Chuyên gia chỉ rõ điều khiến người dân và doanh nghiệp lo lắng nhất trước thềm lệnh cấm xe xăng vào vành đai 1 từ ngày 1/7/2026

Hà Nội hiện là một trong những thành phố có mức độ ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất cả nước với chỉ số bụi mịn PM 2.5 trung bình thường xuyên vượt quy chuẩn cho phép từ 1,5 đến 2 lần. Theo thống kê năm 2023, số ngày có chất lượng không khí tốt chỉ chiếm 15%, trong khi đó mức trung bình đạt 50%, còn lại 34% thuộc nhóm kém và xấu. Báo cáo của Sở Tài Nguyên và Môi trường Hà Nội cho thấy 56,2% ô nhiễm không khí tại Hà Nội xuất phát từ giao thông mà nguyên nhân đến từ khoảng 7 triệu xe máy chưa được kiểm soát khí thải, 800.000 ô tô chạy bằng xăng dầu cùng với bụi đường do ma sát từ lốp xe

Tại Tọa đàm chuyển đổi giao thông xanh, thích ứng và thay đổi diễn ra mới đây, TS.Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhận định, tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội đáng lo ngại vì xu thế này ngày càng tăng chứ không giảm. Ông nhấn mạnh rằng việc thúc đẩy lộ trình cấm xe xăng là yêu cầu cấp thiết, xuất phát từ cả cam kết Net Zero 2050 và tình hình ô nhiễm hiện tại.

"Chúng ta phải làm cương quyết, càng để chậm ngày nào thì càng thiệt cho sức khỏe, càng thiệt cho kinh tế ngày đấy", TS. Hoàng Dương Tùng cho biết.

Áp lực tài chính để thay mới và chuyển đổi phương tiện

Để cải thiện chất lượng không khí, Thủ tướng Chính phủ đã giao Hà Nội lập và công bố đề án vùng phát thải thấp. Theo lộ trình dự kiến, Hà Nội sẽ chính thức cấm xe máy chạy xăng trong khu vực vành đai 1 từ ngày 1/7/2026, mở rộng sang vành đai 2 vào năm 2028, đồng thời hạn chế ô tô cá nhân sử dụng xăng dầu và tiến tới khu vực vành đai 3 vào năm 2030.

Mặc dù đây là một chủ trương đúng đắn, hướng tới một thủ đô xanh, sạch, hiện đại, song việc chuyển đổi tạo ra áp lực rất lớn đối với người dân và doanh nghiệp.

Cũng tại tọa đàm, ông Bùi Phi Long, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Vận Tải Hà Nội, chỉ ra rằng, khó khăn lớn nhất đối với các doanh nghiệp vận tải và người dân chính là áp lực tài chính để thay mới và chuyển đổi phương tiện. Riêng khu vực vành đai 1 đã có khoảng 450.000 xe máy thường xuyên lưu thông, chưa tính hàng vạn phương tiện từ ngoại thành đổ về. Việc chuyển đổi một lượng lớn phương tiện như vậy đòi hỏi chính sách hỗ trợ tài chính đột phá.

Để người dân thực sự ủng hộ và có khả năng chuyển đổi, các chính sách thuế, phí và hỗ trợ tài chính đóng vai trò then chốt. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Xây dựng phối hợp với Hà Nội và TP.HCM đề xuất các chính sách hỗ trợ người dân chuyển sang phương tiện xanh.

Theo ông Bùi Phi Long, yếu tố tài chính, tín dụng và thuế phí chính là đòn bẩy quan trọng nhất. Ông đề xuất thành phố nên phối hợp với ngân hàng để triển khai các gói vay ưu đãi tín dụng, lãi suất thấp dành riêng cho người dân và doanh nghiệp đầu tư xe điện và trạm sạc. Đồng thời, cần giảm hoặc miễn hẳn thuế trước bạ, phí lưu hành và lệ phí đăng ký cho phương tiện xanh trong giai đoạn đầu (tối thiểu 1 đến 3 năm). Ông cũng kiến nghị cần có chính sách hỗ trợ đổi xe cũ sang xe điện, tương tự một số quốc gia đã thực hiện mà khi đó người dân thực sự thấy có lợi khi tham gia chuyển đổi.

“Hiện nay, lệ phí đăng ký xe (dù là xe điện hay xe xăng) tại Hà Nội dao động từ 2 đến 4 triệu đồng cho một biển số. Chưa kể, còn phải tính thêm thuế trước bạ thì hiện nay xe điện hiện đang được hưởng mức thuế thấp hơn so với xe xăng. Vì vậy, tôi đề nghị nên miễn lệ phí đăng ký cho xe điện để khuyến khích người dân chuyển đổi”, ông Long đề xuất thêm.

Bên cạnh đó, về chính sách hỗ trợ tài chính, ông Long cũng cho biết thêm, hiện nay trên thị trường có nhiều phân khúc xe điện, có loại dưới 10 triệu, dưới 20 triệu và dưới 30 triệu đồng. Ông cho rằng mức hỗ trợ nên được thiết kế linh hoạt theo từng chủng loại, có thể dao động từ 3 đến 10 triệu đồng/xe, nhằm giúp người dân có thêm điều kiện tiếp cận phương tiện xanh.

