Chuyên gia Thuế: Chuyển sang tính thuế theo thu nhập, hộ kinh doanh nếu lỗ không phải lo nộp thuế

Chính sách thuế đối với hộ kinh doanh đang trở thành chủ đề thu hút được nhiều sự quan tâm trong thời gian gần đây, nhất là khi luật quản lý thuế sửa đổi và luật thuế thu nhập cá nhân sửa đổi đang được Quốc hội thảo luận. Và một trong những điểm nổi bật đó là chuyển đổi mô hình quản lý thuế hộ kinh doanh từ thuế khoán sang kê khai kể từ 1/1/2026, cùng với việc điều chỉnh ngưỡng doanh thu được miễn thuế. Sự chuyển đổi này đặt ra câu hỏi lớn về tính dễ dàng, chi phí thủ tục, và mức ngưỡng miễn thuế phù hợp với thực tế.

Việc chấm dứt thuế khoán là một chủ trương hết sức quan trọng và được coi là một cải cách lớn. Trong Tọa đàm: Chính sách thuế với hộ kinh doanh vừa diễn ra do VTV thực hiện, bà Nguyễn Thị Thu - Trưởng Ban Nghiệp vụ Thuế, Cục Thuế (Bộ Tài chính), giải thích trong bối cảnh hiện nay khi thương mại điện tử phát triển mạnh, kinh tế đa kênh và thanh toán số được đẩy mạnh, thuế khoán không còn phù hợp, dẫn đến sự thiếu minh bạch và không công bằng giữa các thành phần kinh tế.

Chính vì lý do đó, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 68 xác định rõ chủ trương xóa bỏ thuế khoán từ 1/1/2026. Bà Thu nhấn mạnh mục tiêu của chủ trương này không phải nhằm tăng thu ngân sách nhà nước, mà là để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong nền kinh tế.

Hộ kinh doanh có thể được nộp thuế trên phần lãi

Theo dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi, hộ kinh doanh được chia thành bốn nhóm quản lý:

- Nhóm 1: Doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm sẽ không phải nộp thuế.

- Nhóm 2: Doanh thu từ 200 triệu đồng đến dưới 3 tỷ đồng/năm. Sẽ tiếp tục nộp thuế trực tiếp trên doanh thu với thuế suất hiện hành (0,5% đến 2% tùy ngành nghề).

- Nhóm 3: Doanh thu từ 3 tỷ đồng đến 50 tỷ đồng/năm. Được khấu trừ chi phí và nộp thuế 17% trên thu nhập (tương tự doanh nghiệp nhỏ).

- Nhóm 4: Doanh thu từ 50 tỷ đồng/năm trở lên. Được khấu trừ chi phí và nộp thuế 20% trên thu nhập (tương đồng với mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp).

Về ngưỡng miễn thuế, Bộ Tài chính đề xuất nâng mức miễn thuế từ 100 triệu đồng/năm hiện nay lên 200 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, nhiều ý kiến chuyên gia và đại biểu Quốc hội cho rằng mức 200 triệu đồng vẫn còn thấp so với chi phí kinh doanh và mức trượt giá CPI. Một số ý kiến đề xuất con số hợp lý hơn là khoảng 300 triệu đồng.

Cũng tại tọa đàm, ông Lưu Đức Huy - Phó Cục trưởng Cục Quản lý giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính) xác nhận rằng mức 300 triệu đồng/năm là một phương án hợp lý và đang được Bộ Tài chính xem xét để trình Chính phủ và Quốc hội.

Một điểm mới mà nhiều hộ kinh doanh đang chú ý đến là đề xuất cho phép những hộ kinh doanh dưới 3 tỷ thì sẽ được hạch toán chi phí. Ông Lưu Đức Huy cho biết, nếu hộ kinh doanh áp dụng cách tính thuế theo thu nhập, thì ngưỡng doanh thu không còn tác động nhiều. Thu nhập cao thì nộp nhiều, thu nhập thấp nộp ít, không có thu nhập thì không phải đóng. Đây là cách tính công bằng và tương tự các sắc thuế khác. Hiện nay, ngưỡng doanh thu chủ yếu dùng để xác định hộ nhỏ lẻ được miễn thuế. Trường hợp hộ phải tính thuế theo tỷ lệ doanh thu, thì ngưỡng này là phần được khấu trừ trước khi tính thuế.

Ông Huy cho rằng cần cân nhắc kỹ khi sửa ngưỡng miễn thuế, vì nếu đặt quá cao sẽ tạo khoảng cách lớn giữa người được miễn và người phải nộp, nhất là với thuế giá trị gia tăng - khoản mà người mua hàng thực chất phải trả. Miễn càng nhiều thì chênh lệch càng lớn và nếu hộ kinh doanh có phát sinh thuế thì phải nộp vào ngân sách nhà nước. Nếu được miễn, họ không phải nộp khoản này. Do đó, mức miễn càng cao thì sự bất bình đẳng càng lớn. “Vì vậy, chúng tôi đã xem xét để điều chỉnh mức ngưỡng cho phù hợp và hợp lý hơn”, ông Huy phân tích.

