Chiêm ngưỡng kiến trúc gỗ độc đáo của ngôi chùa cổ 60 gian nổi tiếng Nam Định

Xứ Sơn Nam là một địa danh lịch sử nằm ở phía Nam của Kinh thành Thăng Long, bao gồm các tỉnh Hà Nam, Hưng Yên, Ninh Bình, Thái Bình và Nam Định ngày nay, đã tồn tại suốt gần 400 năm từ thời vua Lê Thánh Tông (thế kỷ 15) đến thời Minh Mạng của triều Nguyễn (thế kỷ 19).

Trong số những di tích nổi tiếng của xứ Sơn Nam xưa, Chùa Đại Bi nằm tại thôn Giáp Ba, xã Nam Giang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định, là một trong những ngôi chùa nổi tiếng thời bấy giờ. Ngôi chùa này cũng là di tích hiếm hoi ở vùng hạ lưu châu thổ sông Hồng thờ Đức Thánh Từ Đạo Hạnh.

Tương truyền, Chùa Đại Bi được xây dựng từ thời kỳ Lý (thế kỷ 11) khi Thiền sư Từ Đạo Hạnh đưa bà Tăng Thị Loan (người mẹ của ông) về nơi này để lánh nạn và xây dựng chùa để tu hành.

Thiền sư Từ Đạo Hạnh là một trong ba vị thiền sư nổi tiếng ( gồm Dương Không Lộ, Giác Hải và Từ Đạo Hạnh), với nhiều đóng góp quan trọng trong lịch sử của nhà Lý và cũng là một bậc cao tăng có công đức, đã đóng góp lớn trong việc xây dựng nhiều chùa, trong đó có Chùa Thiên Phúc (Chùa Thầy, Hà Nội) và Chùa Đại Bi (Nam Định).

Chùa Đại Bi hướng về phía Nam, theo hướng Bát Nhã trí tuệ, nằm trên một thế đất phẳng đẹp, tọa lạc giữa thôn Giáp Ba. Theo quan niệm phong thủy, đây được xem là thế đất đẹp hình đầu rồng, với hai giếng nhỏ ở hai bên được người dân địa phương gọi là "mắt rồng".

Dựa trên các nghiên cứu về vật liệu kiến trúc và tư liệu Hán Nôm lưu giữ tại các di tích như thần phả, sắc phong và văn bia, có thể khẳng định rằng Chùa Đại Bi đã trải qua quá trình xây dựng và mở rộng từ thế kỷ 17, thuộc thời kỳ Hậu Lê, và sau đó được trùng tu, tôn tạo dưới thời Nguyễn (thế kỷ 19).

Công trình kiến trúc của Chùa Đại Bi còn tồn tại đến ngày nay, nổi bật với quy mô rộng lớn và nhiều đặc điểm độc đáo.

Với triết lý kiến trúc "nội công ngoại quốc", Chùa Đại Bi bao gồm tới 60 gian, chủ yếu được xây dựng từ gỗ lim, là loại vật liệu chủ đạo trong kiến trúc tín ngưỡng tôn giáo của người Việt Nam tại Đồng bằng Sông Hồng.

Tổng thể công trình bao gồm các thành phần kiến trúc như tam quan, chùa chính, hai dãy hành lang, gác chuông và nhà Tổ. Bố cục của toàn bộ công trình được xây dựng theo cách cân đối và hài hòa.

Nhìn từ bên ngoài, có thể dễ dàng nhận thấy rằng kiến trúc của chùa đã trải qua quá trình nâng cấp và mở rộng, tạo nên một diện mạo đồ sộ theo một trục chính khiến cho tổng thể công trình có thế vươn lên.

Tam quan của Chùa Đại Bi không được xây đối xứng giữa mà được thiết kế chếch về phía Đông, đối diện với cung thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh tại tòa thượng điện của chùa.

