Cùng đối mặt 'quả bom nợ công': Trung Quốc tìm cách tháo ngòi, Mỹ tiếp tục châm lửa?

Trong nhiều năm qua, vấn đề nợ địa phương của Trung Quốc luôn là tâm điểm tranh luận tại các diễn đàn kinh tế quốc tế. Khối nợ "ngầm" khổng lồ này thường được các nhà phân tích mô tả như một "quả bom hẹn giờ", có thể kích hoạt chuỗi phản ứng vỡ nợ lan rộng và gây chấn động hệ thống tài chính toàn cầu.

Tuy nhiên, sau chiến dịch tái cấu trúc nợ toàn diện, một số chuyên gia cho rằng triển vọng của Trung Quốc đang có những thay đổi tích cực, trong khi những thách thức trong vấn đề nợ công của Mỹ lại có phần đáng lo ngại hơn.

Giáo sư tài chính Zhao Xijun từ Đại học Nhân dân Bắc Kinh khẳng định: "Sau nhiều năm nỗ lực, rủi ro nợ chung của chính quyền địa phương ở Trung Quốc đã được kiểm soát và đang dần được giải quyết".

Theo ông Zhao, nợ của Trung Quốc chủ yếu tập trung ở cấp địa phương, điều này tạo điều kiện thuận lợi để chính quyền trung ương can thiệp và hỗ trợ trả nợ. Ngược lại, tại Mỹ, gánh nặng nợ nần lại nằm ở cấp liên bang - một tình huống mà ông đánh giá là "đáng lo ngại hơn".

Chương trình "giải cứu" 12 nghìn tỷ nhân dân tệ

Bước ngoặt quan trọng diễn ra vào cuối năm 2024, khi chính quyền Trung Quốc chính thức công bố và triển khai chương trình hoán đổi nợ có quy mô 12 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương khoảng 1,67 nghìn tỷ USD theo tỷ giá hiện tại). Đây được coi là một trong những gói hỗ trợ tài chính lớn nhất trong lịch sử của Trung Quốc.

Chương trình này đã tạo ra tác động tích cực ngay lập tức, giảm đáng kể áp lực thanh toán nợ đối với các chính quyền địa phương trên toàn quốc. Theo số liệu chính thức từ Bộ Tài chính Trung Quốc, tổng quy mô nợ "ẩn" của các chính quyền địa phương được xác định tính đến cuối năm 2023 là 14,3 nghìn tỷ nhân dân tệ.

Đáng chú ý, phần lớn khối nợ này được tích lũy thông qua hoạt động của các Công cụ Tài chính Chính quyền Địa phương (Local Government Financing Vehicles - LGFV) - những thực thể được thành lập để huy động vốn đầu tư cho các dự án hạ tầng công.

Báo cáo mới nhất từ Công ty Xếp hạng Tín dụng Quốc tế China Chengxin (CCXI), có trụ sở tại Bắc Kinh, cho thấy hiệu quả rõ rệt của chương trình hoán đổi nợ.

Theo CCXI, việc hoán đổi đã tạo điều kiện cho các chính quyền địa phương "thở phào" nhờ kéo dài đáng kể thời hạn thanh toán nợ. Cụ thể, thời hạn đáo hạn trung bình có trọng số của các đợt phát hành trái phiếu chính quyền địa phương đã được gia hạn thêm 3,18 năm so với cùng kỳ năm 2024, đạt mức 15,88 năm trong 6 tháng đầu năm 2025.

Con số này phản ánh sự cải thiện đáng kể về khả năng quản lý dòng tiền và giảm rủi ro thanh khoản của các chính quyền địa phương, tạo ra không gian thời gian cần thiết để triển khai các biện pháp tăng thu và tối ưu hóa chi tiêu.

Nguồn gốc khủng hoảng: LGFV và bài toán nợ ẩn

Để hiểu rõ tầm quan trọng của chương trình tái cấu trúc hiện tại, cần nhìn lại nguồn gốc của vấn đề nợ địa phương Trung Quốc. Các LGFV - những công ty bán nhà nước được thành lập nhằm "né tránh" giới hạn vay nợ theo quy định - đã gia tăng như nấm mọc kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008.

