Chúng ta liệu có đủ sức chống lại các rủi ro an ninh mạng tương lai?

Quá trình số hóa thần tốc đang đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế và đổi mới xã hội tại Việt Nam, nhưng đi kèm với sự phát triển đó là các mối nguy mới. Chỉ riêng trong năm 2024, 14,5 triệu tài khoản người dùng đã bị rò rỉ dữ liệu do tấn công mạng và các vụ mã độc tống tiền (ransomware) đã tăng vọt 70%, chủ yếu nhắm vào lĩnh vực có giá trị cao như ngân hàng và dịch vụ công.

Cơ quan báo chí đã phản ánh nhiều vụ việc người dân bị mất trắng tiền tiết kiệm chỉ sau một đêm do tài khoản ngân hàng bị xâm nhập, hoặc trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo trực tuyến với thiệt hại lên tới hàng trăm triệu đồng. Khi công nghệ số ngày càng gắn bó mật thiết với đời sống thường nhật, tổn thất cá nhân do tội phạm mạng gây ra cũng ngày càng rõ nét và đau thương hơn.

Ngày càng nhiều cá nhân và tổ chức ở Việt Nam đang trở thành nạn nhân của tấn công mạng. (Hình: Freepik)

Nền kinh tế số Việt Nam dự kiến đạt 45 tỉ đô la Mỹ vào năm 2025 và dự báo tăng lên khoảng 90-200 tỉ đô la Mỹ vào năm 2030. Đến năm 2050, kinh tế số sẽ trở thành động lực chính thúc đẩy GDP quốc gia. Vì vậy, xây dựng hệ thống an ninh mạng vững chắc là điều kiện thiết yếu để đảm bảo sự ổn định và tăng trưởng lâu dài.

“An ninh mạng đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo giao dịch an toàn, doanh nghiệp linh hoạt, hạ tầng được bảo vệ và xã hội số được trao quyền”, Tiến sĩ Huo Chong Ling, giảng viên cấp cao ngành Kỹ thuật phần mềm tại RMIT Việt Nam, nhận định.

“Tiến bộ trong lĩnh vực này cũng góp phần nâng cao sức hút của Việt Nam như một điểm đến đầu tư và đổi mới công nghệ”.

Tầm nhìn về một xã hội thông minh an toàn

Đến năm 2050, công nghệ số sẽ được tích hợp sâu rộng vào các thành phố lớn của Việt Nam. Giao thông, y tế, giáo dục và dịch vụ công sẽ vận hành thông qua các hệ thống kết nối chặt chẽ. Tuy nhiên, hệ thống càng được kết nối chặt chẽ thì việc phòng thủ càng trở nên quan trọng.

Tấn công mạng có thể không chỉ đánh sập một trang web mà còn khiến cả một thành phố tê liệt. Hệ thống bệnh viện có thể bị vô hiệu hóa, hồ sơ y tế cá nhân bị rò rỉ, tài khoản tiết kiệm bị rút sạch hoặc lưới điện bị đánh sập chỉ trong vài phút. Khi Việt Nam tiến sâu vào kỷ nguyên số, rủi ro sẽ ngày càng đa dạng và ảnh hưởng đến nhiều người hơn.

“Việc bảo vệ xã hội số, nơi hàng triệu thiết bị kết nối qua internet, sẽ là một thách thức lâu dài”, Tiến sĩ Sreenivas Tirumala, giảng viên cấp cao ngành Công nghệ thông tin tại RMIT Việt Nam, nhận định.

Ông cho rằng xã hội số tương lai của Việt Nam cần được xây dựng trên nền tảng bảo mật vững chắc về danh tính người dùng, dữ liệu và hạ tầng. Những công nghệ đầy hứa hẹn bao gồm tường lửa ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) giúp phát hiện sớm các mối đe dọa, cùng với giải pháp định danh số phi tập trung dựa trên blockchain.