Tam quan hiện vẫn giữ nguyên nhiều nét chạm khắc từ thời Hậu Lê và có kết cấu tương đồng với Nghi môn nội Đền Vua Đinh, Tam quan Đền, Chùa Điềm Giang (Gia Viễn, Ninh Bình), cũng như Nghi môn Thái miếu Nhà Lê (Thanh Hóa).

Sau Tam quan là cụm kiến trúc chùa chính, bao gồm tiền đường tam bảo ngoại thờ Tam thánh, tượng Cửu Long và Thất Phật.

Mái tiền đường rộng và hơi thấp, với những đỉnh góc cân xứng nổi bật, tạo nên một kiến trúc chùa nhẹ nhàng và thanh thoát. Cánh cửa chính tại giữa bái đường được chạm khắc hình rồng, hoa lá, vân mây, tạo nên một hình ảnh đẹp mắt.

Bên trong chùa, tượng Phật được bài trí như trong nhiều ngôi chùa Việt Nam khác, tuy nhiên, điểm độc đáo của Chùa Đại Bi là việc khám thờ Thánh tổ Từ Đạo Hạnh và Thiền sư Giác Hải nằm bên phải Tam bảo, hai vị có đóng góp lớn cho Phật pháp nước nhà.

Tam bảo nội gồm cung Thánh (cung cấm) ở giữa, bên phải là tượng Quan Âm nghìn mắt nghìn tay và tượng Quan Âm tọa sơn, còn bên trái là tượng Tam thế.

Cung Thánh là một công trình kiến trúc gỗ, được chạm khắc tinh xảo với hình chiếc kiệu, mang đậm phong cách Hậu Lê, bên trong có khám thờ sơn son vàng. Trong cùng thờ có đền thờ bà Tăng Thị Loan, mẹ của Thiền sư.

Phía sau chùa thờ Phật là gác chuông hai tầng tám mái, mang ý nghĩa của dịch học và biểu hiện tư tưởng vũ trụ luận của người phương Đông, với nhiều chạm khắc tinh xảo theo phong cách nghệ thuật của hai thời kỳ Lê - Nguyễn. Đây là một trong những công trình kiến trúc độc đáo và có giá trị nhất của chùa.

Sau gác chuông là nhà thờ Tổ, bao quanh là hệ thống hành lang giải vũ với mỗi dãy có 20 gian tường hồi bít đốc, kết hợp với phủ Mẫu, tạo nên kiến trúc đặc trưng của chùa thờ Thánh Từ Đạo Hạnh.

Ngoài những giá trị lịch sử và nghệ thuật kiến trúc, Chùa Đại Bi còn là nơi bảo quản nhiều di vật, cổ vật độc đáo và có giá trị lớn. Đặc biệt, trong số này có 10 tấm bia và 10 đạo sắc phong thần, trong đó tấm bia cổ nhất được khắc vào thời vua Lê Hy Tông, niên hiệu Vĩnh Trị 4 (1679), và đạo sắc phong sớm nhất là vào ngày 8/8 niên hiệu Cảnh Hưng 28 (1767).

Chùa cũng lưu giữ nhiều đồ thờ tự quý, đặc biệt là cỗ nhang án, khám và tượng thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh mang phong cách thời Hậu Lê thế kỷ 17-18.

Lễ hội Chùa Đại Bi đã trở thành một sự kiện nổi tiếng trong khu vực, diễn ra từ ngày 21 đến ngày 24 tháng Giêng âm lịch hàng năm, với nhiều nghi lễ Phật giáo kết hợp với tín ngưỡng dân gian.

Nhờ những giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, và nghệ thuật kiến trúc, Chùa Đại Bi đã được xếp hạng là Di tích cấp Quốc gia từ năm 1964. Lễ hội Chùa Đại Bi cũng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia vào ngày 22/1/2020.

>> Một thành phố Việt Nam được khen là “đô thị độc đáo” trên trang du lịch nổi tiếng của Đức