Hàng loạt quốc gia Đông Nam Á đẩy nhanh phi USD hóa, chuyện gì đang xảy ra?

Các nền kinh tế châu Á đang ngày càng thúc đẩy xu hướng giảm phụ thuộc vào đồng USD, trong bối cảnh bất ổn địa chính trị, biến động chính sách tiền tệ và nhu cầu bảo vệ khỏi rủi ro tỷ giá ngày càng gia tăng.

Gần đây, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã cam kết tăng cường sử dụng đồng nội tệ trong thương mại và đầu tư, theo Kế hoạch Chiến lược Cộng đồng Kinh tế giai đoạn 2026–2030 vừa được công bố.

Kế hoạch này đặt mục tiêu giảm thiểu các cú sốc tỷ giá bằng cách thúc đẩy thanh toán bằng nội tệ và tăng cường kết nối hệ thống thanh toán trong khu vực.

“Chính sách thương mại thất thường của ông Donald Trump và đà mất giá mạnh của đồng USD có thể đang thúc đẩy quá trình chuyển đổi nhanh hơn sang các loại tiền tệ khác”, ông Francesco Pesole, chiến lược gia ngoại hối tại ING, nhận định.

Sự dịch chuyển khỏi đồng USD không chỉ diễn ra tại châu Á. Tỷ lệ USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu đã giảm từ hơn 70% vào năm 2000 xuống còn 57,8% vào năm 2024. Đặc biệt, đồng bạc xanh đã chứng kiến đợt bán tháo mạnh trong tháng 4, khi nhà đầu tư lo ngại về sự bất ổn trong hoạch định chính sách tại Mỹ. Chỉ số USD đã giảm hơn 8% kể từ đầu năm.

Ông Mitul Kotecha, Giám đốc chiến lược ngoại hối và thị trường mới nổi tại Barclays, cho biết: “Nhà đầu tư và các quốc gia bắt đầu nhận ra đồng USD có thể bị sử dụng như một công cụ gây sức ép trong đàm phán thương mại hay cấm vận trực tiếp”.

Hành động?

Theo ông Lin Li, Trưởng bộ phận nghiên cứu thị trường toàn cầu khu vực châu Á tại MUFG, các nền kinh tế châu Á đang muốn giảm rủi ro tỷ giá bằng cách sử dụng nội tệ trong giao dịch thương mại thay vì đồng USD.

Ngân hàng Bank of America nhận định, quá trình phi USD hóa tại ASEAN đang tăng tốc, chủ yếu thông qua: Người dân và doanh nghiệp dần chuyển đổi khoản tiết kiệm bằng USD sang nội tệ, và các nhà đầu tư lớn đang chủ động bảo vệ các khoản đầu tư nước ngoài trước rủi ro biến động tỷ giá.

“Xu hướng giảm USD tại ASEAN sẽ tăng tốc, đặc biệt thông qua việc chuyển đổi lượng lớn tiền gửi ngoại tệ được tích lũy từ năm 2022”, chuyên gia Abhay Gupta từ BofA nhận định.

Ngoài Đông Nam Á, các quốc gia thuộc nhóm BRICS, bao gồm Trung Quốc và Ấn Độ, cũng đang phát triển hệ thống thanh toán riêng để giảm phụ thuộc vào SWIFT và thúc đẩy giao dịch song phương bằng nội tệ, đặc biệt là Nhân dân tệ.

Theo ông Mitul Kotecha (Barclays), quá trình “phi USD hóa” đang diễn ra chậm nhưng liên tục. Nhiều Ngân hàng Trung ương đã giảm dần tỷ trọng nắm giữ USD. Tỷ lệ giao dịch định giá bằng USD cũng giảm.

Kotecha bổ sung: Các nền kinh tế châu Á như Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Hồng Kông (Trung Quốc) và Trung Quốc đại lục sở hữu lượng tài sản nước ngoài rất lớn, nên họ có khả năng bán bớt tài sản bằng USD và quy đổi về nội tệ cao hơn các khu vực khác.

Quan điểm này được Andy Ji (ITC Markets) đồng tình. Ông nhấn mạnh rằng những nền kinh tế phụ thuộc mạnh vào thương mại sẽ giảm nhu cầu USD nhiều nhất – đặc biệt là khối ASEAN+3 (gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và 10 nước Đông Nam Á). Đến tháng 11 năm ngoái, hơn 80% hóa đơn thương mại của ASEAN+3 vẫn tính bằng USD – vì thế tiềm năng cắt giảm còn rất lớn.

Một động lực khác khiến USD “yếu thế” là việc nhà đầu tư châu Á gia tăng phòng hộ. Theo Nomura, khi phi phòng hộ, họ bán USD và mua nội tệ hoặc các đồng tiền thay thế.

Đồng USD liệu có mất "ngôi vương"?

Câu hỏi đặt ra là: Đây có phải là sự dịch chuyển tạm thời hay là thay đổi mang tính cấu trúc?

Theo ông Cedric Chehab, chuyên gia kinh tế trưởng tại BMI, hiện tại đây vẫn là xu hướng chu kỳ, trừ khi Mỹ gia tăng sử dụng cấm vận tài chính, khiến Ngân hàng Trung ương các nước lo ngại nắm giữ quá nhiều USD. Một kịch bản khác là khi các Chính phủ buộc quỹ hưu trí đầu tư nhiều hơn vào tài sản trong nước.

Dù tỷ trọng đồng USD đang giảm, các chuyên gia cho rằng việc "soán ngôi" đồng tiền này là rất khó. “Hiện chưa có đồng tiền nào đủ sức thay thế USD về mức độ dễ giao dịch, quy mô thị trường trái phiếu và tín dụng”, ông Pesole nhận định. Ông nói thêm: USD đang dần kém hấp dẫn hơn, nhưng vẫn giữ vị trí số 1 trong vai trò đồng tiền dự trữ toàn cầu.

Peter Kinsella – Giám đốc chiến lược ngoại hối toàn cầu tại Union Bancaire Priveé – cho rằng cần phân biệt rõ giữa việc đồng USD suy yếu và quá trình phi USD hóa. “Chúng ta từng chứng kiến USD suy yếu qua nhiều giai đoạn và chính quyền khác nhau, nhưng nó vẫn luôn giữ vai trò là đồng tiền dự trữ và chi phối toàn cầu”, ông nói.

Kinsella nhấn mạnh rằng USD vẫn được sử dụng làm đơn vị thanh toán chính trong thương mại quốc tế, bất chấp việc tỷ trọng nắm giữ đang giảm. Tính đến tháng 4 năm nay, hơn một nửa giao dịch thương mại toàn cầu vẫn được định giá bằng USD.

Tuy nhiên, ông dự báo rằng việc USD giảm vai trò trong dự trữ ngoại hối sẽ tiếp diễn, và vàng sẽ là bên hưởng lợi lớn nhất từ xu hướng này.

Tham khảo CNBC

>> Phi USD hóa mạnh tay: Một quốc gia cấm hoàn toàn giao dịch nội địa bằng đô la Mỹ