Xe điện Trung Quốc 'xoay trục', nền kinh tế số 1 Đông Nam Á hưởng lợi lớn?

Dòng vốn đầu tư ra nước ngoài vào lĩnh vực sản xuất xe điện (EV) của Trung Quốc đang có dấu hiệu chậm lại sau 5 năm mở rộng mạnh mẽ. Mục tiêu của nước này giờ chuyển sang châu Á và những khâu ít tốn kém hơn trong chuỗi cung ứng.

Các dự án khai thác nguyên liệu và sản xuất pin – vốn đòi hỏi vốn khổng lồ – đã đẩy dòng vốn đầu tư trong chuỗi cung ứng EV lên đỉnh điểm năm 2023. Nhưng từ đó, giá trị các khoản đầu tư mới ra nước ngoài đã chững lại khi doanh nghiệp chuyển sang xây dựng nhà máy lắp ráp xe với chi phí thấp hơn.

Theo công ty tư vấn Rhodium Group (Mỹ), năm ngoái các doanh nghiệp Trung Quốc công bố 144 thương vụ trị giá 19,6 tỷ USD trong lĩnh vực EV và chuỗi cung ứng liên quan – giảm gần một nửa so với năm trước. Riêng nửa đầu năm 2025, có 64 thương vụ trị giá 10,4 tỷ USD, trong đó hơn một phần ba giá trị tập trung vào các nhà máy hạ nguồn.

“Phần lớn kế hoạch [thượng nguồn] tập trung ở châu Âu, nhưng giờ đang chững lại, nhiều dự án bị hủy bỏ”, Armand Meyer, nhà phân tích cấp cao tại Rhodium Group cho biết, đồng thời nhấn mạnh các công ty xe điện Trung Quốc gần như bị chặn cửa vào thị trường Mỹ.

Dù vậy, Rhodium nhận định đầu tư ra nước ngoài của doanh nghiệp Trung Quốc trong ngành này vẫn sẽ vượt các dự án trong nước, nhất là khi dòng vốn FDI bắt đầu hồi phục sau giai đoạn suy giảm vì đại dịch.

Một phần tư tổng đầu tư ra nước ngoài đã hoàn tất của Trung Quốc năm ngoái thuộc chuỗi giá trị EV – tăng mạnh so với mức 5% năm 2021 – khi nhiều dự án đi vào vận hành hoặc dự kiến hoạt động trong vài năm tới. Các dây chuyền đang tăng tốc sản xuất, trong bối cảnh Chính phủ Trung Quốc sẽ bắt đầu hạn chế xuất khẩu xe điện chở khách từ năm tới.

Ba “ông lớn” pin CATL, BYD và Envision là những nhà đầu tư lớn nhất vào chuỗi cung ứng EV trong hơn 11 năm qua, với phần lớn dòng vốn chảy sang châu Âu.

Các lãnh đạo ngành pin nói với Nikkei Asia rằng đầu tư mới ra nước ngoài giảm nhiệt trong năm nay vì môi trường địa chính trị bất ổn và loạt thuế quan mạnh tay từ Tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm đảo lộn quan hệ thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, họ cho biết thị trường ngoài Trung Quốc vẫn hấp dẫn hơn, đóng góp ngày càng lớn vào doanh thu, trong khi doanh nghiệp nội địa phải lao vào cuộc chiến giá khốc liệt.

Một lãnh đạo giấu tên cho hay các công ty đang tính đến các thương vụ ít tốn kém hơn, như cấp phép công nghệ cho đối tác sản xuất địa phương.

Các biện pháp bảo hộ thương mại từ Mỹ và châu Âu đã thúc đẩy doanh nghiệp Trung Quốc di dời chuỗi cung ứng ra ngoài nước. Châu Âu từng hưởng lợi lớn nhất từ làn sóng đầu tư EV của Trung Quốc, nhưng nay dòng vốn đang dịch chuyển sang châu Á và Trung Đông.

Indonesia nổi lên như điểm đến lớn nhờ nguồn tài nguyên dồi dào, đặc biệt là niken. Nhiều mỏ niken của Indonesia do doanh nghiệp Trung Quốc nắm giữ, và Huayou Cobalt đã trở thành đối tác chiến lược trong một dự án pin xe điện lớn hồi đầu năm.

“Indonesia có thể sản xuất vật liệu pin và cell pin, nhưng đồng thời cũng là một thị trường tiêu thụ rất lớn, nên hiện nay đã có cả kế hoạch lắp ráp xe điện tại đây”, Meyer cho biết.

Theo Rhodium Group, làn sóng đầu tư nội địa vào ngành xe điện Trung Quốc giai đoạn 2021–2022 đã tạo ra công suất sản xuất pin gấp đôi nhu cầu trong nước và cao hơn 1,2 lần so với nhu cầu toàn cầu.

Trong những tháng gần đây, quan chức Trung Quốc nhiều lần đề cập tình trạng dư thừa công suất và cuộc chiến giá trong các lĩnh vực như EV và năng lượng mặt trời. Giới chức đã triệu tập các tập đoàn năng lượng sạch, trong đó có BYD và Trina Solar, để bàn về việc cạnh tranh thái quá dẫn đến cắt giảm giá bán ồ ạt.

Một quản lý cấp cao ngành pin (ẩn danh) tiết lộ Chính phủ Trung Quốc đang siết chặt hơn việc đầu tư ra nước ngoài, với quy định mới ban hành tháng 7 yêu cầu các công ty phải xin phép nếu muốn sử dụng công nghệ chế tạo pin LFP ở ngoài lãnh thổ. Đây là bước tiếp theo sau lệnh cấm xuất khẩu công nghệ nam châm đất hiếm hồi tháng 12 năm ngoái.

Một số chuyên gia dự báo doanh nghiệp Trung Quốc có thể được phép áp dụng công nghệ tại các cơ sở ở nước ngoài, nhưng khó có khả năng cấp phép cho đối thủ nước ngoài. Trong khi đó, đầu tư vào Mỹ vẫn ở mức rất thấp.

Việc các doanh nghiệp xe điện và nhà cung ứng Trung Quốc đẩy mạnh đầu tư ra nước ngoài nằm trong bức tranh lớn hơn về sự tăng tốc toàn cầu của ngành công nghệ sạch Trung Quốc. Trước đại dịch, sản xuất năng lượng mặt trời chiếm phần lớn dòng vốn đầu tư ra ngoài, nhưng từ năm 2022, pin và xe điện đã trở thành động lực chính.

Tuy nhiên, báo cáo của Phòng thí nghiệm Chính sách Công nghiệp Net Zero, Đại học Johns Hopkins, cũng lưu ý đà mở rộng ra nước ngoài của công nghệ sạch Trung Quốc nói chung đang chậm lại, khi các công ty phải đối mặt với quy tắc xuất xứ nghiêm ngặt hơn và các rào cản thuế quan.