Những thực thể này đã đóng vai trò quan trọng trong việc tài trợ cho đợt bùng nổ cơ sở hạ tầng trên toàn Trung Quốc trong hơn một thập kỷ qua. Tuy nhiên, điểm yếu chí mạng của mô hình LGFV là hiếm khi tạo ra lợi nhuận thực sự từ các dự án đầu tư.

Đặc biệt nghiêm trọng, các khoản nợ của LGFV không xuất hiện trên bảng cân đối kế toán chính thức của chính quyền địa phương, tạo ra khối nợ "ẩn" khổng lồ. Mặc dù vậy, các khoản vay này lại được nhà nước ngầm bảo lãnh, tạo ra rủi ro hệ thống tiềm ẩn.

Những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm kiểm soát các khoản nợ ngoài sổ sách này đã bắt đầu từ lâu vào năm 2018, khi Bộ Tài chính Trung Quốc đã ban hành chỉ thị yêu cầu các chính quyền địa phương "xóa sổ" hoàn toàn các khoản nợ ẩn trong khung thời gian 5 đến 10 năm.

Kết quả bước đầu được đánh giá tương đối khả quan. Vào cuối năm 2022, cựu Bộ trưởng Tài chính Lưu Côn công bố con số ấn tượng: tổng quy mô nợ ẩn của các chính quyền địa phương đã giảm "hơn một phần ba" trong vòng 5 năm thực hiện chính sách.

Đầu tháng 8/2025, Nội Mông chính thức được công bố là khu vực đầu tiên thoát khỏi danh sách "rủi ro cao" của chính quyền trung ương - một cột mốc quan trọng trong chiến dịch kiểm soát nợ toàn quốc.

Danh sách này được đưa ra vào tháng 9/2023, bao gồm 12 khu vực cấp tỉnh có gánh nặng nợ lớn nhất. Các địa phương này được yêu cầu phải hạn chế nghiêm ngặt hoạt động vay nợ mới và thực hiện tái cấu trúc nợ trong vòng hai năm, đồng thời nhận hỗ trợ có mục tiêu từ trung ương.

Giáo sư Zhao Xijun từ Đại học Nhân dân Trung Quốc nhấn mạnh một lợi ích quan trọng khác của chương trình tái cấu trúc: việc giảm đáng kể lãi suất cho các khoản nợ mới so với các khoản nợ cũ.

"Kết hợp với xu hướng lãi suất thị trường hiện nay nói chung đang ở mức thấp, điều này đã thực sự làm giảm chi phí tài chính cho các chính quyền địa phương và giảm bớt đáng kể gánh nặng trả lãi của họ," ông Zhao phân tích.

Theo các chuyên gia, sự kết hợp giữa việc kéo dài thời hạn trả nợ và giảm lãi suất đã tạo ra "hiệu ứng kép", giúp các chính quyền địa phương có thêm không gian tài chính để tập trung vào phát triển kinh tế thay vì chỉ lo trả nợ.

Dữ liệu từ CCXI cho thấy tác động cụ thể của môi trường lãi suất thuận lợi này. Tỷ lệ phát hành trái phiếu chính quyền địa phương đã có xu hướng giảm rõ rệt trong năm 2025, với mức trung bình có trọng số khoảng 1,92% - thấp hơn gần nửa điểm phần trăm so với cùng kỳ năm trước.

Đặc biệt, tỷ lệ lãi suất trong tháng 6/2025 đã giảm xuống mức 1,8% - con số thấp nhất được ghi nhận trong năm nay, phản ánh sự cải thiện đáng kể trong điều kiện tài trợ cho các chính quyền địa phương.

Bức tranh đối lập tại Mỹ

Trong khi Trung Quốc đang hưởng lợi từ môi trường lãi suất thấp, tình hình tại Mỹ lại diễn ra theo chiều hướng ngược lại. Lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm của Mỹ đã dao động trong khoảng từ 4% đến 4,5% trong phần lớn thời gian của năm 2025 - cao gấp đôi so với mức lãi suất mà các chính quyền địa phương Trung Quốc đang được hưởng.

