Luật sư: Hộ kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản là hành vi có dấu hiệu trốn tránh thuế, thể hiện sự thiếu hiểu biết pháp luật

Gần đây, nhiều tiểu thương và hộ kinh doanh nhỏ lẻ đã chia sẻ trên mạng xã hội các thông báo đề nghị khách hàng tránh ghi nội dung chuyển khoản có liên quan đến việc mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ. Thậm chí, một số quán ăn và cửa hàng còn từ chối việc thanh toán qua chuyển khoản, chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt.

Câu chuyện về chính sách thuế với hộ kinh doanh cũng đang nhận được sự quan tâm lớn của xã hội.

Về vấn đề này, chúng tôi có cuộc trò chuyện với Luật sư Nguyễn Thị Thu, Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội.

Từ chối nhận chuyển khoản là hiểu sai về quy định thuế

- Thưa Luật sư, trong những ngày qua, nhiều hộ kinh doanh từ chối nhận chuyển khoản để né thuế. Luật sư nhìn nhận ra sao về việc này?

Đây là một hiện tượng đáng quan ngại và cần được xem xét dưới góc độ pháp lý một cách nghiêm túc.

Thứ nhất, đây là hành vi có dấu hiệu trốn tránh nghĩa vụ thuế. Theo quy định của Luật quản lý thuế 2019 (sửa đổi, bổ sung 2024), các tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm kê khai đầy đủ, trung thực doanh thu phát sinh để làm căn cứ tính thuế. Việc cố tình yêu cầu khách không ghi nội dung hoặc chỉ nhận tiền mặt nhằm che giấu giao dịch thực tế là hình thức gian lận thuế, nếu bị phát hiện, người vi phạm có thể đối mặt với nguy cơ bị xử phạt hành chính, hoặc trong một số trường hợp nghiêm trọng, còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), quy định về tội trốn thuế.

Luật sư Nguyễn Thị Thu, Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội.

Thứ hai, hành vi né tránh thanh toán không dùng tiền mặt đi ngược lại chủ trương hiện đại hóa quản lý thuế và thúc đẩy nền kinh tế số của Nhà nước. Trong bối cảnh cả hệ thống chính trị đang đẩy mạnh chuyển đổi số, sử dụng hóa đơn điện tử và thanh toán không tiền mặt để minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, thì việc từ chối chuyển khoản nhằm lẩn tránh sự kiểm soát của cơ quan thuế không chỉ là vi phạm nghĩa vụ công dân, mà còn làm suy yếu hiệu lực quản lý nhà nước, tạo ra môi trường cạnh tranh thiếu công bằng giữa các hộ kinh doanh.

Thứ ba, cũng cần thừa nhận rằng hiện tượng này xuất phát một phần từ tâm lý e ngại và thiếu hiểu biết pháp luật của một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Họ lo ngại rằng khi chuyển sang chế độ thuế theo doanh thu thực tế, mọi giao dịch sẽ bị “soi xét”, trong khi bản thân họ lại chưa được trang bị kỹ năng kế toán – thuế cần thiết, hoặc không có điều kiện đầu tư công nghệ phù hợp. Do đó, để xử lý vấn đề một cách hiệu quả, ngoài việc tăng cường giám sát, chế tài, cơ quan chức năng cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật và có lộ trình chuyển đổi hợp lý, giúp các hộ kinh doanh thích nghi dần với hệ thống thuế hiện đại, thay vì phản ứng tiêu cực như hiện nay.

- Vậy, việc người kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản, phải chăng họ đang hiểu sai về chính sách thuế như thế nào?

Đúng vậy, việc các hộ kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản hoặc yêu cầu khách không ghi nội dung giao dịch phản ánh một sự hiểu sai hoặc hiểu chưa đầy đủ về chính sách thuế hiện hành.

Thứ nhất, nhiều người cho rằng nhận tiền qua chuyển khoản sẽ “tự động bị truy thu thuế” hoặc bị cơ quan thuế giám sát toàn bộ tài khoản cá nhân. Đây là quan điểm thiếu cơ sở pháp lý. Hiện nay, cơ quan thuế không tự động thu thuế dựa trên giao dịch chuyển khoản, cũng không theo dõi tài khoản ngân hàng một cách tùy tiện. Việc xác định nghĩa vụ thuế vẫn dựa trên nguyên tắc tự kê khai – tự nộp thuế, kết hợp với hậu kiểm, chứ không phải căn cứ vào từng giao dịch chuyển tiền riêng lẻ. Do đó, lo ngại rằng mọi khoản chuyển tiền đều bị "đánh thuế" là không chính xác.

