Tự doanh - Điểm nóng xung đột lợi ích giữa công ty chứng khoán và cổ đông

Mùa báo cáo tài chính quý II và bán niên 2025 của nhóm công ty chứng khoán đã cơ bản khép lại tính đến ngày 24/7. Bức tranh lợi nhuận dần lộ diện, với điểm sáng thuộc về nhóm công ty dẫn đầu. Trên toàn ngành, lợi nhuận tiếp tục tăng trưởng, nhờ dư nợ cho vay margin tăng quý thứ 10 liên tiếp, vượt mốc 300.000 tỷ đồng - giúp TCBS, SSI, VIX ghi nhận mức lãi ấn tượng.

Danh mục tự doanh của Chứng khoán VIX tính tới cuối quý II/2025

Song song, mảng tự doanh cũng ghi nhận chuyển biến tích cực. Theo thống kê từ báo cáo tài chính gần 80 công ty chứng khoán, tổng giá trị danh mục tự doanh tính đến cuối tháng 6/2025 đạt gần 323.600 tỷ đồng, tăng hơn 4,5% so với cuối quý I và tiếp tục duy trì đà tăng trưởng ổn định.

Trong bức tranh tổng thể về nguồn lực tự doanh, mỗi công ty chứng khoán có chiến lược phân bổ tài sản riêng, song điểm chung là phần lớn đều thận trọng với mảng tự doanh cổ phiếu – đặc biệt trong Top 10 thị phần môi giới.

Các tên tuổi như SSI, VNDirect, HSC chỉ phân bổ tỷ trọng nhỏ tài sản vào cổ phiếu niêm yết; Vietcap thậm chí đã bán ra phần lớn danh mục trong bối cảnh thị trường tiềm ẩn biến động.

VIX là trường hợp ngoại lệ khi ghi nhận giá gốc danh mục cổ phiếu tự doanh (niêm yết và chưa niêm yết) lên tới 6.300 tỷ đồng, giá trị thực tế hơn 7.420 tỷ đồng trên báo cáo tài chính. Khoản đầu tư lớn này đóng góp đáng kể vào kết quả kinh doanh đột biến của công ty trong quý II và nửa đầu năm, đưa VIX trở thành một trong những đơn vị có lợi nhuận tăng trưởng mạnh nhất ngành.

Tự doanh cổ phiếu "được mùa" sẽ là tiền đề quan trọng để cổ đông công ty chứng khoán có cơ hội được hưởng lợi từ chính sách cổ tức, cổ phiếu thưởng...

Tuy nhiên, từ góc nhà đầu tư vừa là cổ đông công ty chứng khoán, vừa trực tiếp đầu tư, không ít ý kiến tỏ ra băn khoăn liệu các khuyến nghị của công ty chứng khoán cũng như nhân viên môi giới có hoàn toàn khách quan, hay đã bị chi phối bởi lợi ích từ chính danh mục tự doanh? Khi tự doanh chốt lời cổ phiếu vùng đỉnh, nhà đầu tư cá nhân có thể chính là những người mua vào và chịu lỗ.

Xung đột lợi ích - chuyện cũ nhưng chưa dứt

Một giám đốc công ty chứng khoán cho rằng “tự doanh” vốn là dạng xung đột truyền thống. Nhà đầu tư ngày nay bớt khắt khe hơn, thay vào đó mong muốn cơ chế minh bạch để tham khảo danh mục tự doanh sát nhất có thể.

Copytrade chưa phải giải pháp triệt để giúp giải quyết xung đột tự doanh

Ở các thị trường phát triển, công ty chứng khoán bị ràng buộc chặt, hầu như không tự doanh, chỉ tập trung môi giới, tư vấn và quản lý tài sản. Ngược lại, tại Việt Nam, do cạnh tranh phí 0 đồng và lãi suất margin giảm, công ty buộc phải tìm lợi nhuận từ tự doanh để duy trì ROE, từ đó kéo theo rủi ro xung đột lợi ích.

Với chứng quyền có bảo đảm (CW), mức độ phức tạp còn cao hơn khi công ty vừa phát hành, vừa tạo lập thị trường, vừa tự doanh. Khoảng chênh lệch giá, thời gian đáo hạn và thanh khoản thấp khiến sản phẩm này trở thành “vùng xám” tiềm ẩn rủi ro, khác với thị trường phát triển như Đài Loan, nơi CW đã sôi động và hiệu quả hơn.

Để giảm xung đột từ tự doanh, thị trường crypto đã phát triển các sản phẩm như vault hay copytrade, cho phép nhà đầu tư trực tiếp tham gia hoặc sao chép giao dịch của quỹ, trader. Về lý thuyết, điều này giúp minh bạch hóa và đồng hành cùng dòng tiền lớn.

Tuy nhiên, copytrade chưa phải giải pháp triệt để. Tại Việt Nam, dữ liệu copytrade nếu có cũng chỉ được cung cấp một chiều, không realtime và do công ty chứng khoán kiểm soát. Thêm vào đó, hình thức này tiềm ẩn rủi ro “bầy đàn”, dễ gây xáo trộn thị trường.

Giới phân tích cho rằng, việc áp dụng blockchain vào minh bạch hóa danh mục tự doanh hay copytrade theo tiêu chuẩn "realtime" là bài toán cần sớm giải quyết. Còn trước mắt, điều quan trọng hơn cả là tăng cường quy định về công bố thông tin.