Đánh giá về ngưỡng mà Bộ Tài chính đang xem xét để áp dụng đối với các hộ kinh doanh, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam nhận xét rằng trong dự thảo vừa rồi, chúng tôi nhận thấy có nhiều điểm mới. Bà dẫn chứng, ví dụ nếu ngưỡng dưới 100 triệu thì không nộp thuế, nhưng chỉ cần 101 triệu thì phải nộp thuế trên toàn bộ 101 triệu. Nghĩa là một hộ bán phở có doanh thu 100 triệu thì không nộp, nhưng nếu doanh thu 100,5 triệu hoặc 101 triệu thì phải nộp thuế trên toàn bộ số tiền đó.

“Vô hình trung, người có thêm 1 triệu doanh thu lại phải nộp thuế nhiều hơn người đạt đúng 100 triệu, điều này không công bằng”, bà Cúc phân tích.

Quy định mới cũng khắc phục thêm cả điểm này, nếu ngưỡng là 300 hoặc 350 triệu, thì phần doanh thu dưới mức đó sẽ không phải nộp thuế. Một hộ có doanh thu 350 triệu thì không phải nộp. Còn hộ có doanh thu 400 triệu chỉ phải nộp thuế trên phần vượt 50 triệu, tính theo thuế suất quy định, thay vì phải nộp trên toàn bộ. “Đây là điểm mới giúp đảm bảo công bằng khi ai vượt ngưỡng bao nhiêu thì chỉ nộp thuế trên phần vượt đó. Về bản chất, điều này cũng là một hình thức giảm thuế gián tiếp”, bà Cúc chỉ rõ.

Một điểm mới nữa được bà Cúc chỉ ra là dự thảo mới là cho phép tính thuế theo doanh thu trừ chi phí. Nhiều ngành chi phí lớn (ăn uống, khách sạn, vận tải…) hiện phải nộp thuế theo doanh thu, không được trừ bất kỳ chi phí nào, gây bất lợi. Dự thảo cho phép hộ có doanh thu từ 3 tỷ đến dưới 50 tỷ được tính thuế theo thu nhập, áp dụng thuế suất 17%. Các hộ dưới 3 tỷ đồng nếu tự nguyện kê khai đầy đủ, có hóa đơn chứng từ, cũng có thể áp dụng phương pháp này. Ví dụ, hộ làm bánh trung thu theo mùa, nếu lỗ thì không phải nộp thuế; có lãi thì nộp theo quy định. Cách này minh bạch hơn và khuyến khích hộ kinh doanh thực hiện đúng nghĩa vụ.

Không đặt nặng truy thu hay xử phạt hộ cá nhân kinh doanh trong thời gian đầu

Việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai chắc chắn không dễ dàng, đặc biệt với gần 2 triệu hộ kinh doanh đang phải thay đổi thói quen hình thành lâu năm, nhất là các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, lớn tuổi, hoặc hạn chế về công nghệ và sổ sách kế toán. Các băn khoăn phổ biến là lo lắng về chi phí thuê kế toán, không am hiểu công nghệ, và sợ bị phạt nếu kê khai sai.

Để giải quyết những vướng mắc này, bà Nguyễn Thị Thu cho biết ngành thuế đang triển khai chiến dịch “60 ngày đêm hỗ trợ cao điểm cho hộ cá nhân kinh doanh”. Ngành thuế đã rà soát và phân nhóm các hộ kinh doanh theo ngành nghề, lứa tuổi để đưa ra giải pháp hỗ trợ phù hợp.

Đối với người lớn tuổi, ngành thuế in tờ rơi đơn giản, tổ chức các đoàn hỗ trợ trực tiếp tại trụ sở kinh doanh để hướng dẫn từng bước. Đối với người trẻ tuổi, ngành thuế truyền thông trên các nền tảng mạng xã hội (video, Facebook, Zalo). Ngành thuế cũng phối hợp với các tổ chức cung cấp giải pháp hóa đơn điện tử, ngân hàng thương mại để tận dụng nguồn lực xã hội, hỗ trợ hộ kinh doanh với chi phí thấp nhất.

Một mối quan tâm lớn khác là việc bị truy thu thuế hoặc xử phạt nếu doanh thu thực tế tăng mạnh so với trước đây. Bà Nguyễn Thị Thu khẳng định rằng ngành thuế đang tập trung vào mục tiêu hỗ trợ cá nhân kinh doanh chuyển đổi dần sang phương pháp kê khai và “không đặt nặng truy thu hay xử phạt hộ cá nhân kinh doanh” trong thời gian đầu triển khai. Đồng thời, ngành thuế nâng cấp hệ thống phần mềm để bổ sung các tính năng nhắc nhở hộ kinh doanh đăng ký, nộp thuế đúng hạn, và cảnh báo về khả năng kê khai sai/thiếu so với hóa đơn điện tử.

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Cúc lưu ý rằng các hộ kinh doanh phải cố gắng kê khai doanh thu của mình đúng, vì cơ quan thuế có thể sử dụng nhiều biện pháp như quản lý hóa đơn chứng từ, tổ chức tín dụng, và thậm chí cả trí tuệ nhân tạo để kiểm soát doanh thu.

Việc chuyển đổi mô hình quản lý thuế từ khoán sang kê khai, đặc biệt với nguyên tắc doanh thu trừ chi phí, là bước tiến quan trọng hướng tới sự minh bạch và công bằng. Việc áp dụng nguyên tắc này sẽ giúp các hộ kinh doanh chỉ phải nộp thuế trên thu nhập thực tế, giảm thiểu rủi ro và khuyến khích họ phát triển hoạt động kinh doanh một cách hợp pháp và minh bạch hơn. Đây cũng là động lực để các hộ cá nhân kinh doanh tăng cường quản trị.