Thứ hai, một số hộ kinh doanh hiểu nhầm rằng chỉ cần thanh toán bằng tiền mặt thì sẽ không bị quản lý thuế. Đây là suy nghĩ sai lầm và mang tính đối phó. Bởi theo lộ trình xóa bỏ thuế khoán, việc áp dụng chế độ thuế theo doanh thu thực tế sẽ đi kèm yêu cầu sử dụng hóa đơn điện tử và ghi chép đầy đủ doanh thu – bất kể hình thức thanh toán là tiền mặt hay chuyển khoản. Cơ quan thuế có thể xác minh thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như dữ liệu hóa đơn, đơn tố giác, thông tin từ ngân hàng, nhà cung cấp dịch vụ điện tử, chứ không chỉ phụ thuộc vào chứng từ ngân hàng. Vì vậy, việc chỉ nhận tiền mặt không đồng nghĩa với việc né tránh được nghĩa vụ thuế.

Thứ ba, tâm lý “càng lộ doanh thu, càng bị thu thuế cao” cũng là một hiểu lầm phổ biến. Trên thực tế, nếu kê khai trung thực, hợp lý và được hướng dẫn đúng cách, nhiều hộ kinh doanh vẫn có thể được hưởng mức thuế phù hợp, thậm chí được miễn hoặc giảm thuế theo chính sách hỗ trợ hộ nghèo, vùng khó khăn, hoặc trong giai đoạn mới chuyển đổi. Việc công khai doanh thu còn giúp người kinh doanh nâng cao uy tín, dễ tiếp cận tín dụng ngân hàng, mở rộng kinh doanh trong dài hạn.

Tóm lại, chính sự thiếu hiểu biết đầy đủ về cơ chế quản lý thuế và tâm lý e ngại tiếp xúc với cơ quan nhà nước đã khiến nhiều hộ kinh doanh lựa chọn giải pháp đối phó, thay vì chủ động thích nghi. Đây là điều mà các cơ quan chức năng cần quan tâm, để không chỉ tăng cường quản lý, mà còn hướng dẫn, hỗ trợ người dân hiểu và tuân thủ đúng pháp luật.

>> Từ 1/7/2025, đối tượng này bắt buộc phải đóng BHXH ít nhất 585.000 đồng mỗi tháng

- Theo kế hoạch, đến đầu năm 2026 sẽ xóa bỏ hoàn toàn thuế khoán, đồng nghĩa với việc hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ sẽ phải chuyển sang nộp thuế theo doanh thu thực, phải ghi sổ sách kế toán, lập hóa đơn và đầu tư máy móc kết nối với cơ quan thuế. Vậy với việc xóa thuế khoán, hộ kinh doanh sẽ gặp khó như thế nào?

Việc từng bước xóa bỏ hình thức thuế khoán và chuyển sang chế độ thuế theo doanh thu thực tế được xem là một bước tiến quan trọng trong lộ trình hiện đại hóa và minh bạch hóa công tác quản lý thuế đối với khu vực hộ kinh doanh cá thể. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đang đặt ra không ít thách thức đối với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, cụ thể ở những khía cạnh sau đây:

Thứ nhất, gánh nặng thủ tục hành chính và năng lực tuân thủ còn hạn chế. Đối với nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đặc biệt là các cơ sở kinh doanh gia đình, việc chuyển sang chế độ kê khai thuế theo doanh thu thực tế đồng nghĩa với việc họ phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ về kế toán – thuế mà trước đây vốn không đặt nặng. Cụ thể, họ buộc phải mở sổ sách kế toán, ghi chép doanh thu – chi phí hằng ngày, lập hóa đơn điện tử khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, và thực hiện kê khai, nộp thuế đúng hạn theo quy định. Đây là một yêu cầu hoàn toàn mới, đòi hỏi năng lực hiểu biết pháp luật, kỹ năng quản lý tài chính cơ bản và khả năng tuân thủ quy trình hành chính – những yếu tố mà phần lớn các hộ kinh doanh nhỏ hiện nay vẫn còn rất hạn chế. Điều này khiến họ dễ lúng túng, sai sót trong quá trình chuyển đổi và đối mặt với rủi ro bị xử phạt do vi phạm quy định thuế.

