Đầu tư an toàn và sinh lời cùng trái phiếu doanh nghiệp

Đầu tháng 4/2022, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã công bố hủy bỏ các đợt chào bán trái phiếu của một số Tổ chức Phát hành, đáng chú ý là việc hủy 9 lô trái phiếu của Tân Hoàng Minh. Xem chi tiết tại đây: Chính thức hủy bỏ 9 đợt phát hành trái phiếu trị giá 10.000 tỷ đồng của Tân Hoàng Minh. Sự kiện này đã ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý nhà đầu tư cá nhân vào trái phiếu doanh nghiệp (TPDN).

Trước những biến động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian qua, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam đã đề xuất một số giải pháp để phát triển bền vững thị trường này. Xem chi tiết tại đây: Để thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển bền vững?

Mới đây, TCBS cũng chia sẻ các điều cần lưu ý trước tham gia đầu tư TPDN để giúp các nhà đầu tư có nhu cầu mua trái phiếu doanh nghiệp có đầy đủ kiến thức để bảo vệ chính mình. Cụ thể

Bước 1: Xác định nhu cầu và khẩu vị rủi ro của bản thân (KVRR)

Nhà đầu tư cần xác định dòng tiền có khả năng đầu tư của mình, thời gian đầu tư dự kiến, nhu cầu về thanh khoản và kỳ vọng về lợi tức. Để việc quản lý đầu tư được hiệu quả NĐT cần phải nhận thức rõ được mức độ rủi ro của danh mục mình đang nắm giữ, qua đó tối ưu các quyết định giao dịch của mình gắn với cả lợi nhuận và rủi ro.

KVRR sẽ thay đổi theo thời gian hoặc theo từng khoản đầu tư. NĐT nên đánh giá KVRR của bản thân thường xuyên và trước khi đưa ra quyết định đầu tư.

Bước 2: Trang bị đầy đủ kiến thức cơ bản về TPDN

Trái phiếu doanh nghiệp là loại chứng chỉ ghi nợ có kỳ hạn từ 01 năm trở lên do doanh nghiệp phát hành với mục đích huy động vốn từ nhà đầu tư. Khi NĐT cá nhân mua trái phiếu của một công ty sẽ trở thành chủ nợ của họ. Khi nắm giữ dài hạn, TPDN mang lại nguồn thu nhập đều đặn và ổn định, cao hơn tiết kiệm cho các NĐT mà không chịu ảnh hưởng quá nhiều của diễn biến thị trường.

Lãi suất trái phiếu là mức lãi doanh nghiệp đưa ra để thu hút cho nhà đầu tư. Có thể tái đầu tư, lời sinh lời trên số lãi được nhận định kỳ. TPDN là một loại tài sản có thể được cho/tặng, thừa kế hoặc bán lại khi cần với lãi suất thực nhận.

Nhà đầu tư cần hiểu cơ bản các bên tham gia vào việc phát hành và lưu hành TPDN sẽ gồm nhiều các đơn vị và tổ chức như Doanh nghiệp (Tổ chức phát hành), Tổ chức tư vấn phát hành, Tổ chức tư vấn luật, Tổ chức quản lý tài khoản, Đại lý lưu ký và quản lý chuyển nhượng, Đại diện người sở hữu trái phiếu, Tổ chức quản lý Tài sản đảm bảo, Đơn vị môi giới trái phiếu, Nhà đầu tư…. Ngoài ra, nhà đầu tư – trái chủ cũng cần nắm được các thuật ngữ liên quan đến đầu tư trái phiếu như: coupon /trái tức, lãi suất đầu tư, lãi suất tái đầu tư, các khoản phí, thuế…

Bước 3: Nắm rõ những rủi ro khi đầu tư

NĐT cần trả lời được những câu hỏi này trước khi đầu tư TPDN: Trái phiếu của TCPH nào, có uy tín không? Mục đích sử dụng vốn của TCPH là gì? NĐT có được nhận đầy đủ thông tin về TCPH và mục đích sử dụng vốn ko? Đơn vị tư vấn bán trái phiếu cho NĐT có cam kết hay trách nhiệm gì khi TCPH gặp rủi ro? Trái phiếu có được cam kết mua lại sau khoảng thời gian xác định không? Ai là bên cam kết với khách hàng? Lãi suất cam kết mua lại là bao nhiêu? Nếu cần tiền đột xuất thì lấy tiền về như thế nào?

