Đề xuất bỏ mô hình đại học quốc gia và đại học vùng tại Việt Nam
Một số hiệu trưởng cho rằng mô hình đại học hai cấp gây khó khăn cho quá trình tự chủ và không tương đồng với thông lệ quốc tế, nên cần xem xét loại bỏ.
Tại tọa đàm góp ý Dự án Luật Giáo dục đại học sửa đổi do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức sáng 14/5, ông Bùi Xuân Hải, Hiệu trưởng Trường Đại học Hải Phòng, đã thẳng thắn chia sẻ quan điểm về mô hình đại học hai cấp tại Việt Nam.
Ông Hải cho biết, mô hình đại học quốc gia được hình thành từ khoảng năm 1995-1996, với cấu trúc gồm nhiều trường đại học thành viên và một số khoa trực thuộc. Tuy nhiên, theo thời gian, các khoa này dần được nâng cấp thành trường đại học độc lập, dẫn đến một số trường có quy mô khá khiêm tốn, chỉ khoảng 100 giảng viên và vài nghìn sinh viên. Mô hình đại học vùng cũng gặp tình trạng tương tự.
Đặt câu hỏi về tính hợp lý của cấu trúc này, ông Hải nêu vấn đề: "Chúng ta thử xem có nước nào trên thế giới có quy mô trường đại học hai cấp như vậy không?". Ông cho rằng hệ thống này khiến các trường thành viên lâm vào tình cảnh "một cổ hai tròng" - vừa phải tuân thủ sự quản lý của đại học cấp trên, vừa chịu sự điều hành từ cơ quan quản lý nhà nước. Điều này đi ngược lại tinh thần tự chủ mà giáo dục đại học đang hướng tới.
Ông Hải nhấn mạnh, nếu đã coi các trường thành viên là cơ sở giáo dục đại học, thì cần trao quyền tự chủ tương tự như các trường độc lập, tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện. Ông cũng đề xuất rằng thay vì duy trì mô hình trường đại học thành viên có tư cách pháp nhân riêng, chỉ nên phát triển các đơn vị cấp "school" theo cách gọi quốc tế, nhằm xây dựng những đại học thực sự xứng tầm.
Đồng quan điểm, ông Vũ Hoàng Linh, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), cũng thừa nhận rằng mô hình hai cấp hiện tại còn nhiều bất cập. Ông chia sẻ kinh nghiệm khi trao đổi với đối tác quốc tế: "Trường tôi là university (đại học) nhưng trên tôi còn một university nữa". Họ không hiểu giáo dục đại học Việt Nam như thế nào mà lại có "university trong university".
Trong bản dự thảo báo cáo đánh giá tác động của Luật Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng nhìn nhận rằng mô hình này tạo ra nhiều thách thức, phức tạp và tiềm ẩn rủi ro trong công tác tổ chức, quản lý, đặc biệt khi triển khai cơ chế tự chủ.
Trước đó, GS Lâm Quang Thiệp từ Trường Đại học Thăng Long từng nêu ý kiến về việc bãi bỏ mô hình hai cấp trong bài viết gửi hội thảo "Mô hình tổ chức, hoạt động của các đại học ở Việt Nam" năm 2022. Ông cho rằng cấu trúc này làm mất đi lợi thế của mô hình đại học đa lĩnh vực và gây ra nhiều khó khăn trong quản trị.
Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn lại khẳng định rằng việc cải tiến không đồng nghĩa với việc xóa bỏ các đại học quốc gia và vùng. Ông nhấn mạnh: "Ở đây, chúng ta bàn về việc quản trị bên trong chứ không phải vấn đề bỏ đại học quốc gia và vùng. Chúng ta phải xem cải tiến mô hình đó thế nào".
Hiện tại, Việt Nam có hai đại học quốc gia (Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) cùng các đại học vùng như Huế, Đà Nẵng và Thái Nguyên. Theo quy hoạch mạng lưới đại học đến năm 2030, cả nước dự kiến sẽ có thêm các đại học quốc gia tại Huế và Đà Nẵng, cùng các đại học vùng như Thái Nguyên, Cần Thơ, Vinh (Nghệ An), Nha Trang (Khánh Hòa) và Tây Nguyên (Đăk Lăk).
Theo Luật Giáo dục đại học 2018, khái niệm "đại học" và "trường đại học" có sự khác biệt rõ ràng: trường đại học và học viện là cơ sở đào tạo và nghiên cứu nhiều ngành, trong khi đại học là mô hình đào tạo đa lĩnh vực, bao gồm các trường thành viên và khoa trực thuộc.
Để chuyển từ trường đại học thành đại học, Nghị định 99/2019 của Chính phủ quy định rằng các trường cần đáp ứng ba điều kiện: kiểm định chất lượng hợp pháp; có ít nhất ba trường và 10 ngành đào tạo tiến sĩ, quy mô sinh viên chính quy trên 15.000; được cơ quan quản lý trực tiếp và sự chấp thuận của các nhà đầu tư.
Hiện nay, ngoài 5 đại học quốc gia và vùng, Việt Nam còn có các trường như Bách khoa Hà Nội, Kinh tế Quốc dân, Kinh tế TP HCM, Duy Tân và Phenikaa - những cơ sở đào tạo lớn nhưng không theo mô hình đại học hai cấp, mà tổ chức theo mô hình trường (school) và khoa trực thuộc.