Thứ hai, chi phí đầu tư ban đầu và vận hành hệ thống là gánh nặng không nhỏ. Việc áp dụng hóa đơn điện tử, kết nối phần mềm kế toán và tuân thủ quy trình kê khai thuế điện tử đòi hỏi các hộ kinh doanh phải đầu tư vào thiết bị công nghệ như máy in hóa đơn, máy tính, điện thoại thông minh, phần mềm hỗ trợ kê khai hoặc sử dụng dịch vụ kế toán thuê ngoài. Trong bối cảnh nhiều hộ kinh doanh có quy mô siêu nhỏ, doanh thu thấp và nguồn lực tài chính hạn chế, những chi phí này có thể tạo ra áp lực đáng kể, thậm chí ảnh hưởng đến quyết định tiếp tục duy trì hoạt động kinh doanh hay không. Ngoài ra, việc duy trì hoạt động hệ thống điện tử liên tục, cập nhật phần mềm và xử lý các tình huống phát sinh kỹ thuật cũng là điều không dễ dàng với nhiều người, đặc biệt ở khu vực nông thôn hoặc vùng sâu, vùng xa.

Thứ ba, tâm lý e ngại cơ quan quản lý và môi trường cạnh tranh thiếu công bằng. Một thực tế đáng lưu ý là nhiều hộ kinh doanh nhỏ vẫn tồn tại tâm lý ngại va chạm với cơ quan quản lý nhà nước, trong đó có cơ quan thuế. Việc tăng cường minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, công khai doanh thu và thường xuyên làm việc với cơ quan thuế dễ tạo ra cảm giác bị giám sát, kiểm tra liên tục, nhất là khi họ chưa được trang bị kiến thức pháp luật đầy đủ. Mặt khác, trong quá trình chuyển đổi, không ít hộ kinh doanh nghiêm túc thực hiện nghĩa vụ thuế lại phải cạnh tranh với các cá nhân khác vẫn tiếp tục tìm cách lách luật, trốn thuế bằng cách từ chối thanh toán chuyển khoản, không lập hóa đơn hoặc chia nhỏ doanh thu. Điều này tạo ra một môi trường kinh doanh thiếu bình đẳng, làm giảm động lực tuân thủ tự nguyện của các hộ kinh doanh chân chính.

Cân nhắc miễn giảm thuế cho hộ kinh doanh.

Cân nhắc miễn giảm thuế cho hộ kinh doanh

- Vậy theo Luật sư, cần những chính sách nào để hỗ trợ cho người kinh doanh?

Trước hết, việc hỗ trợ tài chính là yếu tố then chốt giúp hộ kinh doanh vượt qua gánh nặng chi phí ban đầu. Nhà nước có thể cân nhắc miễn giảm thuế trong giai đoạn đầu chuyển đổi, điển hình là trong khoảng thời gian từ 6 tháng đến 1 năm.

Điều này sẽ giúp hộ kinh doanh có thêm nguồn lực để thích nghi với phương thức mới. Song song đó, việc ban hành các gói hỗ trợ tài chính cụ thể để hộ kinh doanh đầu tư mua sắm các thiết bị và phần mềm cần thiết, như máy tính, phần mềm kế toán, máy in hóa đơn điện tử, là vô cùng quan trọng.

Ngoài ra, cần tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ kinh doanh tiếp cận các khoản vay ưu đãi từ các ngân hàng thương mại hoặc các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Những chính sách này sẽ giúp giảm bớt áp lực tài chính, khuyến khích hộ kinh doanh chủ động trong quá trình chuyển đổi.

Để nâng cao năng lực cho hộ kinh doanh, việc tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn miễn phí về kế toán, lập hóa đơn điện tử, và kê khai thuế là không thể thiếu. Các khóa đào tạo này cần được thiết kế bài bản, dễ hiểu, phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau. Bên cạnh đó, việc phổ biến tài liệu hướng dẫn đơn giản, sử dụng ngôn ngữ dễ tiếp cận, kết hợp với các hình thức minh họa trực quan như video, infographic, sẽ giúp hộ kinh doanh dễ dàng nắm bắt thông tin và thực hiện đúng quy định.

Về mặt công nghệ, Nhà nước nên tập trung xây dựng các nền tảng công nghệ đơn giản, bao gồm các ứng dụng và phần mềm kế toán, quản lý thuế thân thiện với người dùng. Những công cụ này cần phải dễ sử dụng, phù hợp với trình độ của hộ kinh doanh nhỏ lẻ, và có thể cung cấp miễn phí hoặc với chi phí rất thấp. Để hỗ trợ trực tiếp, việc thành lập các trung tâm hỗ trợ tại địa phương là cần thiết. Các trung tâm này sẽ đóng vai trò giải đáp thắc mắc, hướng dẫn hộ kinh doanh trong quá trình thực hiện thủ tục thuế. Hơn nữa, việc tiếp tục rà soát và đơn giản hóa tối đa các quy trình, thủ tục về thuế và kế toán sẽ góp phần giảm thiểu gánh nặng hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho hộ kinh doanh.