Rủi ro lớn nhất mà NĐT phải đối mặt là TCPH mất khả năng thanh toán (không thanh toán được lãi hoặc gốc khi đến hạn) hay vi phạm các nghĩa vụ quy định trong các văn kiện trái phiếu. Khi bất kỳ sự kiện vi phạm nào như trên xảy ra, TCPH sẽ có trách nhiệm thực hiện các biện pháp khắc phục hoặc thực hiện mua lại trái phiếu bắt buộc trước hạn. Việc thu hồi giá trị đầu tư của Khách hàng phụ thuộc vào kết quả xử lý tài sản đảm bảo (nếu có) và (hoặc) kết quả giải quyết của cơ quan có thẩm quyền, tùy từng trường hợp. Khách hàng có thể không thu hồi được toàn bộ (hoặc một phần) giá trị đầu tư của mình.

Tiếp đến, rủi ro thanh khoản cũng là vấn đề nhiều NĐT quan tâm. Rủi ro này là việc trái phiếu không chuyển được thành tiền mặt khi người sở hữu trái phiếu mong muốn, dẫn đến trái phiếu có thể được bán với giá thấp hơn giá trị mong muốn hoặc giá vốn đầu tư. Vì vậy, Nhà đầu tư nên cân nhắc nhu cầu thanh khoản, nên dành vốn nhàn rỗi dài hạn để đầu tư TPDN và nhận được coupon định kỳ thay vì tính toán đến việc nhận được lợi tức cao khi bán trái phiếu cho nhà đầu tư tiếp theo.

Lãi suất cao luôn đi kèm với rủi ro cao, do đó, NĐT phải phải hết sức thận trọng đánh giá kỹ về các rủi ro trước khi quyết định mua TPDN. Đồng thời, không nên mua trái phiếu thông qua chào mời khi chưa tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính của TCPH và các điều kiện, điều khoản của trái phiếu. Sau khi tìm hiểu về các rủi ro hiện hữu, NĐT cần chú ý hơn trong việc lựa chọn TCPH cũng như CTCK phân phối lớn, uy tín trên thị trường.

Bước 4: Các biện pháp để giảm thiểu tối đa rủi ro

Ưu tiên mua trái phiếu của các doanh nghiệp hàng đầu

NĐT có tâm lý yên tâm hơn khi tổ chức phát hành là những thương hiệu tập đoàn lớn, đã niêm yết trên sàn chứng khoán với vốn hoá lớn, có tên tuổi thương hiệu và sản phẩm uy tín đã được thị trường công nhận. Đây là lựa chọn tương đối an toàn cho nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm đánh giá trái phiếu, thông thường, lãi suất trái phiếu phát hành bởi những tổ chức phát hành là doanh nghiệp lớn chỉ cao hơn từ 1 - 2%/năm so với lãi suất tiết kiệm.

Xem xét dòng tiền của doanh nghiệp

Tập đoàn lớn nhưng dòng tiền yếu, không có đơn vị bảo lãnh thanh toán của một ngân hàng lớn uy tín thì rủi ro vẫn cao hơn là trái phiếu của doanh nghiệp nhỏ mà dòng tiền đều và chắc chắn. Và không phải cứ mua trái phiếu của doanh nghiệp "làm ăn lãi to" thì an toàn, cần xác định dòng tiền để thanh toán quan trọng hơn mức lỗ/lãi của doanh nghiệp trong năm. Trái phiếu doanh nghiệp mà vừa có cả tài sản đảm bảo và vừa nhận được sự bảo lãnh thanh toán của một ngân hàng hàng đầu. Đồng thời, trái phiếu mà được phát hành đại chúng và niêm yết trên sàn cũng tạo thêm sự an toàn và minh bạch cho nhà đầu tư.

