Chàng trai gốc Việt trở thành giáo sư bậc cao nhất tại Mỹ: Lớn lên từ rẫy cà phê, từng giành nhiều giải thưởng toán học quốc tế
Từng định bỏ học đi làm khi giá cà phê tăng cao, anh dừng lại vì lời khuyên của bố mẹ, và sau 12 năm học tập trong và ngoài nước, anh đã trở thành giáo sư ở Mỹ.
Anh Nguyễn Trọng Toán, 43 tuổi, hiện là giáo sư tại Đại học bang Pennsylvania - trường thuộc top 17 trên bảng xếp hạng các đại học công lập tại Mỹ, theo US News & World Report. Ngoài giảng dạy, công việc chính của anh là nghiên cứu Vật lý - Toán, từ toán cơ chất lỏng, khí động lực học, cơ lượng tử đến lý thuyết tương đối.
Với những đóng góp quan trọng, giáo sư gốc Việt này đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá trong lĩnh vực Toán học, bao gồm Học bổng Centennial của Hội Toán học Mỹ (2018) và Giải thưởng T. Brooke Benjamin của Hiệp hội Toán học Công nghiệp và Ứng dụng Quốc tế (2022).
Sinh ra trong một gia đình gốc Nghệ An, chuyển vào Đắk Lắk từ năm 1979, anh Toán lớn lên trong điều kiện kinh tế khó khăn nhưng luôn coi trọng việc học. Dù từng có ý định nghỉ học để trồng cà phê, anh đã nghe theo lời khuyên của bố mẹ và quyết tâm tiếp tục học tập. Năm 1998, anh trúng tuyển vào lớp cử nhân tài năng của khoa Toán, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM.
Sau khi tốt nghiệp năm 2002, anh bắt đầu làm việc tại một công ty tin học với mức lương 4,5 triệu đồng. Tuy nhiên, niềm đam mê Toán học đã thúc đẩy anh từ bỏ công việc ổn định này. Cũng trong thời gian đó, anh Toán gặp Giáo sư Lê Dũng khi ông trở về thăm Đại học Quốc gia TP.HCM. Sau khi xin đọc một số bài báo khoa học của thầy và mở rộng thành công một kết quả nghiên cứu, Giáo sư Dũng đã thuyết phục anh Toán theo chương trình thạc sĩ dưới sự hướng dẫn của ông tại Đại học Texas, San Antonio - UTSA (Mỹ).
Năm 2004, anh Toán đến Mỹ. Như nhiều du học sinh khác, anh gặp khó khăn ban đầu về ngôn ngữ. Anh vừa học, vừa làm trợ giảng cho giáo sư. Nhờ nỗ lực không ngừng, anh dần trở nên thành thạo trong giao tiếp và quen thuộc với phương pháp nghiên cứu. Đến năm 2006, anh đã hoàn thành bằng thạc sĩ với 6 bài báo khoa học được đăng trên các tạp chí quốc tế.
Khi tiếp tục học tiến sĩ, anh đứng trước hai lựa chọn: theo học tại Đại học New York - một trường danh tiếng nhưng phải tự trang trải học phí trong hai năm đầu, hoặc theo học tại Đại học Indiana với học bổng toàn phần trong 5 năm. Vì vẫn còn gánh nặng tài chính từ những năm học trước và tin rằng sự tiến bộ phụ thuộc vào nỗ lực cá nhân, anh Toán đã chọn Đại học Indiana.
Trong môi trường mới, anh xin làm nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Kevin Zumbrun, người sau này trở thành Trưởng khoa Toán. Tuy nhiên, ban đầu, anh bị từ chối vì thầy cho rằng anh cần thêm thời gian. Không nản lòng, anh tiếp tục giải các bài toán nhỏ và duy trì liên lạc với thầy. Năm 2008, anh đã thành công khi giải được hai bài toán liên quan đến lý thuyết ổn định của ông.
Năm 2013, anh Toán gia nhập Đại học bang Pennsylvania, và sau 5 năm làm việc, anh được phong hàm Associate Professor (bậc 2). Đến năm 2022, anh chính thức trở thành giáo sư bậc cao nhất (Full Professor) của trường. Anh còn được mời thỉnh giảng tại nhiều trường đại học danh tiếng như Princeton, MIT, Berkeley, Stanford, cùng các trường khác tại Mỹ và châu Âu.
Trong hành trình nghiên cứu, Giáo sư Toán nhấn mạnh rằng bí quyết thành công chính là luôn biết tự đối thoại với bản thân. Khi gặp khó khăn, anh tin rằng nguyên nhân thường là do kiến thức chưa đủ hoặc tư duy đang bị gò bó trong lối mòn cũ.
Khi đối diện với những bài toán phức tạp, anh thường xem xét lại các nguyên lý cơ bản, thậm chí phủ định các điều kiện đi kèm, tìm cách phá vỡ các quy tắc và loại bỏ những điều kiện không cần thiết, để đưa bài toán về dạng đơn giản nhất có thể. Những gì chưa thể giải quyết, anh xem như là cơ hội để mở rộng hiểu biết, biến chúng thành một phần của kết quả nghiên cứu. Mặc dù đôi khi phải thay đổi hướng nghiên cứu nhiều lần, Gs. Toán chưa bao giờ có ý định từ bỏ công việc của mình.
Để mở rộng kiến thức, anh không chỉ đọc sách mà còn chọn cách dạy học để thấu hiểu vấn đề sâu sắc hơn. Từ thời còn làm tiến sĩ, anh đã tổ chức các lớp nghiên cứu chuyên ngành cho sinh viên, đồng nghiệp, và cũng là cách để tự rèn luyện bản thân. Điều này còn giúp Giáo sư Nguyễn Trọng Toán thực hiện mong muốn kết nối sinh viên Việt Nam với các chuyên gia quốc tế và tạo cơ hội du học.
Năm 2008, anh trở về Việt Nam và cùng một số người bạn khởi xướng chương trình "Gặp gỡ mùa hè" tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM. Đến năm 2014, anh và đồng nghiệp tổ chức trường hè đầu tiên về phương trình đạo hàm riêng và toán ứng dụng tại Hà Nội, thu hút gần 100 sinh viên và nhiều giáo sư quốc tế.
Giáo sư Toán còn hợp tác với Viện Nghiên cứu Cao cấp về Toán để tổ chức các trường hè Vật lý - Toán tại Hà Nội (2022), Quy Nhơn (2023) và Huế (2024). Các sự kiện này đã thu hút hơn 30 giáo sư từ 15 quốc gia và khoảng 100 sinh viên trong và ngoài nước. Mục tiêu của anh là phát triển Vật lý - Toán tại Việt Nam và các nước lân cận, tạo động lực nghiên cứu và phổ cập kiến thức chuyên ngành.
Chàng trai gốc Việt từng được đích thân Tổng thống Mỹ tôn vinh nhờ dự án thiện nguyện vì người nghèo