Công tác truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo mọi hộ kinh doanh nắm bắt được thông tin. Cần tăng cường truyền thông đa kênh về chính sách mới trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là tại cấp cơ sở để tiếp cận sâu rộng đến từng hộ kinh doanh. Đồng thời, việc thiết lập đường dây nóng và các kênh tư vấn trực tuyến sẽ cung cấp sự hỗ trợ kịp thời, giúp hộ kinh doanh giải quyết các vướng mắc phát sinh trong quá trình chuyển đổi.

Cuối cùng, để chính sách đạt hiệu quả tối ưu, cần xem xét phân loại hộ kinh doanh theo quy mô doanh thu để áp dụng các chính sách hỗ trợ khác nhau, đảm bảo sự phù hợp và hiệu quả. Bên cạnh đó, thay vì áp dụng đồng loạt, có thể cân nhắc một lộ trình chuyển đổi linh hoạt hơn, cho phép các hộ kinh doanh có đủ thời gian để thích nghi dần dần với phương thức nộp thuế mới.

- Cuối cùng, Luật sư có lời khuyên nào cho các hộ kinh doanh đã và chuẩn bị phải nộp thuế theo doanh thu thực?

Thực tế thời gian qua, có hiện tượng một số hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, bán lẻ, dịch vụ… từ chối khách thanh toán chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt. Một phần nguyên nhân là lo ngại việc chuyển khoản sẽ bị cơ quan thuế ghi nhận doanh thu thực tế, dẫn tới phải nộp thuế cao hơn. Tuy nhiên, từ góc độ pháp lý và kinh doanh lâu dài, tôi cho rằng cách làm này không những không bền vững mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Thứ nhất, từ chối thanh toán chuyển khoản là hành vi trái với tinh thần của pháp luật hiện hành, đặc biệt trong bối cảnh Chính phủ đang khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia. Nếu các hộ kinh doanh cố tình né tránh ghi nhận doanh thu thực để giảm nghĩa vụ thuế, thì về lâu dài sẽ đối mặt với nguy cơ bị cơ quan thuế kiểm tra, truy thu thuế, thậm chí xử phạt hành chính theo Luật Quản lý thuế 2019 (sửa đổi, bổ sung 2024).

Thứ hai, việc khai báo doanh thu không trung thực để trốn thuế là hành vi vi phạm pháp luật có thể bị xử lý nghiêm, đặc biệt trong trường hợp có dấu hiệu gian lận có tổ chức hoặc lập hóa đơn khống, hóa đơn 2 giá.

Nhiều hộ kinh doanh vẫn còn tâm lý e ngại khi bước vào vùng ánh sáng – tức là kê khai và nộp thuế theo đúng doanh thu thực. Tuy nhiên, việc minh bạch hóa tài chính và thuế sẽ là một bước quan trọng để hộ kinh doanh nâng tầm hoạt động, mở rộng quy mô, tiếp cận vốn ngân hàng, đối tác lớn và nền tảng số.

Do đó:

(i) Các hộ kinh doanh cần thay đổi tư duy thích nghi với quy định mới, chủ động ghi chép và theo dõi doanh thu đầy đủ, kể cả tiền mặt và chuyển khoản.

(ii) Chủ động hợp tác với cơ quan thuế, đề xuất hướng dẫn cụ thể, phù hợp với thực tiễn từng lĩnh vực.

(iii) Có thể tìm hiểu hoặc nhờ tư vấn luật sư, kế toán để tối ưu hóa nghĩa vụ thuế trong khuôn khổ pháp luật, thay vì tìm cách lách luật.

(iv) Tận dụng các nền tảng công nghệ (ví dụ: phần mềm bán hàng, hóa đơn điện tử, ví điện tử...) để vừa thuận tiện cho khách hàng, vừa dễ kiểm soát dòng tiền.

Cuối cùng, thuế không phải là gánh nặng, mà là nghĩa vụ và cũng là cơ hội để hộ kinh doanh từng bước chuyên nghiệp hóa, khẳng định vị thế và niềm tin với khách hàng, đối tác và xã hội. Càng sớm chủ động minh bạch, hộ kinh doanh càng dễ tiếp cận các cơ hội mới trong nền kinh tế số.

-Trân trọng cảm ơn bà!

>>Sắp đến ngày đóng BHXH bắt buộc, chủ hộ kinh doanh vẫn muốn nêu ý kiến