Tiến sĩ Huo Chong Ling (trái) and Tiến sĩ Sreenivas Tirumala (phải) (Hình: RMIT)

“Khi các mối đe dọa sử dụng AI ngày càng phổ biến, chúng ta cần ứng dụng các mô hình an ninh mạng dựa trên AI để đối phó. Những mô hình này có khả năng tự động hóa, thích nghi và học hỏi từ dữ liệu lịch sử lẫn thời gian thực. Cách tiếp cận dựa trên AI có thể giúp hạ tầng tự phục hồi, ít nhất là một phần, khi bị tấn công từ bên ngoài”, ông nói.

Tiến sĩ Tirumala cũng nhấn mạnh vai trò nổi bật của điện toán lượng tử trong tương lai. Công nghệ mới này hứa hẹn mang đến những chiếc máy tính có khả năng giải quyết các bài toán phức tạp vượt xa giới hạn của máy tính hiện nay. Tuy nhiên, nếu bị lạm dụng, điện toán lượng tử có thể phá vỡ nhiều thuật toán mã hóa đang được sử dụng, khiến người dùng mất quyền truy cập vào dịch vụ y tế, tài chính hoặc các lớp bảo vệ thông tin cá nhân chỉ trong tích tắc.

“Đến năm 2050, có thể dự đoán rằng hầu hết các công ty điện toán đám mây sẽ cung cấp dịch vụ điện toán lượng tử với mức phí đăng ký hợp lý. Vì vậy, việc phát triển các phương pháp mã hóa dữ liệu phù hợp với tương lai là điều cấp thiết”, ông nói.

“Đây cũng là thời điểm thích hợp để các cơ sở giáo dục đưa kiến thức cơ bản về điện toán lượng tử vào chương trình đào tạo an ninh mạng, giúp người học sẵn sàng với yêu cầu thực tế của các tổ chức, doanh nghiệp”.

Chính sách và nguồn nhân lực phải đi trước một bước

Dù công nghệ đang phát triển nhanh chóng, Tiến sĩ Tirumala và Tiến sĩ Ling đều nhấn mạnh rằng con người và chính sách mới là yếu tố quyết định thành công.

“Để chống lại các mối đe dọa mạng, đặc biệt là đối với hạ tầng trọng yếu, chúng ta cần có các tiêu chuẩn quốc gia nhằm đảm bảo biện pháp an ninh mạng được thống nhất và có kiểm soát”, Tiến sĩ Tirumala chia sẻ.

Lấy cảm hứng từ Cơ quan An ninh mạng và Cơ sở hạ tầng Hoa Kỳ (CISA) và các mô hình tương tự tại Israel, Trung Quốc, New Zealand và Australia, ông nhấn mạnh vai trò của các cơ quan chuyên trách trong việc duy trì tiêu chuẩn và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Giáo dục vẫn là đòn bẩy dài hạn. Theo Tiến sĩ Ling, điểm yếu lớn nhất trong hạ tầng an ninh mạng của Việt Nam hiện nay là thiếu hụt nhân lực có chuyên môn.

Giáo dục là đòn bẩy dài hạn hỗ trợ năng lực an ninh mạng của đất nước. (Hình: RMIT)

Tính đến năm 2023, cả nước có chưa đến 4.000 chuyên gia trong lĩnh vực này – một con số mà ông cho là chưa đủ để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng do các mối đe dọa mạng.

Tiến sĩ Ling nói: “Chiến lược an ninh mạng chỉ hiệu quả khi có con người đủ năng lực đứng sau. Nếu thiếu đội ngũ chuyên gia giỏi thì dù có đầu tư lớn hay công nghệ tiên tiến đến đâu, các tổ chức cũng khó lòng chống đỡ được những mối đe dọa ngày càng tinh vi”. Ông đồng thời nhấn mạnh vai trò của các trường đại học trong việc thúc đẩy nghiên cứu và đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể, trong đó có việc vào nhóm các quốc gia bậc 1 trong Chỉ số An toàn thông tin mạng toàn cầu 2024 của Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), nhưng hành trình phía trước vẫn còn dài.

“Chúng ta đang đi đúng hướng, nhưng cần tăng tốc”, Tiến sĩ Ling nhận định. “An ninh mạng không chỉ là lá chắn phòng vệ mà còn là nền tảng để hiện thực hóa tương lai số mà Việt Nam đang hướng tới”.