bị đánh thuế tối thiểu mới.

Hai tập đoàn tiền mã hóa lớn là Coinbase và Strategy nằm trong nhóm có thể bị ảnh hưởng. Cả hai đã vận động hành lang mạnh mẽ để thay đổi quy tắc tính thuế tối thiểu. Ba luật sư có ảnh hưởng – ông Michael Desmond (cựu cố vấn pháp lý của IRS dưới thời ông Trump), ông Andrew Strelka (cựu cố vấn thuế cấp cao trong chính quyền ông Biden) và ông Eugene Scalia (cựu Bộ trưởng Lao động dưới thời ông Trump) – đã đề xuất loại trừ “lợi nhuận đánh dấu theo giá thị trường” khỏi đối tượng chịu thuế. Đây là phần tăng giá trị của tài sản mà doanh nghiệp đang nắm giữ nhưng chưa bán ra.

Ngày 30/9, IRS chấp thuận yêu cầu này, đồng thời viện dẫn cụ thể đến “tài sản kỹ thuật số”. “Các công ty tiền mã hóa lớn đã được miễn trừ”, theo nhận định của hãng luật Vedder Price.

Ngay sau đó, Strategy tuyên bố họ “không còn dự kiến phải chịu thuế tối thiểu thay thế”, sau khi từng công bố khả năng phải nộp khoản thuế hàng tỷ đô la theo quy định mới. Coinbase cũng ra thông cáo ủng hộ hướng dẫn mới của chính quyền ông Trump đối với việc thực thi thuế tối thiểu thay thế.

“Các công ty tiền mã hóa này có nghĩa vụ nộp thuế, nhưng họ không hài lòng nên tìm đến chính quyền ông Trump để xin miễn trừ riêng”, Thượng nghị sĩ Ron Wyden (thành viên cấp cao của Ủy ban Tài chính Thượng viện) bày tỏ bức xúc.

Một số doanh nghiệp năng lượng cũng đã hưởng lợi. Cheniere Energy (tập đoàn xuất khẩu khí tự nhiên khổng lồ) tiết lộ trong báo cáo chứng khoán tháng trước rằng, nhờ hướng dẫn mới nhất của Bộ Ngân khố, công ty được hoàn thuế 380 triệu đô la từ khoản thuế tối thiểu đã nộp trước đó.

Ngành quỹ tư nhân (private equity) cũng là bên hưởng lợi khác. Từ đầu năm 2023, tập đoàn Blackstone đã vận động hành lang để bổ sung nhiều điều khoản có lợi trong quy định thực thi thuế tối thiểu. Đến mùa hè năm nay, Blackstone đạt được mục tiêu, khi phần lớn hướng dẫn mới của Bộ Ngân khố đáp ứng các yêu cầu của tập đoàn, mang lại “sự linh hoạt đáng kể” trong cách tính nghĩa vụ thuế. Đại diện Blackstone từ chối bình luận.

Ngoài ra, các quy định mới cũng cho phép doanh nghiệp bảo hiểm linh hoạt hơn trong việc sử dụng “khoản lỗ thuế”. Cụ thể, một số công ty có thể dùng các khoản lỗ này để giảm nghĩa vụ thuế tối thiểu – thậm chí cho các năm tài chính trước.

“Họ đang thực tế xóa bỏ hiệu lực của đạo luật”, ông Monte Jackel (luật sư thuế và cựu quan chức IRS) nhận định.

Theo The New York Times