Cơ chế IPO cho doanh nghiệp chưa có lãi: Lời giải bài toán thiếu 'hàng chất' trên sàn

Để doanh nghiệp sản xuất - công nghệ bước lên "sân chơi" vốn hóa

Trong khi ở các thị trường phát triển như Mỹ, Nhật Bản, tỷ trọng vốn hóa thị trường được đóng góp lớn bởi doanh nghiệp công nghiệp sản xuất hoặc công nghệ thông tin - nhóm ngành được coi là xu hướng toàn cầu - thì tại Việt Nam, tài chính (ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm) và bất động sản mới là trụ cột, chiếm quá nửa vốn hóa.

Hiện khoảng 1.700 mã chứng khoán trên 3 sàn giao dịch, vốn hóa đã tăng mạnh từ đầu năm 2025, đạt hơn 350 tỷ USD (~73,5% GDP 2024). Tuy vậy, bình quân quy mô vốn hóa mỗi doanh nghiệp Việt chỉ chưa đầy 200 triệu USD.

Trong khi đó, sàn Thái Lan vốn hóa 400 tỷ USD và giá trị trung bình mỗi doanh nghiệp khoảng 700 triệu USD. Điều này cho thấy thị trường Việt Nam vẫn thiên lệch, chủ yếu tập trung ở một số nhóm ngành thay vì sự đồng đều. Nhóm vốn hóa lớn tiếp tục hút dòng tiền, trong khi cổ phiếu vốn hóa nhỏ gần như bị bỏ qua.

Bàn về việc giúp thị trường có thêm “hàng hóa” mới, lãnh đạo UBCKNN từng thẳng thắn chỉ ra điểm nghẽn: Nhiều doanh nghiệp “không có nhu cầu lớn lên”, họ hài lòng với quy mô hiện tại nên cũng không chủ động huy động vốn. Cơ quan quản lý đã thúc đẩy cơ chế mới, trong đó nổi bật là rút ngắn thủ tục IPO và niêm yết sau IPO.

Tại một sự kiện tháng 7, bà Phạm Thị Thùy Linh - Trưởng Ban Phát triển thị trường chứng khoán (UBCKNN) - cho biết Bộ Tài chính đã bổ sung quy định, cho phép doanh nghiệp niêm yết ngay sau IPO. Bà Linh đánh giá đây là giải pháp phù hợp, được nhiều doanh nghiệp kỳ vọng.

Tuy nhiên, Luật Chứng khoán 2019 yêu cầu doanh nghiệp có lãi 2 năm liên tiếp trước IPO và không có lỗ lũy kế. Đây là rào cản lớn với các start-up công nghệ - giai đoạn đầu thường thua lỗ do chi phí R&D.

Tháng 3/2025, Viện Chiến lược phát triển kinh tế số (IDS) thậm chí đã đề xuất cơ chế cho phép doanh nghiệp công nghệ chưa có lãi vẫn được IPO, bởi nhiều công ty Việt Nam có tiềm năng quốc tế nhưng thiếu vốn để mở rộng.

Những “trận đánh lớn” sắp xuất hiện

Hệ quả bước đầu của những chính sách mới đã xuất hiện, với sự trở lại của cổ phiếu Vinpearl (VPL) trên HoSE, cùng BSR và TAL chuyển sàn, F88 đưa cổ phiếu lên UPCoM.

Từ đầu quý III/2025 đến nay, loạt kế hoạch IPO đã được công bố với lộ trình niêm yết cụ thể trong đó, TCBS chuẩn bị đưa cổ phiếu TCX lên HoSE trong tháng 10; Hạ tầng Gelex dự kiến IPO và niêm yết cuối năm 2025. Các doanh nghiệp như VPS, VPBankS, Nông nghiệp Hòa Phát, Chứng khoán Kafi cũng phát tín hiệu IPO. Ngoài ra, MWG dự định IPO 3 mảng kinh doanh trọng yếu.

Đây đều là những thương vụ IPO nghìn tỷ, gắn với các hệ sinh thái tỷ USD, được kỳ vọng bổ sung “hàng hóa” chất lượng, giúp thị trường chứng khoán Việt Nam đa dạng hơn và tạo thêm cơ hội cho nhà đầu tư.