Xem xét tính chuyên nghiệp của tổ chức tư vấn phát hành cho doanh nghiệp 

Bất kỳ doanh nghiệp nào khi muốn phát hành trái phiếu đều cần thông qua một tổ chức tài chính có giấy phép thực hiện nghiệp vụ Tư vấn Phát hành (TVPH). Tổ chức TVPH, như các công ty chứng khoán hàng đầu và có uy tín, sẽ cần thẩm định chuyên sâu cả về hoạt động kinh doanh lẫn năng lực tài chính của doanh nghiệp. Để làm tốt vai trò này, tổ chức tư vấn phát hành phải đảm bảo nghiệp vụ phân tích tài chính và đánh giá được mọi góc cạnh của doanh nghiệp, từ ngành nghề, chiến lược, cổ đông lớn, đội ngũ quản lý đến khách hàng, hệ thống phân phối, để dự phóng được dòng tiền của từng dự án và tổng dòng tiền doanh nghiệp và đánh giá năng lực trả nợ lãi và nợ gốc của doanh nghiệp trong tương lai.
Thứ ba, mức độ minh bạch thông tin của trái phiếu tỉ lệ thuận với mức độ rủi ro. Hồ sơ trái phiếu là tài liệu cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến trái phiếu bao gồm thông tin về (i) tổ chức phát hành, (ii) đặc điểm trái phiếu được chào bán, (iii) các điều kiện ràng buộc tổ chức phát hành và (iv) các yếu tố rủi ro của trái phiếu đó. Khi được chào mua trái phiếu, NĐT nên yêu cầu cung cấp hồ sơ trái phiếu để nắm được đầy đủ thông tin và ra quyết định. NĐT hãy dũng cảm bỏ qua những trái phiếu được chào lãi suất cao nhưng tổ chức chào bán từ chối cung cấp thông tin trái phiếu vì đây là dấu hiệu trái phiếu đó tiềm ẩn rủi ro lớn.

Bước 5: Cân bằng rủi ro và lợi nhuận

NĐT cần tự cân đối cho chính mình về lựa chọn giữa rủi ro và lợi nhuận để chọn cho mình trái phiếu phù hợp. Thông thường, lợi nhuận kỳ vọng tỷ lệ thuận với mức độ chấp nhận rủi ro của khách hàng. Những TCPH có mức độ xếp hạng tín nhiệm cao hơn sẽ an toàn hơn so với các TCPH có xếp hạng tín nhiệm thấp hơn. Mặc dù mức lãi suất có thể thấp hơn nhưng sẽ là phương án an toàn cho nhà đầu tư tham gia nắm giữ. Một sản phẩm tài chính phức tạp như trái phiếu doanh nghiệp cần sự đánh giá khách quan về mức độ rủi ro của tổ chức phát hành nên NĐT có thể tham khảo các báo cáo của tổ chức xếp hạng.

Bước 6: Kiểm tra tư cách Nhà đầu tư chuyên nghiệp (NĐTCN)

Kể từ năm 2021, theo Luật Chứng khoán chỉ có NĐTCN được phép giao dịch trái phiếu phát hành riêng lẻ nên NĐT cần kiểm tra xem mình có là NĐTCN trước khi thực hiện giao dịch mua.

NĐTCN là NĐT có năng lực tài chính hoặc có trình độ chuyên môn về chứng khoán. Đối với nhà đầu tư cá nhân, người có chứng chỉ hành nghề chứng khoán; nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu là 2 tỉ đồng; có thu nhập chịu thuế năm gần nhất tối thiểu là 1 tỉ đồng là được coi là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. TPDN có 2 loại gồm TPDN phát hành riêng lẻ và TPDN phát hành ra công chúng. Ngoài quyền giao dịch trái phiếu được phát hành ra công chúng, NĐTCN được quyền tham gia giao dịch các trái phiếu được phát hành riêng lẻ dành riêng cho NĐT chứng khoán chuyên nghiệp, chiếm tới hơn 90% danh mục trái phiếu giao dịch của thị trường trái phiếu với lãi suất cạnh tranh.

Bước 7: Theo dõi và kiểm tra định kỳ thông tin liên quan đến TPDN

TCBS đánh giá các sự kiện phát sinh sau phát hành có ảnh hưởng đến quyền lợi và lợi ích của nhà đầu tư đã được quy định trước trong hồ sơ trái phiếu, hoặc những sự kiện chưa được quy định. Do đó, nhà đầu tư nên chú ý cập nhật thông tin liên quan đến TPDN.