Bê bối chấn động Đông Nam Á: Startup con cưng bị tố thổi phồng gần 600 triệu USD doanh thu, SoftBank có thể mất trắng 90% số vốn đã bỏ ra
Từng là một trong những startup triển vọng nhất Indonesia, eFishery nay đứng trước nguy cơ sụp đổ hoàn toàn. Các nhà đầu tư, bao gồm SoftBank và Temasek, có thể chỉ thu hồi chưa đến 10% số vốn đã rót vào.
Một cuộc điều tra do hội đồng quản trị eFishery thuê đã phát hiện rằng tình hình của startup Indonesia này tệ hơn nhiều so với dự báo trước đó. Theo những tài liệu mới đây, các nhà đầu tư có thể chỉ thu hồi chưa đến 10 xu trên mỗi USD đã rót vào công ty.
eFishery – startup chuyên cung cấp hệ thống cho ăn tự động cho các hộ nuôi cá và tôm tại Indonesia – đã thua lỗ hàng trăm triệu USD từ năm 2018 - 2024. Trong nhiều năm, công ty còn báo cáo sai lệch về tình hình tài chính.
“eFishery hiện không có khả năng hoạt động thương mại một cách bền vững”, theo một báo cáo do FTI Consulting Singapore – đơn vị tư vấn được thuê để đánh giá và tiếp quản công ty – trình bày trước các nhà đầu tư.
Từng là một "ngôi sao" trong hệ sinh thái khởi nghiệp Indonesia, eFishery đã đạt mức định giá 1,4 tỷ USD vào năm 2023 sau khi huy động 200 triệu USD từ 42XFund của Abu Dhabi và nhà đầu tư khác.
Tổng cộng, startup này đã gọi được khoảng 315 triệu USD qua 5 vòng gọi vốn. Tuy nhiên, đến cuối năm 2024, công ty rơi vào khủng hoảng khi xuất hiện cáo buộc làm giả đến 75% số liệu và thổi phồng gần 600 triệu USD doanh thu.
Cú sốc này đã khiến công ty phải sa thải hàng loạt lao động trong khi 2 nhà đồng sáng lập Gibran Huzaifah và Chrisna Aditya bị buộc từ chức.
Báo cáo của FTI tiết lộ, eFishery chỉ còn khoảng 50 triệu USD tiền mặt vào giữa tháng 2/2025 và đang cạn kiệt dần nếu không có kế hoạch tái cấu trúc.
Nhà đầu tư nắm cổ phần ưu đãi – bao gồm SoftBank Group và Temasek Holdings của Singapore – sẽ được hoàn trả theo nguyên tắc “pari passu” (bình đẳng về thứ tự ưu tiên), đồng nghĩa với việc họ có thể chỉ nhận lại 8,3 - 9,5 xu trên mỗi USD đã đầu tư.
Điều này cũng có nghĩa là G42 của Abu Dhabi, đơn vị từng rót 100 triệu USD vào tháng 4/2023, có thể chỉ thu hồi khoảng 8,3 triệu USD sau chưa đầy 2 năm.
Khủng hoảng nợ và vấn đề vận hành
Trước khi sụp đổ, eFishery tuyên bố vận hành mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ AI, cung cấp máy cho cá ăn tự động, cảm biến nước và chuỗi cung ứng kết nối nông dân với người mua thông qua ứng dụng di động.
Nhưng dữ liệu từ cuộc điều tra cho thấy eFishery đã báo cáo số lượng thiết bị cao gấp hàng chục lần thực tế. Công ty tuyên bố đã triển khai hơn 400.000 máy cho ăn, nhưng số liệu kiểm toán ban đầu chỉ ra con số thực chỉ khoảng 24.000. Hiện tại, ước tính mới nhất cho thấy chỉ còn 6.300 máy đang hoạt động, trong đó có 600 máy thực sự gửi dữ liệu.
Ngoài ra, tỷ lệ vỡ nợ đối với các khoản vay của nông dân ở mức rất cao, trong khi eFishery lại là bên gánh chịu toàn bộ rủi ro khi người vay không thể trả nợ.
Môi trường kinh doanh phân mảnh và khoảng cách địa lý xa xôi tại Indonesia – nơi gần 10% dân số sống dưới mức nghèo đói – cũng khiến quy trình thu hồi nợ gặp nhiều trở ngại. Ước tính 76% trong tổng số 68 triệu USD nợ phải thu của eFishery đã quá hạn trên 60 ngày, và phần lớn trong số đó có nguy cơ không thể thu hồi.
Công nghệ bị thổi phồng, kinh doanh thua lỗ nặng
Báo cáo cho hay, eFishery hoạt động với biên lợi nhuận cực thấp và thua lỗ nghiêm trọng. Các ứng dụng chính của công ty không được kết nối với hệ thống kế toán, và việc ghép nối nông dân với người mua phần lớn vẫn diễn ra thủ công.
Thêm vào đó, hầu hết công nghệ mà eFishery quảng bá không hoạt động như tuyên bố. Không có cảm biến PondTag nào – vốn được công bố là có khả năng đánh giá chất lượng nước từ xa và tự động hóa hệ thống cho ăn – được triển khai trên thực tế.
Việc thu thập dữ liệu hạn chế khiến các thuật toán dự báo lượng thức ăn sai lệch gần 50%.
Báo cáo kết luận, eFishery thực chất vận hành giống một doanh nghiệp thương mại truyền thống hơn là một startup công nghệ. Công ty từng có số lượng nhân sự khổng lồ lên đến 2.600 người vào đầu năm 2024. Sau nhiều đợt cắt giảm mạnh, hiện doanh nghiệp này chỉ còn khoảng 200 nhân viên.