“Những chính sách hỗ trợ này không chỉ mang tính khuyến khích mà còn thể hiện cam kết của chính quyền trong việc đồng hành cùng người dân và doanh nghiệp, trên con đường xây dựng Thủ đô xanh - văn minh - hiện đại”, ông Long chia sẻ.

Đồng tình với các đề xuất đó, TS. Hoàng Dương Tùng cần có những cơ chế cụ thể và nhanh chóng để khuyến khích chuyển đổi. Ông bổ sung rằng việc các nhà sản xuất xe máy hiện nay tách phần pin ra khỏi giá xe đã giúp giảm chi phí ban đầu cho người mua đến một nửa. Ngoài ra, nhà nước nên đa dạng hóa các biện pháp khuyến khích, ví dụ như có những ưu đãi khác đối với dịch vụ sử dụng xe điện, như ưu tiên cấp phép hoạt động, vị trí đỗ, hoặc làn đường cho xe xanh.

Hạ tầng sạc - Xương sống của quá trình xanh hóa phương tiện

Bên cạnh hỗ trợ tài chính, hạ tầng trạm sạc chính là "xương sống" của quá trình chuyển đổi. Hà Nội cần có quy hoạch tổng thể với tầm nhìn 10 đến 15 năm, tích hợp quy hoạch trạm sạc vào quy hoạch đô thị, đồng thời thiết lập các tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất để tránh tình trạng "mỗi đơn vị làm một kiểu".

Vấn đề nan giải nhất hiện nay là đảm bảo an toàn sạc, đặc biệt tại các khu chung cư cũ và khu dân cư đông đúc, nơi hệ thống điện yếu và tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ.

Giải pháp ngắn hạn, ông Bùi Phi Long gợi ý tập trung bố trí các trạm sạc công cộng có quản lý, camera giám sát và hệ thống cắt điện tự động trong bán kính 700 mét.

Giải pháp dài hạn, thành phố cần đưa vấn đề thiết kế hạ tầng sạc vào quy chuẩn thiết kế và xem nó là hạng mục bắt buộc đối với việc cải tạo và xây mới nhà chung cư, giống như quy định về phòng cháy chữa cháy.

TS.Hoàng Dương Tùng đề xuất, cần tập trung mạnh vào giải pháp trạm đổi pin thay vì trạm sạc cố định tại các khu dân cư chật hẹp. Ông lập luận rằng mô hình trạm đổi pin sẽ an toàn hơn và thuận tiện hơn cho người dân, phù hợp với đặc thù đô thị Hà Nội.

Ông Tùng đánh giá cao nỗ lực của các doanh nghiệp tiên phong như VinFast trong việc đầu tư phát triển 150.000 tủ đổi pin trên toàn quốc, nhưng nhấn mạnh rằng chính phủ cần tạo cơ chế để phát triển một "hệ sinh thái" đa dạng, khuyến khích các doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia đầu tư, đảm bảo tính bền vững và cạnh tranh lành mạnh.

Phương án chuyển đổi sang phương tiện xanh tại Hà Nội được xem là xu hướng tất yếu, nhưng nếu triển khai thiếu chuẩn bị, đặc biệt là chính sách cấm xe xăng, có thể gây ra những xáo trộn lớn về xã hội và sinh kế người dân. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng cần xây dựng lộ trình cụ thể, thận trọng và có bước đi thí điểm rõ ràng.

Ông Bùi Phi Long đề nghị triển khai thí điểm tại một số khu vực trong vành đai 1 có mật độ dân số thấp trước (như phường Cửa Nam và phường Ba Đình), sau đó mới mở rộng dần.

Đối với việc xử lý số lượng lớn phương tiện cũ, TS. Hoàng Dương Tùng cho biết thêm rằng không cần chuyển đổi ngay lập tức 7 triệu xe máy sang xe điện. Thay vào đó, tập trung vào vùng lõi bị ô nhiễm. Với xe cũ, ông đề xuất Nhà nước đứng ra tổ chức thu hồi xe một cách công khai, minh bạch để người dân không bị ép giá. Xe không còn sử dụng được phải được đưa vào các nhà máy sản xuất để thu hồi, dỡ bỏ theo chính sách ERP (mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất). Đối với những xe vẫn còn giá trị sử dụng và đạt tiêu chuẩn, có thể chuyển về các vùng sâu, vùng xa có mật độ giao thông thấp hơn, thay vì loại bỏ hoàn toàn.

Chuyển đổi sang phương tiện xanh tại Hà Nội là xu hướng tất yếu, nhưng để thành công, ông Tùng cho rằng, cần phải có một lộ trình rõ ràng, chính sách hỗ trợ phải thiết thực và hạ tầng đồng bộ, nhằm vừa bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo sinh kế cho người dân.