Tình hình này càng trở nên phức tạp hơn do căng thẳng chính sách giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Jerome Powell. Cuộc "đối đầu" này đã khiến triển vọng cắt giảm lãi suất tại Mỹ vẫn chưa rõ ràng, tạo ra sự bất định cho thị trường trái phiếu chính phủ.

Bà Alicia Garcia-Herrero, Nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á-Thái Bình Dương tại ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp), đưa ra phân tích sâu sắc về sự khác biệt cấu trúc giữa hai nền kinh tế.

"Một mặt, tình hình dễ dàng hơn đối với Mỹ vì họ nắm giữ đồng tiền dự trữ là USD", bà Garcia-Herrero nhận định. "Tuy nhiên, mặt khác, tình hình lại khó khăn hơn vì họ cần phải dựa vào các nhà đầu tư nước ngoài để tài trợ cho khoản thâm hụt, trong khi nợ của Trung Quốc về cơ bản là do trong nước sở hữu”.

Chuyên gia từ Natixis nhấn mạnh: "Đó là một lợi thế cấu trúc lớn cho Trung Quốc”, khi nền kinh tế tỷ dân có thể tự chủ hơn nhờ vào nguồn tài trợ nội địa, giảm thiểu rủi ro từ biến động thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, chuyên gia Garcia-Herrero chỉ ra rằng, tăng trưởng GDP danh nghĩa của Trung Quốc vẫn vượt trội so với Mỹ, qua đó khiến mức nợ công của nước này “có vẻ bền vững hơn”. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng nếu điều này dẫn đến việc vay nợ một cách thiếu kiểm soát, thì rủi ro vẫn có thể phát sinh.

Theo dữ liệu từ báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới mới nhất do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) công bố vào tháng 4, tỷ lệ nợ công so với GDP của Mỹ trong năm nay được dự báo sẽ đạt 122,46%, cao hơn đáng kể so với mức 96,31% của Trung Quốc.

Những lo ngại về tính bền vững của nợ chính phủ Mỹ ngày càng gia tăng, đặc biệt sau khi “Dự luật lớn tuyệt đẹp” (One Big, Beautiful Bill) của Tổng thống Trump được thông qua, nâng trần nợ công thêm 5 nghìn tỷ USD. Động thái này đã làm dấy lên cảnh báo về một “quả bom nợ” tiềm tàng từ nhiều nhân vật nổi bật như Elon Musk và nhà quản lý quỹ đầu cơ Ray Dalio.

Giáo sư Zhao Xijun (Đại học Nhân dân Trung Quốc) lưu ý rằng do phần lớn nợ của Mỹ tập trung ở cấp liên bang, nên chính phủ chỉ có hai lựa chọn để gia hạn nghĩa vụ tài chính: phát hành thêm nợ mới hoặc tăng nguồn thu ngân sách.

Ông cảnh báo: “Khi tăng trưởng kinh tế chững lại, việc gia tăng doanh thu càng trở nên khó khăn. Do đó, Mỹ chủ yếu dựa vào việc quay vòng nợ để đáp ứng các nghĩa vụ hiện tại, điều này không những làm gia tăng gánh nặng tài chính mà còn khiến nguy cơ vỡ nợ trở nên hiện hữu hơn.”

Ông nói thêm rằng đó là lý do vì sao Mỹ đang tìm kiếm thêm các nguồn thu từ bên ngoài, chẳng hạn như áp thuế bổ sung hoặc thu ‘phí bảo hộ’. Phát biểu này ám chỉ đề xuất của cố vấn kinh tế hàng đầu của ông Trump, Stephen Miran, rằng các quốc gia khác nên chia sẻ trách nhiệm trong việc cung cấp các ‘hàng hóa công cộng toàn cầu’ – bao gồm cả việc chuyển trực tiếp tài chính vào Bộ Tài chính Mỹ.

Tham khảo South China Morning Post, Economist